Την Παρασκευή 24 Οκτωβρίου 2025, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών συμπληρώνει 80 χρόνια ζωής από την έναρξη ισχύος του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
Χρόνια Πολλά λοιπόν στον Οργανισμό που “μέσα από τις στάχτες του πολέμου φύτεψε έναν σπόρο ελπίδας”, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Ο ίδιος υπογράμμισε εμφατικά ότι θα πρέπει να εργαστούμε όλοι και όλες με βασική μας αρχή τη φράση «Μαζί για το καλύτερο: 80 χρόνια και συνεχίζουμε για την ειρήνη, την ανάπτυξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Τα γενέθλια, ωστόσο, είναι και ευκαιρία για αναστοχασμό. Υπενθυμίζεται ότι ο ΟΗΕ επιδίωξε συστηματικά να διασφαλίσει την ειρήνη στον πλανήτη μετά από έναν αιματοβαμμένο πόλεμο με εκατομμύρια νεκρούς. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η πιο αιματηρή σύγκρουση στην ανθρώπινη ιστορία, καθώς οικογένειες ξεκληρίστηκαν, κοινότητες, πόλεις και οικονομίες καταστράφηκαν.
Σε αυτό το πλαίσιο, 193 χώρες το 1945 αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να υλοποιήσουν ένα όραμα θεμελιωμένο στην ειρήνη, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στη συνεργασία, ένα όραμα που παραμένει επιτακτικό και επίκαιρο ακόμη και σήμερα.
Ας δούμε, όμως, πώς θα μπορούσαμε να αξιολογήσουμε έναν “ογδοντάρη” με πολλά κρίσιμα γεγονότα που σημάδεψαν την πορεία του και τον δικό του ρόλο στην παγκόσμια συγκυρία και διακυβέρνηση.
Στα θετικά του ΟΗΕ δεν θα μπορούσε να μη συμπεριληφθεί ο ρόλος και η συμβολή του στην ανεξαρτησία περισσότερων από 80 χωρών, απελευθερώνοντας εκατομμύρια ανθρώπους από την αποικιοκρατία και καθιερώνοντας το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης.
Στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948) παραμένει θεμέλιο κείμενο, εμπνέοντας το Σύνταγμα πολλών κρατών σε όλο τον κόσμο. Καθοριστική ήταν και η συμβολή του στην προώθηση της ισότητας των φύλων (UN Women) σε κάθε χώρα, είτε ανεπτυγμένη είτε αναπτυσσόμενη, και σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς.
Ξεχωρίζουν επίσης οι δράσεις του, με τον Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που οδήγησαν στην εξάλειψη της ευλογιάς, στην εξάλειψη σχεδόν της πολιομυελίτιδας και στον συντονισμό της παγκόσμιας αντίδρασης απέναντι σε πανδημίες, σώζοντας αμέτρητες ζωές.
Δεν μπορεί επίσης να μην επισημανθεί ο ρόλος του στην αντιμετώπιση της φτώχειας και της πείνας, μοιράζοντας ανθρωπιστική βοήθεια και υποστηρίζοντας εκατομμύρια ανθρώπους, όπως π.χ. με το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP).
Ταυτόχρονα, υπό την ολιστική οπτική και στρατηγική του ΟΗΕ σχεδιάστηκαν οι Στόχοι της Χιλιετίας (2000-2015) και οι 17 Στόχοι της Βιώσιμης Ανάπτυξης για το 2030 (2015-2023), αναδεικνύοντας τη βιώσιμη ανάπτυξη και τους τρεις βασικούς και ισότιμους πυλώνες της: την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον που κρίνονται καθοριστικοί για τη διασφάλιση ενός ειρηνικού και υγιή πλανήτη για τις επόμενες γενιές με πίστη στα ανθρώπινα δικαιώματα, με κοινωνική πρόοδο και δικαιοσύνη.
Ωστόσο, μερικά μόνο από τα θετικά πεπραγμένα των Ηνωμένων Εθνών παρουσιάζονται εδώ, αλλά υπάρχουν και αρκετά που θα μπορούσαν να είχαν υλοποιηθεί και καθυστέρησαν ή δεν υλοποιήθηκαν ποτέ.
Δεν είναι λίγοι, και ίσως όχι άδικα, αυτοί που υποστηρίζουν την έλλειψη αποτελεσματικών μηχανισμών επιβολής από τον ΟΗΕ σε κρίσιμες περιπτώσεις (όπως η γενοκτονία στη Ρουάντα το 1994) αλλά και η βραδυκίνητη γραφειοκρατία και τα χρηματοδοτικά προβλήματα λόγω εξάρτησής του από τα κράτη-μέλη. Σημαντικό στοιχείο κριτικής και η άνιση αντιπροσώπευση όλων, με αδύναμο κρίκο τον Παγκόσμιο Νότο, αλλά και με την Αφρική και τη Λατινική Αμερική να υποεκπροσωπούνται στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
Τα παραπάνω επιδεινώνουν ακόμη περισσότερο την αδυναμία του στην επίλυση και αποτροπή συγκρούσεων κάτι που προβλέπεται απο τις βασικές αρχές του ΟΗΕ, αλλά δεν υλοποιείται επαρκώς στην πράξη. Και αυτό έχει ως συνέπεια να συρρικνώνεται ο ρόλος του στο σεβασμό στις αρχές του διεθνούς δικαίου στις παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η τρομοκρατία, οι ανθρωπιστικές κρίσεις και η κλιματική αλλαγή.
Παρόλα αυτά, ογδόντα χρόνια μετά, στον γενέθλιο απολογισμό και παρά τις δυσκολίες και τις αντιφάσεις του ο ΟΗΕ παραμένει αναντίρρητα ένα από τα πιο σπουδαία συλλογικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας.
Σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών δεν είναι απλώς μια θεσμική κληρονομιά, αλλά μια ζωντανή υπόσχεση ότι η ελπίδα, η ειρήνη και η αλληλεγγύη μπορούν -και πρέπει- να παραμείνουν ο κοινός προσανατολισμός για εμάς και τις επόμενες γενιές.
