Η Μαρία Δήμου είναι εκπαιδευτικός, θεατρολόγος και καθηγήτρια γαλλικής γλώσσας. Ασχολείται με την πολιτισμική κληρονομιά του τόπου και, κυρίως, με τη Δελφική ιδέα, την οποία προωθεί εντός και εκτός του σχολικού πλαισίου. Μας μίλησε για τα βιώματά της, μεγαλωμένη στην Άμφισσα, καθώς και για τους ντόπιους που θυμούνται τον ποιητή Άγγελο Σικελιανό να περπατά ανάμεσά τους την εποχή που προετοίμαζε τις Δελφικές Εορτές. Οι σπουδές της συνδέονται με τις ανθρωπιστικές επιστήμες και έχουν ενισχύσει το ενδιαφέρον της να αναζητήσει τα ίχνη που άφησαν οι Δελφικές Εορτές στην πολιτισμική κληρονομιά της Ελλάδας. Επιπλέον, επιχειρεί μια αποτίμηση της επίδρασης αυτής της ιδέας στους ανθρώπους και στην Άμφισσα. Όταν πραγματοποιούσε το μεταπτυχιακό της, επέλεξε ως θέμα της διπλωματικής της εργασίας τον αντίκτυπο των Δελφικών Εορτών στην τοπική κοινωνία, ένα θέμα που δεν έχει μελετηθεί επαρκώς. Μέσα από τη δραματοθεραπεία, καθώς και διάφορα εργαστήρια που σχεδιάζει κατά καιρούς, φέρνει τους νέους σε επαφή με τη Δελφική ιδέα.
Μ.Δ.: Σχετικά με τις δράσεις μας: υπάρχουν προγράμματα που συνδυάζουν την υφαντική με μικρούς αργαλειούς, προκειμένου τα παιδιά να αποκτήσουν μια άμεση και πρακτική σύνδεση με τη Δελφική ιδέα. Έχω οργανώσει επισκέψεις στους Δελφούς και στην Οικία Σικελιανού, η οποία λειτουργεί ως σταθερό σημείο αναφοράς, και ενσωματώνω σχετικά θέματα στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία. Παράλληλα, λαμβάνουν χώρα οργανωμένες δράσεις σε συνεργασία με τοπικούς συλλόγους. Ως παράδειγμα θα ανέφερα τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν το 2017 για τη συμπλήρωση 90 χρόνων από τις Δελφικές Εορτές. Αυτές οι πρωτοβουλίες αποβλέπουν στο να αναδείξουν και να θυμίσουν στους συμμετέχοντες την ιστορική σημασία αυτού του γεγονότος και να τους ενημερώσουν για όσα συνέβησαν σε αυτόν τον τόπο.
Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε αυτή την παράδοση, όχι μόνο με στόχο να διευκολύνουμε την εξοικείωση με τη δική μας ιστορία, αλλά και να την εκλάβουμε ως τρόπο αυτογνωσίας, δηλαδή να γνωρίσουμε καλύτερα τον ίδιο μας τον εαυτό και τις εγγενείς δυνατότητές μας. Αυτό θα μας βοηθήσει να είμαστε πιο συγκροτημένοι και συγκεκριμένοι στα πράγματα που επιθυμούμε για την προσωπική μας εξέλιξη, όντας μέλη μιας συλλογικότητας. Η ιστορία των Δελφικών Εορτών αποτελεί ένα παράδειγμα που μπορεί να μας εμπνεύσει, εξετάζοντας πώς δύο άνθρωποι, ο Άγγελος και η Εύα Σικελιανού, κατάφεραν να υλοποιήσουν μια τόσο σπουδαία ιδέα με τις δυνατότητες που διέθεταν. Πρέπει, λοιπόν, να αξιοποιήσουμε αυτή την κληρονομιά ως κίνητρο και για άλλους ανθρώπους να ακολουθήσουν τα όνειρά τους, αποδεικνύοντας πώς, με σωστό σχεδιασμό και αποφασιστικότητα, μπορεί κανείς να επιτύχει σημαντικά έργα.
Μιχάλης Θεοδοσιάδης: Συμφωνώ απόλυτα με όσα αναφέρετε, μιας και εγώ ο ίδιος εστιάζω στη σημασία της πολιτιστικής μνήμης. Δυστυχώς, ενώ έχουμε έναν τεράστιο ιστορικό και πολιτισμικό πλούτο, ως σύγχρονοι Έλληνες στρέφουμε το βλέμμα μας αποκλειστικά προς τη Δύση, εξιδανικεύοντας τις αξίες του Διαφωτισμού. Αυτές, ωστόσο, δεν είναι τίποτε άλλο παρά επέκταση των ιδεών των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, οι οποίες διαδόθηκαν στη Δύση μέσω Βυζαντινών λογίων μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αντί να ανακαλύπτουμε το ελληνικό πνεύμα μέσα από την ίδια μας την ιστορική πορεία, τείνουμε να το προσεγγίζουμε μέσα από το πρίσμα άλλων παραδόσεων, με αποτέλεσμα συχνά να υποβαθμίζουμε ό,τι είναι αμιγώς ελληνικό. Αυτό το αφήγημα, που έχει εδραιωθεί από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, είναι έωλο και επικίνδυνο. Όχι μόνο διαγράφει την πολιτισμική μας ταυτότητα, αλλά μας εμποδίζει να αξιοποιήσουμε την τόσο πλούσια παράδοση του τόπου μας. Δεν μας επιτρέπει, με άλλα λόγια, να κατανοήσουμε όχι απλά ποιοι είμαστε, αλλά το σημαντικότερο: ποιοι δεν είμαστε. Επειδή δεν μπορούμε να μιλάμε για αυτογνωσία αν πρώτα δεν εντοπίσουμε και απομακρύνουμε όλα εκείνα τα στοιχεία που φράζουν τον δρόμο προς έναν τέτοιο στόχο. Θα τολμούσα να ισχυριστώ ότι ο ελληνισμός είναι οικουμενικός. Οι Δελφοί και ο Σικελιανός συμπυκνώνουν και αποκρυσταλλώνουν την έννοια του Οικουμενικού Ελληνισμού στο ακέραιο. Πρόκειται για έναν ελληνισμό που μπορεί να επικοινωνήσει με ολόκληρο τον κόσμο. Μέσα από τη δουλειά μου διαπιστώνω πώς τα διδάγματα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Ομήρου αγγίζουν ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με την ελληνική πραγματικότητα.
Μ.Δ.: Χαίρομαι, γιατί αυτό που περιγράφετε είναι η πεμπτουσία της Δελφικής ιδέας: η διάσωση και η διατήρηση της διαχρονικής και οικουμενικής ελληνικότητας, την οποία οφείλουμε να κατανοήσουμε και να εκμεταλλευτούμε. Ο ελληνικός πολιτισμός, δίχως να παραγνωρίζω τα επιτεύγματα άλλων πολιτισμών, έχει δώσει σπουδαία δείγματα σε όλους τους τομείς: φιλοσοφία, πολιτική, τέχνες, ακόμα και τη λαϊκή δημιουργία. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να αναγνωρίσουμε και να συνειδητοποιήσουμε. Δεν είναι αυτονόητο ούτε δεδομένο. Πρέπει να το νιώσουμε ως μια σπουδαία κληρονομιά και να το γνωρίσουμε σε βάθος. Δυστυχώς, συχνά γνωρίζουμε τον πλούτο της ελληνικής σκέψης μέσω δεύτερων ή τρίτων πηγών, αντί να τον προσεγγίζουμε άμεσα.
Μιλώντας για την οικουμενικότητα του Δελφικού πνεύματος που ενέπνευσε τον Άγγελο Σικελιανό, ήταν ακριβώς αυτή η ιδέα: να δημιουργηθεί στους Δελφούς ένα πνευματικό κέντρο, όπου θα διασώζεται και θα διδάσκεται οτιδήποτε αξιόλογο – από τη φιλοσοφία και το θέατρο μέχρι τις λαϊκές και πρακτικές τέχνες, όπως η γεωργία. Το όραμά του ήταν αυτός ο πλούτος να μεταδοθεί οριζόντια σε όλους τους ανθρώπους, ενισχύοντας τη σύνδεση με τον ελληνικό πολιτισμό και τις αξίες του. Ας μιλήσουμε τώρα για το Δελφικό πνεύμα, σύμφωνα πάντα με τον Σικελιανό. Εν συντομία, εδράζεται στις ακόλουθες τρεις θεμελιώδεις αρχές: αυτογνωσία, κοινωνικό όφελος και ολοκλήρωση.
- Αυτογνωσία (όπως προαναφέραμε): κάθε άνθρωπος πρέπει πρώτα να στραφεί εντός του, να γνωρίσει τον εαυτό του, αλλά και τη «φυλή» του, όπως την αποκαλούσε ο Σικελιανός. Δηλαδή, να κατανοήσει το πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε, τις ρίζες του και τις δυνατότητές του. Μόνο έτσι θα καταφέρει να αντιληφθεί ποια είναι η αποστολή του στη ζωή, ανάλογα με τις κλίσεις, τα χαρίσματα και τις ικανότητές του.
- Κοινωνικό όφελος: Αφού επιτύχει την αυτογνωσία, ο άνθρωπος πρέπει να στραφεί προς την κοινωνία του. Να εργαστεί για το καλό της ομάδας στην οποία ανήκει – είτε αυτή είναι μια πόλη, μια πολιτεία, ένα κράτος ή ένα έθνος. Απώτερος σκοπός δεν είναι μόνο η προσωπική ανάπτυξη, αλλά και η συνεισφορά στο κοινό καλό.
- Ολοκλήρωση: Η αυτοπραγμάτωση υλοποιείται σε δύο επίπεδα – το προσωπικό και το συλλογικό. Η ιδανική ολοκλήρωση είναι εφικτή όταν η προσωπική ανάπτυξη συνδυάζεται με την προσφορά στην κοινωνία. Μέσω της προσφοράς και της συμβολής στο ομαδικό καλό, ο άνθρωπος επιτυγχάνει την απόλυτη ισορροπία μεταξύ προσωπικής και συλλογικής ευημερίας.
Αυτές οι αρχές του Δελφικού ιδεώδους προάγουν την ιδανική σύνθεση ανάμεσα στον ατομικό και τον κοινωνικό κόσμο, προσφέροντας μια βιοθεωρία, έναν διαχρονικό οδηγό ζωής.
Μ.Θ.: Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κατά τη γνώμη μου, παρουσιάζει η δεύτερη αρχή, διότι εδώ μιλάμε για την έννοια του προσώπου. Δεν θα πρέπει να ταυτίζουμε το πρόσωπο με το άτομο, το οποίο αποκόβεται από την κοινωνία και ερμηνεύει την αυτοπραγμάτωσή του ως μέσο εξυπηρέτησης ιδιωτελών συμφερόντων. Το πρόσωπο, όπως το λέει και η ίδια η λέξη (προς + όψη), συνδέεται με τον κοινωνικό περίγυρο και δημιουργεί διασυνδέσεις. Αλληλεπιδρά δηλαδή με τον κοινωνικό περίγυρο και προσφέρει σε αυτόν. Ταυτόχρονα, υιοθετεί στοιχεία από τον κοινωνικό περίγυρο, τα οποία διαχειρίζεται και επεξεργάζεται μέσω της νόησης. Δηλαδή: προσπαθώ να κατανοήσω τον εαυτό μου, να κατανοήσω τα πλαίσια μέσα στα οποία μπορώ να δράσω και να πραγματώσω το Χ, το Α ή το Ω. Τα πλαίσια δίνονται από το σύνολο. Είναι τα ερεθίσματα που μου προσφέρει η κοινωνία και δίνουν τη δυνατότητα στη σκέψη μου να συνθέτει. Είναι μια μορφή ελευθερίας, με βάση την οποία πασχίζω να συνεισφέρω στο σύνολο. Εν ολίγοις, μιλάμε για μία ζωντανή αλληλεπίδραση.
Μ.Δ.: Ακριβώς. Ωστόσο, οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι ο Άγγελος και η Εύα Σικελιανού είχαν διαβλέψει ότι αυτό που οραματίζονταν δεν θα συνέβαινε εύκολα, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη την εποχή του Μεσοπολέμου. Ήταν μια περίοδος που είχε ήδη στιγματιστεί από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την ανείπωτη οδύνη που αυτός προξένησε. Οι δύο τους είχαν επίγνωση του ότι η ανθρωπότητα οδηγούνταν αναπόφευκτα σε μια αδήριτη πορεία συγκρούσεων και καταστροφών. Μέσα σε αυτό το κλίμα, θέλησαν να συμβάλουν με τον δικό τους τρόπο στην αναστροφή αυτής της προδιαγεγραμμένης εξέλιξης. Μέσα από το Δελφικό τους όραμα, επιδίωξαν να υποδείξουν έναν διαφορετικό δρόμο, έναν δρόμο πολιτισμού, πνευματικότητας και αυτογνωσίας, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντίβαρο στις καταστροφικές δυνάμεις της εποχής τους.
Μ.Θ.: Προς επίρρωση όλων όσων δηλώσατε, θα μπορούσα να μιλήσω σύντομα για την έννοια του προμηθεϊκού ανθρώπου, ο οποίος για μένα συνιστά θεμελιακό στοιχείο στην ακαδημαϊκή μου έρευνα. Ο προμηθεϊκός άνθρωπος δεν είναι παρά ο τύπος ανθρώπου που έχει τη δύναμη να δημιουργεί και να αφήνει το δικό του στίγμα, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζει ότι οι πράξεις του έχουν όρια. Δεν δύναται, με άλλα λόγια, να φτάσει στην τελειότητα. Παρ’ όλ’ αυτά, ακριβώς αυτή η επίγνωση των ορίων είναι που υποκινεί τη δημιουργικότητα και την εξέλιξη. Η ατέρμονη προσπάθεια του ανθρώπου να υπερβεί τις αδυναμίες και τα πάθη του, την αρνητική του φύση, είναι ο πυρήνας της πολιτισμικής δημιουργίας. Μέσω αυτής της διαδικασίας, κληροδοτεί μια πολιτισμική κληρονομιά ως θεμέλιο και αφετηρία για τις επόμενες γενιές. Αυτές, με τη σειρά τους, μπορούν να στηριχτούν και να χτίσουν πάνω σε αυτή την κληρονομιά, λειτουργώντας αυτόνομα.
Μ.Δ.: Ας μην ξεχνάμε ότι η πρώτη παράσταση των Δελφικών Εορτών ήταν ο Προμηθέας Δεσμώτης. Η επιλογή αυτή δεν ήταν καθόλου τυχαία. Ο Άγγελος και η Εύα Σικελιανού επέλεξαν συνειδητά αυτό το έργο, αφού αντιπροσώπευε απόλυτα το μήνυμα που ήθελαν να μεταδώσουν. Αποζητούσαν να συγκινήσουν και να εμπνεύσουν το κοινό. Ο Σικελιανός γνώριζε καλά ότι ο πιο άμεσος και αβίαστος τρόπος να το πετύχει αυτό ήταν μέσω του δράματος, του αρχαίου θεάτρου, ενός μέσου που μεταφέρει ιδέες και νοήματα μέσα από την ένταση της τέχνης. Ήταν η πρώτη φορά στη νεότερη Ελλάδα που μια παράσταση αρχαίου δράματος ανέβηκε σε φυσικό αρχαίο θέατρο. Με τον Προμηθέα Δεσμώτη, δίδαξαν με τρόπο συγκινησιακό και υποβλητικό, θέτοντας στο επίκεντρο τη δύναμη της αυτογνωσίας, της δημιουργίας και της αντίστασης στα όρια. Ήθελαν οι θεατές να αισθανθούν και να κατανοήσουν βαθιά τα ιδανικά του προμηθεϊκού ανθρώπου μέσα από τη μοναδική εμπειρία του θεάτρου.
Πέρυσι επισκεφτήκαμε με τους μαθητές μου την οικία Σικελιανού. Είχαμε δουλέψει ήδη πάνω στον Προμηθέα Δεσμώτη και οργανώσαμε μια δραματοποίηση προσαρμοσμένη στις ηλικίες τους, πιο απλή και παιδική, ώστε να μπορούν να κατανοήσουν και να συνδεθούν με το έργο. Ήταν πραγματικά συγκινητικό να βλέπει κανείς νέους ανθρώπους, στην αυλή της οικίας του μεγάλου ποιητή, να ζωντανεύουν αυτή την ιστορία και να την κάνουν δική τους, να την πραγματώνουν και να τη βιώνουν με όλη τους την ψυχή. Ήταν μια στιγμή που ένιωσα ότι αυτά τα ιδανικά πέρασαν στα παιδιά ως προσωπική εμπειρία και αίσθηση.
