Γράφει ο Μιχάλης Μαθιουλάκης*
Η χθεσινή απόφαση της συνόδου υπουργών ενέργειας της ΕΕ για την πλήρη απαγόρευση εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου και πετρελαίου ήταν σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενη καθώς η ΕΕ θέλει να περάσει ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι δεν πρόκειται να ανεχθεί άλλο την έμμεση χρηματοδότηση της ρωσικής πολεμικής μηχανής με ευρωπαϊκά χρήματα.
Ζητούμενο βέβαια παραμένει αν πέρα από το συμβολικό μήνυμα που περνάει μια τέτοια απόφαση, καταφέρνει να φέρει και κάποιο ουσιαστικό πλήγμα στα ενεργειακά έσοδα της Ρωσίας και αν, βεβαίως, φέρει κάποιο πλήγμα στην ίδια την ΕΕ.
Τα δεδομένα πριν την συμφωνία
Ας ξεκινήσουμε με κάποιες βασικές παραδοχές και διαπιστώσεις οι οποίες ίσχυαν πριν καν κάτσουν στο τραπέζι οι υπουργοί ενέργειας και οι αξιωματούχοι της ΕΕ.
- Η απόφαση της ΕΕ έχει στην ουσία διπλή στόχευση καθώς αφενός περνά το μήνυμα μη-ανοχής έναντι της Ρωσίας και αφετέρου προσαρμόζεται στις δεσμεύσεις της ΕΕ έναντι των ΗΠΑ από την συμφωνία του περασμένου Αυγούστου όπου οι ευρωπαίοι συμφωνήσαμε στο, εξωπραγματικό και ανέφικτο στόχο, των 750 δις ευρώ ενεργειακών εισαγωγών από τις ΗΠΑ εντός της τριετίας.
- Με τη χθεσινή συμφωνία λοιπόν, και πλήττουμε τη Ρωσία αλλά και ικανοποιούμε τις ΗΠΑ – τουλάχιστον στα λόγια.
- Σε κάθε περίπτωση, η χθεσινή συμφωνία θα φέρει μεγαλύτερες αλλαγές στις εισαγωγές φυσικού αερίου της ΕΕ παρά στις εισαγωγές πετρελαίου οι οποίες ήδη έχουν πέσει σε λιγότερο από 3% των ευρωπαϊκών εισαγωγών.
- Οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου έχουν επίσης περιοριστεί πολύ τα τελευταία χρόνια καθώς από το 40-45% έως τις αρχές του 2021 έχουν πέσει σε περίπου 13% στις μέρες μας.
- Η ιδιαιτερότητα με τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου όμως, έχει να κάνει με το ότι αυτές πλέον προέρχονται κατά 50% από ένα και μόνο αγωγό, τον Turkish Stream, ενώ οι άλλες μισές έρχονται ως φορτία LNG.
- Την τελευταία φορά που η ΕΕ αποφάσισε να κόψει δραστικά τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, αυτό που πέτυχε ήταν να εκτοξεύσει τις τιμές για περίπου 1,5 χρόνο, δημιουργώντας ένα τεράστιο μαξιλάρι εσόδων στη Ρωσία από το οποίο το Κρεμλίνο έχει χρηματοδοτήσει με άνεση την εισβολή του στην Ουκρανία τα τελευταία 3 χρόνια. Τώρα που, επιτέλους, τα λεφτά των Ρώσων από την έκρηξη των τιμών το 2021-22 αρχίζουν να στερεύουν, κινδυνεύουμε δυστυχώς να τους δώσουμε και πάλι ένα ανοδικό σπρώξιμο.
Επιπτώσεις για ΗΠΑ – Ρωσία
Για τη Ρωσία, η χθεσινή απόφαση της ΕΕ για πλήρη απεξάρτηση αποτελεί προφανώς ένα χτύπημα. Μπορεί από το 2026 και για την επόμενη τριετία οι τιμές του φυσικού να κάνουν ανοδικά ξεσπάσματα δίνοντας στο Κρεμλίνο την ευκαιρία να γεμίζει τα ταμία του, αλλά μακροπρόθεσμα είναι βεβαίως πλήγμα το να αποκοπεί εντελώς από την ευρωπαϊκή αγορά.
Βέβαια για τη Ρωσία ένα πάγωμα των εχθροπραξιών στη Ουκρανία συνοδευόμενο από μια κάποια «συμφωνία» στο μέλλον, θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναίρεση της πλήρους απαγόρευσης ρωσικών υδρογονανθράκων και αν κάτι τέτοιο συμβεί μέσα στα επόμενα δύο-τρία χρόνια τότε η Ρωσία δεν θα έχει στην ουσία χάσει και πολλά πράγματα.
Για τις ΗΠΑ, η χθεσινή απόφαση της ΕΕ αποτελεί περισσότερο μια επιβεβαίωση ότι οι ευρωπαίοι ακολουθούν τις οδηγίες που τους δίνονται από την Ουάσιγκτον παρά μια διαπίστωση ότι αγωνίζονται αταλάντευτα και με ίδιες δυνάμεις εναντίον της Ρωσίας. Σε κάθε περίπτωση όλα αυτά αποτελούν μια καλή εξέλιξη για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Επιπτώσεις για την ΕΕ
Για την ΕΕ, η χθεσινή απόφαση αποτελεί μια κίνηση υψηλού ρίσκου και αμφιβόλου αποτελεσματικότητας. Αν κάτι είναι σίγουρο, αυτό είναι ότι οι δηλώσεις των ευρωπαίων δεν θα μπορούσαν να απέχουν περισσότερο από την πραγματικότητα. Ενώ ο ένας μετά τον άλλο οι υπουργοί και αξιωματούχοι δηλώνουν ότι έτσι μειώνεται η εξάρτηση της ΕΕ, στην πράξη αυτό που γίνεται είναι ότι η εξάρτηση της ΕΕ αυξάνεται και γίνεται ακόμα πιο μονοθεματική, και συνεπώς πιο επικίνδυνη.
- Θεμελιώδης κανόνας για την ενεργειακή ασφάλεια είναι η διαφοροποίηση. Η διαφοροποίηση οφείλει να είναι μέγιστη τόσο όσον αφορά τα είδη ενέργειας που χρησιμοποιούμε, όσο και αναφορικά με τους προμηθευτές της αλλά και με τα κανάλια μεταφοράς της.
- Κόβοντας εντελώς τη Ρωσία, η ΕΕ όχι μόνο αυξάνει υπερβολικά την εξάρτηση της από τις ΗΠΑ αλλά πλέον αυξάνει υπερβολικά και την εξάρτηση της από την προμήθεια φυσικού αερίου μέσω θάλασσας, αλλά και από όλους τους περιορισμούς που περιλαμβάνει το LNG με τη διαδικασία επαναεριοποίησης του.
- Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι ντε και καλά θα έπρεπε να κρατούσαμε τις ρωσικές εισαγωγές, αλλά αυτό δεν αναιρεί την αδιαμφισβήτητη διαπίστωση ότι με την εφαρμογή της χθεσινής συμφωνίας η τρωτότητα της ΕΕ αυξάνεται και όχι μειώνεται. Ας λέμε λοιπόν τα πράγματα με το όνομα τους ώστε να μη πέφτουμε πάλι από τα σύννεφα μόλις προκύψουν τα, εντελώς προβλέψιμα, προβλήματα.
Επιπτώσεις για την Ελλάδα
Η χώρα μας βγαίνει σαφώς ενισχυμένη και ευνοημένη από αυτή την εξέλιξη όσον αφορά τις δυνατότητες που της ανοίγονται να επεκτείνει το γεωπολιτικό της αποτύπωμα στην περιοχή.
- Ο λόγος που συμβαίνει αυτό έχει να κάνει με τον αγωγό Turkish Stream ο οποίος, αν και εφόσον εφαρμοστεί η χθεσινή συμφωνία, θα αχρηστευτεί στην πράξη ως γεωπολιτικός βραχίονας της Ρωσίας και ως δεκανίκι της Τουρκίας.
- Αυτό για τη χώρα μας έχει διττό συμφέρον καθώς αφενός μειώνει τη δυνατότητα της Τουρκίας να ασκεί ενεργειακή επιρροή στα Βαλκάνια, και αφετέρου απενεργοποιεί τη μεγάλη απειλή που αντιμετώπιζαν το FSRU της Αλεξανδρούπολης, ο αγωγός IGB, και ο Κάθετος Διάδρομος εν τω συνόλω του, από την αθρόα εισροή -σκόπιμα φθηνού- ρωσικού αερίου που είχε σαν σκοπό να πλήξει οικονομικά την αποτελεσματικότητα όλων των παραπάνω υποδομών.
- Ο Turkish Stream είναι αγωγός που από τη δημιουργία του παραβιάζει το ευρωπαϊκό δίκαιο όσον αφορά τους κανόνες Third Party Access και Unbundling οπότε η αδρανοποίηση του είναι κάτι που έπρεπε να είχε γίνει προ πολλού.
Η Ελλάδα λοιπόν θα μπορεί πλέον -εφόσον εφαρμοστεί η συμφωνία- να αξιοποιήσει στο μέγιστο όλες τις υφιστάμενες υποδομές LNG που ελέγχει αλλά και θα έχει περιθώρια να προχωρήσει και με πολλά από τα εν εξελίξει σχέδια για νέες πλωτές ή χερσαίες εγκαταστάσεις. Το ίδιο ισχύει και για τα υφιστάμενα και νέα δίκτυα αγωγών που εκκινούν από τη χώρα μας και κινούνται προς κάθε κατεύθυνση στην περιοχή.
Είναι σαφές ότι όλα αυτά δίνουν στην Ελλάδα τη δυνατότητα να αναβαθμίσει σημαντικά τη θέση της στο περιφερειακό υποσύστημα της ΝΑ Ευρώπης αλλά βέβαια το αν όντως θα τα αξιοποιήσουμε ως εργαλεία για να αποκομίσουμε ουσιαστικά διεθνοπολιτικά οφέλη αυτό μένει να το δούμε.
Υπάρχουν όμως και προβλήματα που συνοδεύουν τις ανωτέρω εξελίξεις:
- Θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένο ότι μια πιθανή εξουδετέρωση της ισχύος του Turkish Stream δεν θα περάσει χωρίς αντίδραση από τα μέρη που θα υποστούν αυτή την απώλεια.
- Με δεδομένη επίσης την εγγύτητα του FSRU Αλεξανδρούπολης και του IGB στα σύνορα, δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη ότι οι συγκεκριμένες υποδομές αναβαθμίζονται πλέον ως στόχοι υψηλής αξίας για όποιον δεν επιθυμεί να δει την Ελλάδα και τη Δύση να αυξάνουν την ισχύ τους μέσω αυτών.
- Η Ελλάδα θα πρέπει να αντιληφθεί λοιπόν ότι από σήμερα οφείλει να ξεκινήσει ήδη τις προετοιμασίες για πολυεπίπεδη και ισχυρότατη προστασία όλων των ενεργειακών υποδομών της Θράκης.
- Η χώρα μας θα πρέπει επίσης να αντιληφθεί ότι πλέον η ναυτική αντιπαράθεση με την Τουρκία μεταφέρεται από την Ανατολική Μεσόγειο, πολύ βορειότερα, μπροστά στο θρακικό πέλαγος και πάνω στην πορεία των φορτηγών LNG που θα κινούνται σε αυτό.
- Οι ήρεμες θάλασσες έχουν περάσει πλέον ανεπιστρεπτί.
- Όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε αυτό, τόσο πιο έγκαιρα θα προετοιμαστούμε για αυτά που έρχονται.
- Ο δε καλύτερος τρόπος να δείξουμε παντού ότι είμαστε προετοιμασμένοι για αυτά που έρχονται στη θάλασσα, θα είναι να κάνουμε τάχιστα επί του πεδίου όλα όσα δεν κάναμε το τελευταίο καιρό στο θέμα του καλωδίου GSI, και στην εξερεύνηση στην Κρήτη.
Η συμφωνία λοιπόν που μόλις χθες ανακοινώθηκε από τους υπουργούς ενέργειας της ΕΕ έχει πολύ μεγαλύτερο βάθος από αυτό που δείχνει σε πρώτη ανάγνωση.
Για τη χώρα μας είναι κρίσιμο να διαβάσουμε σωστά τις διαμορφούμενες από τη συμφωνία συνθήκες, να κατανοήσουμε τα πολλαπλά επίπεδα στα οποία αυτή μας επηρεάζει, ώστε να εκμεταλλευτούμε στο έπακρο τις ευκαιρίες που αναδεικνύονται από τις φουρτούνες που αυτή δημιουργεί.
* Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι Αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής, Διδάκτορας Ενεργειακών θεμάτων του Τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.
