«Δεν έχω τίποτε να σας προσφέρω εκτός από αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα. Έχουμε μπροστά μας ένα μαρτύριο της πιο οδυνηρής μορφής. Έχουμε μπροστά μας πολλούς, πολλούς μήνες αγώνα και πόνου. Ρωτάτε: “Ποια είναι η πολιτική μας;” Μπορώ να πω ότι είναι το να διεξαγάγουμε πόλεμο από θαλάσσης, ξηράς και αέρος, με όλες τις εσωτερικές μας δυνάμεις και μ’ όλη τη δύναμη που μπορεί να μας δώσει ο Θεός. Να διεξαγάγουμε πόλεμο εναντίον μιας τερατώδους τυραννίας, που κανείς ποτέ δεν την έχει υπερβεί στο σκοτεινό, αξιολύπητο κατάλογο της ανθρώπινης εγκληματικότητας».
Ουίνστον Τσώρτσιλ, πρωθυπουργός της Αγγλίας, 1940
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος διήρκησε έξι χρόνια, όμως στον συλλογικό νου των Ελλήνων ταυτίζεται μόνο με το ΟΧΙ του Μεταξά, με τους στρατιώτες που πήγαν στην Αλβανία για να πολεμήσουν τους Ιταλούς και με κάποιες εικόνες από την κατοχή των Γερμανών. Η αντίσταση της Ελλάδας σε αυτόν τον πόλεμο, όσο ηρωική κι αν ήταν, δεν υπήρξε αποκομμένη από ένα παγκόσμιο σύστημα από χώρες, που στάθηκαν είτε δίπλα, είτε απέναντι στον Αδόλφο Χίτλερ. Η συστηματική περιφρόνηση της παγκόσμιας Ιστορίας στη χώρα μας έχει ως αποτέλεσμα να βλέπουμε διαρκώς τα πράγματα αποσπασματικά και Ελλαδο-κεντρικά. Μια τέτοια οπτική μας απομακρύνει πάντοτε από την πολύπλευρη φύση της ιστορικής αλήθειας και από τη διάθεση να την κατανοήσουμε, έτσι ώστε να τοποθετηθούμε καλύτερα στο σήμερα.
Δηλαδή, ναι, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δεν αντιστάθηκε μόνο η Ελλάδα στον ναζισμό και ότι ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν αφορά μόνο στους ηρωικούς Έλληνες. Φυσικά, δεν υποτιμώ καθόλου την ελληνική αντίσταση και είμαι πολύ περήφανη γι’ αυτήν. Γι’ αυτό το θέμα έτσι κι αλλιώς την ημέρα της 28ης Οκτωβρίου θα γραφτούν και θα ειπωθούν πολλά και καλό είναι να τα διαβάσουμε και να τα ακούσουμε.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν το αποτέλεσμα μιας λανθασμένης και αλαζονικής φιλοσοφίας, μιας οπτικής που υιοθετήθηκε από έναν άνθρωπο που ήταν γεμάτος μίσος. Ο Χίτλερ χειραγώγησε έναν καταπιεσμένο και φτωχό λαό και τον έκανε να πράξει αδιανόητα. Μπορεί ένας λαός να δηλώνει ανώτερος από τους άλλους λαούς και να κατακτά χώρες, μπορεί κάποιος να ταξινομεί την αξία των ανθρώπων και να ασκεί φρικτή βία σε όσους δεν του αρέσουν; Αν η γνώση της ιστορίας του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου είχε φτάσει ουσιαστικά στον μεταπολεμικό άνθρωπο, αυτή τη στιγμή η παγκόσμια κατάσταση θα ήταν εντελώς διαφορετική.
Εντελώς διαφορετική ίσως να ήταν όμως κι αν δεν είχε γεννηθεί το 1874 ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Ήταν γόνος εύπορης οικογένειας ευγενών και μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε πολεμικός ανταποκριτής και βουλευτής. Το 1904 αποχώρησε από τη Συντηρητική Παράταξη και το 1906 προσχώρησε στους Φιλελεύθερους. Αιχμαλωτίστηκε στη Νότιο Αφρική και κινδύνευσε να εκτελεστεί ως πράκτορας. Εισηγήθηκε την ατυχή για την Αντάτ επιχείρηση των Δαρδανελίων από το 1915 ως το 1916 με αποτέλεσμα να παραιτηθεί από το αξίωμα του πρώτου λόρδου του Ναυαρχείου. Από τα παραπάνω βλέπουμε ότι υπήρξε άτομο ταραχώδες και ότι είχε γευτεί την αποτυχία.
Από το 1930 ως το 1940 ο Ουίνστον Τσώρτσιλ παρέμεινε δέκα χρόνια στην αντιπολίτευση διαφωνώντας ακόμη και με το κόμμα του και κατακρίνοντας με λόγους και άρθρα κάθε συμβιβασμό και συμμαχία με ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Τον Μάιο του 1940 διαδέχθηκε τον Νέβιν Τσάμπερλεν, ο οποίος ακολουθούσε πολιτική κατευνασμού απέναντι στον Χίτλερ. Στη συνέχεια η Γαλλία, η οποία ήταν σύμμαχος της Μεγάλης Βρετανίας κατά της Γερμανίας, συνθηκολόγησε. Και τότε ο Τσώρτσιλ παρότρυνε τον λαό του να πολεμήσει «σε θάλασσες και ωκεανούς και αιθέρες, σε διαδρόμους προσγείωσης, σε χωράφια και σε λόφους και να μην παραδοθεί». Ο Τσώρτσιλ ενίσχυσε το πνεύμα της αντίστασης στη χώρα του μιλώντας πολύ συχνά στο ραδιόφωνο του BBC και ενεπλάκη στην προσπάθεια συμμαχίας με τις ΗΠΑ, η οποία έφερε τελικά το τέλος αυτού του φρικτού πολέμου.
Η αλήθεια είναι πως δεν θα σκεφτόμουν ποτέ να γράψω κάτι για έναν Βρετανό πρωθυπουργό, αν δεν είχα δει κάποτε ένα ντοκιμαντέρ, το οποίο περιέγραφε τις δραματικές μέρες της αποχώρησης του Τσάμπερλεν και τον αγώνα που έδωσε ο Τσώρτσιλ για να υπάρξει αντίσταση απέναντι στους Ναζί. Αυτός ο άνθρωπος πρέπει να είχε φοβερό πείσμα. Αν δεν είχε υπάρξει αυτό το πείσμα, όλα τώρα στην Ευρώπη μπορεί να ήταν διαφορετικά. Από την άλλη, ίσως είναι υπερβολικό να αποδώσουμε στον Τσώρτσιλ όλη την αξία της νίκης, αφού ήταν ένα αποτέλεσμα συλλογικό, στο οποίο ενεπλάκησαν χώρες ολόκληρες και αμέτρητοι καθημερινοί άνθρωποι στρατιώτες ή άμαχοι. Κι επίσης, ο ναζισμός κατέρρευσε γιατί στη ζωή ο καθένας δέχεται τις συνέπειες των πράξεων και των επιλογών του. Δεν ήταν δυνατό να μην καταρρεύσει το όραμα του Χίτλερ, που ήταν τόσο απάνθρωπο.
Έχει γραφτεί ότι ο Τσώρτσιλ ίσως έπασχε από διπολική διαταραχή. Σύμφωνα με το International Bipolar Foundation, ο γιατρός του, Λόρντ Μόραν είχε κάνει αυτή τη διάγνωση. Ο Τσώρτσιλ περιέγραφε την κατάθλιψή του σαν «μαύρο σκυλί». Στις περιόδους της μανίας έγραψε 43 βιβλία, ενώ παράλληλα ασκούσε τα πολιτικά του καθήκοντα. Του αποδίδονται φράσεις που δείχνουν έναν άνθρωπο με πολύ χιούμορ και ευφυία.
Αλλά δεν μπορούμε να τον βλέπουμε ως άγιο.
Στην ομιλία του, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος είπε επίσης:
«Γιατί χωρίς νίκη, δεν υπάρχει επιβίωση. Αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό. Καμία επιβίωση για τη Βρετανική Αυτοκρατορία, καμία επιβίωση για όλα όσα αντιπροσωπεύει η Βρετανική Αυτοκρατορία.»
Είναι σαφές ότι όποιος υπήρξε φορέας εξουσίας σε αυτοκρατορία, έχει βάψει με αίμα τα χέρια του. Ο κυπριακός λαός υπέφερε πολλές δεκαετίες από τη βρετανική αυτοκρατορία, όπως και πολλοί άλλοι λαοί. Έτσι και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, όπως κάθε πρόσωπο με μεγάλη εξουσία, έχει και τα σκοτεινά του σημεία.
Σήμερα πάντως, αν και οι συνθήκες ζωής μας δεν είναι ακραίες και τραγικές όσο εκείνες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τι μπορούμε να κρατήσουμε από αυτόν τον ίσως αμφιλεγόμενο, μα σίγουρα ενδιαφέροντα πολιτικό;
Ίσως ότι η αποτυχία δεν πρέπει να κάνει κάποιον να σταματά, ότι κάποιες φορές πρέπει να μιλάμε, ότι είναι πιθανό η αντίσταση να φέρει κάποτε τη δικαίωση. Ότι μερικές φορές δεν υπάρχει άλλος δρόμος, πρέπει να συνεχίζουμε.
