Η αξιοποίηση των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων υπέρ της Ουκρανίας παραμένει ακανθώδες ζήτημα για την ΕΕ, με σοβαρά νομικά εμπόδια και πολιτικές αντιρρήσεις. Ωστόσο, η Κομισιόν κινείται πλέον προς την κατεύθυνση που υποδεικνύει ο καγκελάριος της Γερμανίας Φρίντριχ Μερτς: τη δημιουργία νέου δανείου ύψους €140 δισ. για την Ουκρανία, με εγγύηση τα παγωμένα ρωσικά assets. Το θέμα συζητείται σήμερα στο Coreper (οι μόνιμοι αντιπρόσωποι των κρατών-μελών) και θα επανέλθει στην άτυπη σύνοδο των ηγετών στην Κοπεγχάγη την επόμενη εβδομάδα, με στόχο να λάβει το «πράσινο φως» στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Οκτωβρίου.
Ήδη, στην Επιτροπή Οικονομικών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ευρωβουλευτές εξέφρασαν έντονη δυσαρέσκεια για την αργή πρόοδο, επιμένοντας ότι η ΕΕ καθυστερεί υπερβολικά να βρει διέξοδο.
Νομικά εμπόδια και επιφυλάξεις
Η Ελλάδα είχε εξαρχής επισημάνει ότι η άμεση κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων ενδέχεται να συγκρουστεί με το διεθνές δίκαιο και να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Αντίστοιχα, και η Γερμανία μέχρι πρότινος ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτική. Ο ίδιος ο Μερτς, σε άρθρο του στους Financial Times, αναφέρει ότι «Η Γερμανία ήταν και παραμένει επιφυλακτική όσον αφορά το ζήτημα της κατάσχεσης των περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που έχουν παγώσει στην Ευρώπη, και αυτό για καλό λόγο. Δεν πρέπει να ληφθούν υπόψη μόνο ζητήματα διεθνούς δικαίου, αλλά και θεμελιώδη ζητήματα που αφορούν τον ρόλο του ευρώ ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος» αναφέρει διευκρινίζοντας ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο.
Για αυτόν τον λόγο προτείνει να βρεθεί ένας μηχανισμός που να παρακάμπτει αυτά τα εμπόδια χωρίς να παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, δηλαδή, αντί για κατάσχεση, τα assets να παραμείνουν παγωμένα και να λειτουργήσουν ως εγγύηση για το δάνειο προς την Ουκρανία.
Το δάνειο των 140 δισ. ευρώ
Σύμφωνα με το σχέδιο, η Ουκρανία θα λάβει άτοκο δάνειο ύψους περίπου €140 δισ. Το ποσό θα καλυφθεί από τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, τα οποία θα παραμείνουν δεσμευμένα και θα αποτελούν εγγύηση. Η αποπληρωμή θα γίνει μόνο όταν η Ρωσία καταβάλει πολεμικές αποζημιώσεις. Με τον τρόπο αυτό, το Κίεβο δεν θα επιβαρυνθεί με χρέος, ενώ τα ρωσικά κεφάλαια θα συνεχίσουν να μένουν δεσμευμένα στο Euroclear του Βελγίου, όπου φυλάσσονται assets αξίας περίπου 194 δισ. ευρώ.
Ο Μερτζ προτείνει το δάνειο να εκταμιεύεται σε δόσεις και να χρησιμοποιείται αποκλειστικά για στρατιωτική βοήθεια. Κάποιες άλλες φωνές εντός ΕΕ θέλουν ένα μέρος των χρημάτων να καλύψει και τον κρατικό προϋπολογισμό της Ουκρανίας, αλλά η «γραμμή Μερτζ» φαίνεται να επικρατεί.
Όχι από τον πρωθυπουργό του Βελγίου
Ιδιαίτερα επιφυλακτικό εμφανίζεται το Βέλγιο, καθώς στο Euroclear των Βρυξελλών βρίσκονται δεσμευμένα περίπου 170 δισ. ευρώ της ρωσικής κεντρικής τράπεζας. Μέχρι σήμερα αξιοποιούνται μόνο οι τόκοι, κάτι που θεωρείται νομικά ασφαλές, αλλά η κατάσχεση του ίδιου του κεφαλαίου θα δημιουργούσε σοβαρά νομικά ρίσκα.
Ο πρωθυπουργός Μπαρτ Ντε Βέβερ εξέφρασε τον προβληματισμό του ότι το Βέλγιο θα μπορούσε να βρεθεί αντιμέτωπο με διεθνείς διαιτησίες και εκτίμησε πως κανείς δεν αποκλείει ότι η Ρωσία δεν θα καταφέρει να διεκδικήσει πίσω τα χρήματά της.
Προειδοποίησε δε ότι αν η ΕΕ ανοίξει τον δρόμο για να χαθούν τα αποθεματικά μιας κεντρικής τράπεζας «επειδή το κρίνουν οι πολιτικοί», τότε θα σταλεί επικίνδυνο μήνυμα διεθνώς: άλλα κράτη θα σκεφτούν ότι αύριο μπορεί να συμβεί και σε εκείνα. Έτσι, θα μπορούσαν να αποσύρουν τα δικά τους συναλλαγματικά αποθέματα από την ευρωζώνη, με άμεσο πλήγμα για το ευρώ ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.
Ο Ντε Βέβερ ζήτησε «αμοιβαιοποίηση» των κινδύνων, ώστε να μη βρεθεί η χώρα του να σηκώνει μόνη της το βάρος πιθανών αποζημιώσεων ή απωλειών φορολογικών εσόδων. Σήμερα, το Βέλγιο εισπράττει πάνω από ένα δισ. ευρώ τον χρόνο από τη φορολογία των τόκων αυτών των κεφαλαίων, με τα οποία χρηματοδοτεί μέρος της στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία. Αν χαθεί αυτή η πηγή, προειδοποιεί, η χώρα θα έχει σοβαρό δημοσιονομικό κενό.
Στο ίδιο πνεύμα εκτίμησε ότι με τη στάση του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος πλέον προσφέρει στην Ουκρανία μόνο όπλα «επί πληρωμή», το βάρος θα πέσει σχεδόν αποκλειστικά στην Ευρώπη· και τότε, όπως είπε σκωπτικά, «η συμμαχία των προθύμων» δύσκολα θα μοιραστεί τον λογαριασμό.
Εναλλακτικές προτάσεις
Παράλληλα, συζητείται και ένα δεύτερο σενάριο: η αντικατάσταση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων με ομόλογα της ΕΕ. Με αυτόν τον τρόπο τα χρήματα θα μπορούσαν να κατευθυνθούν στο Κίεβο χωρίς να υπάρξει τυπική κατάσχεση. Ωστόσο, προς το παρόν, η πρόταση Μερτζ συγκεντρώνει περισσότερη πολιτική στήριξη, ιδίως μετά την αλλαγή στάσης του Βερολίνου.
Προς κατάργηση της «ομοφωνίας»
Κομβικό σημείο αποτελεί το πώς θα ληφθεί η απόφαση. Ο Μερτς, ο ηγέτης της μεγαλύτερης οικονομίας της ΕΕ, προτείνει αυτό που έχει επανειλημμένα τονίσει και η συμπατριώτισσά του, η επικεφαλής της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, την αλλαγή του τρόπου λήψης αποφάσεων, τουλάχιστον όσον αφορά τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Συγκεκριμένα ζητά, προκειμένου να αποκλειστεί η πιθανότητα να μπλοκάρει τη διαδικασία η φιλορωσική Ουγγαρία ή άλλο κράτος μέλος, η απαίτηση για ομοφωνία να μετατραπεί σε ειδική πλειοψηφία.
«Η απόφαση αυτή θα πρέπει, ιδανικά, να είναι ομόφωνη – ελλείψει ομοφωνίας, θα πρέπει να ληφθεί από τη μεγάλη πλειοψηφία των κρατών μελών που είναι σταθερά προσηλωμένα στην Ουκρανία. Θα πρέπει επίσης να προσκαλέσουμε τους εταίρους σε όλο τον κόσμο που έχουν παγώσει ρωσικά περιουσιακά στοιχεία να συμμετάσχουν στο μέσο. Για τον σκοπό αυτό, θα συντονιστούμε στενά με τους εταίρους μας στην G7» τονίζει.
Στόχος μια άλλη Ευρώπη
Η πρόταση Μερτζ σηματοδοτεί μια θεαματική μεταστροφή της Γερμανίας και την ανάγκη, όπως γράφει ο ίδιος, να «αυξηθεί συστηματικά και μαζικά το κόστος της ρωσικής επιθετικότητας». Όπως υπογραμμίζει: «Τώρα είναι η στιγμή να εφαρμόσουμε ένα αποτελεσματικό μέσο πίεσης που θα διαταράξει το κυνικό παιχνίδι του Ρώσου προέδρου να κερδίζει χρόνο και θα τον φέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων».
Παράλληλα, το σχέδιο προβλέπει να ενισχύσει και την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, ώστε να δημιουργηθούν πολλαπλά οφέλη για τη συλλογική ασφάλεια και την ευρωπαϊκή κυριαρχία. Για τον σκοπό αυτό, θα χρειαστούν δημοσιονομικές εγγυήσεις από τα κράτη-μέλη, οι οποίες μετά το 2028 θα αντικατασταθούν από τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ.
«Τα κράτη μέλη και η Ουκρανία θα καθορίζουν από κοινού ποιο υλικό θα προμηθευτούν. Κατά τη γνώμη μου, ένα τέτοιο ολοκληρωμένο πρόγραμμα πρέπει επίσης να συμβάλει στην ενίσχυση και την επέκταση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Αυτό θα εξυπηρετούσε τόσο τη συλλογική μας ασφάλεια όσο και την ευρωπαϊκή κυριαρχία» αναφέρει.
Ο φόβος της εγκατάλειψης από τις ΗΠΑ
Η αίσθηση του επείγοντος που αναδύεται από αυτές τις δηλώσεις αντανακλά και τον φόβο της Ευρώπης ότι η αμερικανική στήριξη δεν είναι πλέον δεδομένη. Οι πρόσφατες τοποθετήσεις του Ντόναλντ Τραμπ στον ΟΗΕ, όπου μίλησε για μια Ουκρανία ικανή να ανακαταλάβει όλα της τα εδάφη, ερμηνεύτηκαν στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες όχι ως σταθερή δέσμευση αλλά ως πιθανή προσπάθεια μετακύλισης της ευθύνης στην ΕΕ.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι προτάσεις Μερτζ και η κατεύθυνση της Κομισιόν σηματοδοτούν την αναγνώριση ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να βασιστεί αποκλειστικά σε εξωτερικές υποσχέσεις. Οφείλει να αναλάβει τον κύριο ρόλο στην υπεράσπιση της ασφάλειας και της κυριαρχίας της. Και το δάνειο των 140 δισ., με εγγύηση τα παγωμένα ρωσικά assets, ίσως να είναι μια κάποια λύσις…
