Την ανάγκη να αντιμετωπιστεί το μεταναστευτικό με νέες πρωτοβουλίες και επιτάχυνση των ήδη συμφωνημένων μέτρων τονίζει με επιστολή της προς τους Ευρωπαίους ηγέτες, λίγες ώρες πριν από τη Σύνοδο Κορυφής της 23ης Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Σύμφωνα με την επιστολή, οι παράτυπες διελεύσεις στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ έχουν μειωθεί φέτος κατά 23%, μετά τη μείωση κατά 37% πέρυσι, ωστόσο οι «συσσωρευμένες πιέσεις» των τελευταίων ετών εξακολουθούν να επιβαρύνουν στέγαση, σχολεία και τοπικές υπηρεσίες. Παρά τη μείωση, η φον ντερ Λάιεν επισημαίνει ότι στον διάδρομο της Κεντρικής Μεσογείου καταγράφεται φέτος αύξηση περίπου 3%, με τη Λιβύη να παραμένει βασικό σημείο αναχώρησης.
Το μήνυμα της προέδρου είναι σαφές: η Ευρώπη χρειάζεται «ένα δίκαιο, αξιόπιστο ανθρωποκεντρικό και λειτουργικό σύστημα μετανάστευσης, το οποίο εφαρμόζεται ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη-μέλη».
Το Νέο Σύμφωνο και το κοινό σύστημα επιστροφών
Στο επίκεντρο της στρατηγικής βρίσκεται το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, που θα πρέπει να είναι επιχειρησιακά έτοιμο για τη σταδιακή εφαρμογή του από τον Ιούνιο του 2026. Στόχος, όπως αναφέρει η φον ντερ Λάιεν, είναι να ξεκινήσει ο πρώτος ετήσιος κύκλος διαχείρισης μετανάστευσης, με ισορροπία ανάμεσα στην αλληλεγγύη και την ευθύνη, δηλαδή τη στήριξη των κρατών πρώτης γραμμής και την ταυτόχρονη υποχρέωση όλων για αποτελεσματικές επιστροφές.
Η Επιτροπή προωθεί τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος επιστροφών, με απλούστευση διαδικασιών και αμοιβαία αναγνώριση αποφάσεων απέλασης σε ολόκληρη την ΕΕ.
Προβλέπει επίσης σαφέστερους κανόνες για τις περιπτώσεις διαφυγής και θεσμική βάση για τη λειτουργία ειδικών κέντρων επιστροφών, ενώ προχωρά παράλληλα η αναθεώρηση της έννοιας της “ασφαλούς τρίτης χώρας” και του ενωσιακού καταλόγου ασφαλών χωρών προέλευσης, ώστε να αποσυμφορηθούν τα εθνικά συστήματα ασύλου.
Εξωτερική διάσταση: Νέες εταιρικές σχέσεις και στήριξη σε τρίτες χώρες και Β. Αφρική
Η επιστολή δίνει ιδιαίτερο βάρος στην εξωτερική διάσταση του μεταναστευτικού. Η Κομισιόν προαναγγέλλει τη διάθεση πακέτου 675 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2025–2027 προς Αίγυπτο, Τυνησία, Λιβύη, Μαρόκο και Αλγερία, με προτεραιότητες τη διαχείριση συνόρων, την καταπολέμηση των διακινητών, την ενίσχυση των ικανοτήτων ασύλου και την προώθηση της νόμιμης κινητικότητας δεξιοτήτων.
Παρά τη γενική αποκλιμάκωση, η φον ντερ Λάιεν επισημαίνει ότι στον διάδρομο της Κεντρικής Μεσογείου καταγράφεται φέτος αύξηση περίπου 3%, με τη Λιβύη να παραμένει βασικό σημείο αναχώρησης.
Για τον λόγο αυτό, υπογραμμίζει την ανάγκη συνέχισης της επιχειρησιακής συνεργασίας με τις λιβυκές αρχές, κυρίως για επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης, αλλά και ενίσχυσης των ελέγχων στις θεωρήσεις εργασίας, οι οποίες συχνά αξιοποιούνται για δευτερογενείς μετακινήσεις προς την ΕΕ.
Τουρκία και Συρία – Επιστροφές, επανένταξη και ανθρωπιστική διάσταση
Η πρόεδρος της Επιτροπής επαναφέρει τη σημασία της πλήρους εφαρμογής της κοινής δήλωσης ΕΕ–Τουρκίας του 2016 και της συμφωνίας επανεισδοχής, σημειώνοντας ότι τα τελευταία χρόνια έχουν διατεθεί περίπου 400 εκατ. ευρώ για την ενίσχυση της διαχείρισης συνόρων της Τουρκίας και την αντιμετώπιση των παράτυπων αναχωρήσεων.
Παράλληλα, η ΕΕ εντείνει τη δράση της για την καταπολέμηση της λαθραίας διακίνησης μεταναστών, μέσω στενότερης συνεργασίας της Τουρκίας με την Europol και τη Frontex.
Στην ίδια ενότητα, η φον ντερ Λάιεν κάνει ειδική αναφορά στη Συρία, τονίζοντας ότι η ΕΕ εξακολουθεί να στηρίζει «μια ειρηνική και χωρίς αποκλεισμούς μετάβαση υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών», ενώ επιδιώκει, σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τη διευκόλυνση ασφαλών και εθελοντικών επιστροφών προσφύγων, όπου οι συνθήκες το επιτρέπουν.
Στο πλαίσιο αυτό, έχουν εγκριθεί προγράμματα ύψους 80 εκατ. ευρώ για τον Λίβανο και άλλα 80 εκατ. ευρώ για την Ιορδανία, που αποσκοπούν στη στήριξη προσφύγων, την κοινωνική βοήθεια και την ανάπτυξη δεξιοτήτων με στόχο τη σταδιακή επανένταξη.
Επιπλέον, το πρόγραμμα επανένταξης της Frontex επεκτείνεται πλέον και στη Συρία, παρέχοντας βοήθεια στα κράτη-μέλη για εθελοντικές επιστροφές και υποστήριξη μετά την άφιξη.
Δυτικά Βαλκάνια και νέα στρατηγική κατά των διακινητών
Στα Δυτικά Βαλκάνια, οι παράτυπες διελεύσεις μειώθηκαν φέτος κατά 47%, και πάνω από 90% σε σχέση με το 2022 — εξέλιξη που η Επιτροπή αποδίδει στη στενή συνεργασία με τις χώρες της περιοχής και την ενίσχυση της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας με τη στήριξη της Europol.
Η συνεργασία αυτή, όπως σημειώνει η επιστολή, συμβάλλει και στη σταδιακή ενσωμάτωση των υποψήφιων χωρών στο ευρωπαϊκό σύστημα διαχείρισης της μετανάστευσης.
Παράλληλα, η φον ντερ Λάιεν ζητεί πιο αυστηρή στάση απέναντι στα δίκτυα διακινητών, με ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Europol, ολοκλήρωση της νέας οδηγίας για τη διευκόλυνση παράνομης διακίνησης και δημιουργία ευρωπαϊκού καθεστώτος κυρώσεων εναντίον οργανωμένων κυκλωμάτων.
Το σχέδιο προβλέπει δέσμευση περιουσιακών στοιχείων, περιορισμούς μετακινήσεων και στοχευμένες παρεμβάσεις στις χρηματοροές των διακινητών.
Επιπλέον, η Κομισιόν επισημαίνει ότι οι παράνομες δραστηριότητες επεκτείνονται στο διαδίκτυο, και προαναγγέλλει συνεργασία με ψηφιακές πλατφόρμες και παρόχους τεχνολογίας, προκειμένου να μπουν φραγμοί στη διαδικτυακή οργάνωση και διαφήμιση παράνομων διελεύσεων.
Νόμιμες οδοί και νέα τεχνολογία συνόρων
Σε παράλληλη κατεύθυνση, η Επιτροπή επιδιώκει τη διεύρυνση των νόμιμων οδών μετανάστευσης, μέσα από τα Talent Partnerships και την Ευρωπαϊκή δεξαμενή ταλέντων, στοχεύοντας στην προσέλκυση ερευνητών και ειδικευμένων επαγγελματιών.
Προχωρά επίσης η δημιουργία του πρώτου Ευρωπαϊκού Νομικού Γραφείου στην Ινδία για τον τομέα των ΤΠΕ, με στόχο την κάλυψη αναγκών της ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας με διαφανείς και ελεγχόμενες διαδικασίες.
Τέλος, η επιστολή αναφέρεται στην έναρξη λειτουργίας του συστήματος Entry/Exit (12 Οκτωβρίου 2025), που θα ολοκληρωθεί έως τις 10 Απριλίου 2026, καθώς και στην εφαρμογή του ETIAS το δεύτερο εξάμηνο του 2026 για ταξιδιώτες από χώρες χωρίς υποχρέωση βίζας.
Η φον ντερ Λάιεν σημειώνει ότι πρόκειται για «ένα από τα πιο προηγμένα συστήματα διαχείρισης συνόρων παγκοσμίως», το οποίο θα συμβάλει ουσιαστικά στην ενίσχυση της ασφάλειας και την πρόληψη της παράτυπης μετανάστευσης.
Πολιτική πίεση και συντονισμός πριν από τη Σύνοδο
Mπορεί το μεταναστευτικό να μην κυριαρχήσει στην αυριανή ατζέντα, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ωστόσο η πολιτική πίεση στο εσωτερικό των κρατών-μελών είναι έντονη. Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια των πολιτών για το ζήτημα τροφοδοτεί την άνοδο λαϊκιστικών και ακροδεξιών δυνάμεων, με αποτέλεσμα οι κυβερνήσεις να ζητούν πιο χειροπιαστά αποτελέσματα.
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, πριν από την έναρξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, περισσότεροι από δεκαπέντε Ευρωπαίοι ηγέτες, μεταξύ των οποίων και ο Έλληνας πρωθυπουργός, θα συμμετάσχουν σε συνάντηση που διοργανώνουν Ιταλία, Ολλανδία και Δανία, προκειμένου να συζητήσουν πρακτικές λύσεις για τις επιστροφές και την εξωτερική διάσταση της μεταναστευτικής πολιτικής.
Όμως παρότι ο νέος κανονισμός για την μεταναστευτική πολιτική της ένωσης τίθεται σε εφαρμογή από την 1η Ιουλίου 2026 υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις από διάφορα κράτη μέλη σε μια σειρά ζητημάτων όπως το θέμα των επιστροφών στην πρώτη χώρα υποδοχής, γεγονός που δημιουργεί ανησυχία για το κατά πόσο η ΕΕ θα μπορέσει βνα εφαρμόσει ενιαία και αποτελεσματικά το νέο σύστημα.
