Οι ευρωβουλευτές και οι κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ ανακοίνωσαν ότι κατέληξαν σε συμφωνία τη νύχτα της Τετάρτης προς Πέμπτη για τη θέσπιση νέου πλαισίου σχετικά με τις νέες γονιδιωματικές τεχνικές (ΝΓΤ) στην ευρωπαϊκή γεωργία. Οι ΝΓΤ, τις οποίες πολλοί επικριτές περιγράφουν ως «νέους Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς», επιτρέπουν την τροποποίηση του γονιδιώματος φυτών χωρίς την εισαγωγή γενετικού υλικού από άλλα είδη, κάτι που τις διαφοροποιεί από τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς πρώτης γενιάς, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Κομισιόν και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
«Δεν υπάρχει κίνδυνος ήδη κυκλοφορούν τέτοια προϊόντα στην αγορά»
Το Συμβούλιο διαβεβαιώνει ότι η προσωρινή συμφωνία εξασφαλίζει μια απλουστευμένη διαδικασία για τα φυτά NGT που θεωρούνται ισοδύναμα με συμβατικά φυτά και αντιμετωπίζει ζητήματα σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και την πρόσβαση στους σπόρους.
Από την πλευρά του το Ευρωκοινοβούλιο διαβεβαιώνει ότι ο στόχος των νέων κανόνων είναι να καταστήσουν το ευρωπαϊκό σύστημα τροφίμων πιο βιώσιμο και ανθεκτικό, αναπτύσσοντας και διαθέτοντας ποικιλίες φυτών που είναι πιο ανθεκτικές στο κλίμα και στα παράσιτα, δίνουν υψηλότερες αποδόσεις ή απαιτούν λιγότερα λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Ήδη, τονίζει, αρκετά προϊόντα που προέρχονται από ΝΓΤ κυκλοφορούν στις αγορές εκτός ΕΕ φέρνοντας ως παράδειγμα ποικιλίες καλαμποκιού, σιταριού και ρυζιού που χρειάζονται λιγότερο νερό, καθώς και μπανάνες και μανιτάρια που δεν μαυρίζουν.
«Υπάρχουν κινδυνοι … και πατέντες»
Ωστόσο το ζήτημα προκαλεί έντονη συζήτηση και σοβαρούς προβληματισμούς. Περιβαλλοντικές οργανώσεις αλλά και οργανώσεις αγροτών εδώ και καιρό τονίζουν ότι δεν υπάρχει ακόμη επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση πως οι νέες ποικιλίες που προωθούνται είναι πραγματικά «χωρίς κίνδυνο», υπογραμμίζοντας ότι ακόμη και στοχευμένες, μικρές τροποποιήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε απρόβλεπτες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη βιοποικιλότητα.
Έντονες είναι επίσης οι αντιδράσεις για το ζήτημα των πατεντών καθώς οι επικριτές επιμένουν ότι η δυνατότητα κατοχύρωσης NGT ποικιλιών ενδέχεται να οδηγήσει σε υπερσυγκέντρωση ισχύος, περιορίζοντας την πρόσβαση των μικρών παραγωγών σε βασικό πολλαπλασιαστικό υλικό και μεταβάλλοντας τις ισορροπίες στη γεωργική οικονομία.
Από την πλευρά τους Συμβούλιο (που εκπροσωπείται από τα 27 κράτη μέλη) και Ευρωκοινοβούλιο υποστηρίζουν ότι ο κανονισμός στοχεύει στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του αγροδιατροφικού τομέα και στη διασφάλιση ισότιμων όρων για τους ευρωπαϊκούς φορείς, ενώ παράλληλα ενισχύει την επισιτιστική ασφάλεια και μειώνει τις εξωτερικές εξαρτήσεις. Λένε ακόμη ότι παρέχει στιβαρή προστασία της ανθρώπινης και ζωικής υγείας και του περιβάλλοντος, συμβάλλοντας παράλληλα στους στόχους βιωσιμότητας της ΕΕ.
Οι οργανώσεις βιολογικής γεωργίας έχουν επισημάνει επανειλημμένα ότι η πιθανότητα επιμόλυνσης βιολογικών ή παραδοσιακών καλλιεργειών από NGT-2 ποικιλίες αποτελεί υπαρκτό κίνδυνο και πως η διασπορά γενετικά τροποποιημένου υλικού «δεν αναγνωρίζει σύνορα».
Αντίθετα παρατηρείται πίεση βιομηχανικών φορέων για την άμεση υιοθέτηση του νέου πλαισίου, κάτι που για οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών συνιστά ένδειξη ότι η ισορροπία κινδυνεύει να γείρει υπέρ της ταχείας εμπορικής αξιοποίησης, εις βάρος μιας πιο προσεκτικής ρύθμισης.
Οι ευρωπαϊκοί φορείς επιμένουν ότι η νέα νομοθεσία θα συμβάλλει στην «ενίσχυση της επισιτιστικής ασφάλειας» σε μια εποχή αβεβαιότητας και κλιματικής αλλαγής.
Ο Δανός υπουργός Τροφίμων, Γεωργίας και Αλιείας, Jacob Jensen, δήλωσε χαρακτηριστικά ότι οι νέες τεχνικές μπορούν «να μας βοηθήσουν να κάνουμε περισσότερα με λιγότερα», αναφερόμενος στη δυνατότητα ανάπτυξης ποικιλιών με υψηλότερες αποδόσεις, μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στην ξηρασία ή στις πλημμύρες και μειωμένες ανάγκες σε λιπάσματα και φυτοφάρμακα.
Όπως στη φύση αλλά με μικρές διαφορές
Το Συμβούλιο εξηγεί ότι οι ΝΓΤ καλύπτουν ένα σύνολο τεχνικών που μπορούν να τροποποιήσουν το γονιδίωμα ενός φυτού με τρόπο ο οποίος θα μπορούσε, θεωρητικά, να συμβεί και στη φύση ή μέσω συμβατικής βελτίωσης.
Με τη λογική αυτή, οι ειδικά ταξινομημένες ποικιλίες NGT-1 αντιμετωπίζονται ως ισοδύναμες με τις συμβατικές, αφού δεν διαφέρουν ως προς τον βαθμό κινδύνου. Παράλληλα,θεωρεί ότι οι τεχνικές αυτές μπορούν να επιταχύνουν σημαντικά την ανάπτυξη νέων ποικιλιών, χωρίς να απαιτούνται δεκαετίες διασταυρώσεων και δοκιμών, κάτι που αποτελεί κρίσιμο πλεονέκτημα σε μια περίοδο που η κλιματική κρίση πιέζει έντονα τις υφιστάμενες καλλιεργητικές πρακτικές.
Η συμφωνία προβλέπει, όπως υπογραμμίζει το Συμβούλιο, ότι τα φυτά NGT-1 δεν χρειάζονται πλήρη διαδικασία έγκρισης ούτε υποχρεωτική επισήμανση των τελικών προϊόντων, πλην της σήμανσης των σπόρων.
Ωστόσο, τίθενται σαφείς εξαιρέσεις: χαρακτηριστικά όπως η ανθεκτικότητα σε ζιζανιοκτόνα και η παραγωγή γνωστής εντομοκτόνου ουσίας δεν μπορούν να ενταχθούν στην κατηγορία αυτή, ώστε να αποτραπεί η υποβάθμιση της προστασίας.
Αντίθετα, οι ποικιλίες NGT-2, που ενέχουν πιο σύνθετες τροποποιήσεις, θα συνεχίσουν να υπόκεινται στο πλαίσιο των ΓΤΟ με όλες τις απαιτήσεις ιχνηλασιμότητας, επισήμανσης και αξιολόγησης κινδύνου.
Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στο θέμα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Παρότι το ισχύον ευρωπαϊκό πλαίσιο επιτρέπει πατέντες για συγκεκριμένες γονιδιωματικές τροποποιήσεις, η Επιτροπή δεσμεύεται να δημιουργήσει διευρυμένη δημόσια βάση δεδομένων πατεντών, καθώς και ειδική ομάδα εμπειρογνωμόνων που θα αξιολογεί τις επιπτώσεις του νέου πλαισίου στην καινοτομία και στην πρόσβαση των παραγωγών σε σπόρους. Ένα χρόνο μετά την έναρξη ισχύος της νομοθεσίας, θα δημοσιεύσει μελέτη για τον αντίκτυπο των πατεντών και δεν αποκλείει περαιτέρω νομοθετικές πρωτοβουλίες.
Οι τρεις βαθμίδες: NGT-1, NGT-2 και ΓΤΟ
Πιο ειδικά η νέα ρύθμιση εισάγει ένα τριμερές σύστημα εποπτείας:
Οι NGT-1 ποικιλίες θεωρούνται αντίστοιχες των συμβατικών και υπόκεινται σε ελαφρύτερο καθεστώς. Απαιτείται μόνο καταχώριση, σήμανση των σπόρων και συμμόρφωση με τη λίστα αποκλεισμού χαρακτηριστικών.
Οι NGT-2 υπόκεινται πλήρως στη νομοθεσία των ΓΤΟ, με το επιπλέον εργαλείο του opt-out για τα κράτη μέλη.
Οι κλασικοί Γενετικά Τροποποιημένοι Οργανισμοίσυνεχίζουν να ρυθμίζονται από το πλαίσιο του 2001.
Μια ιστορική αλλά αμφιλεγόμενη καμπή
Η εισηγήτρια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Jessica Polfjärd, χαρακτήρισε τη συμφωνία «ιστορική» και κομβική για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας και της διατροφικής ασφάλειας.
Μπροστά σε όλους αυτούς τους προβληματισμούς, από την ασφάλεια και τη βιοποικιλότητα μέχρι τις πατέντες, την επιμόλυνση και τις ανισότητες στον αγροτικό τομέα, το Συμβούλιο προσπαθεί να φανεί καθησυχαστικό, υποστηρίζοντας ότι το νέο πλαίσιο θέτει σαφείς εγγυήσεις και αυστηρούς κανόνες. Επιμένει ότι οι ποικιλίες που θα αναπτυχθούν μέσω των νέων γονιδιωματικών τεχνικών θα είναι το ίδιο ασφαλείς με τις συμβατικές, ότι ο έλεγχος και η παρακολούθηση θα παραμείνουν ισχυρά εργαλεία προστασίας, και ότι οι κλασικοί ΓΤΟ θα συνεχίσουν να υπάγονται στο αυστηρό ευρωπαϊκό πλαίσιο του 2001.
Όπως αναφέρει, σκοπός της μεταρρύθμισης δεν είναι η απορρύθμιση, αλλά η δυνατότητα αξιοποίησης της βιοτεχνολογίας «με τρόπο που ενισχύει τη βιωσιμότητα, την καινοτομία και την ασφάλεια της διατροφικής αλυσίδας».
Επόμενα βήματα
Η ψηφοφορία για την άτυπη συμφωνία πρέπει τώρα να εγκριθεί τόσο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και από το Συμβούλιο σε δεύτερη ανάγνωση. Στη συνέχεια, ο κανονισμός θα τεθεί σε ισχύ 20 ημέρες μετά τη δημοσίευσή του στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και θα αρχίσει να εφαρμόζεται δύο χρόνια αργότερα.
