Μια φαινομενικά τυπική ανακοίνωση του κινεζικού υπουργείου Εμπορίου, με τίτλο «Ανακοίνωση υπ’ αριθμόν 62 του 2025», ήρθε να ταράξει τις ήδη εύθραυστες ισορροπίες στις εμπορικές σχέσεις Πεκίνου – Ουάσιγκτον.
Το έγγραφο, που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα, περιγράφει εκτεταμένους νέους περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, ενισχύοντας τον έλεγχο του Πεκίνου στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού κρίσιμων μετάλλων και υπενθυμίζοντας στον Ντόναλντ Τραμπ το ισχυρό διαπραγματευτικό πλεονέκτημα της Κίνας στον εμπορικό πόλεμο.
Η Κίνα κατέχει σχεδόν μονοπωλιακή θέση στην επεξεργασία σπάνιων γαιών — υλικών απαραίτητων για την παραγωγή από smartphones μέχρι μαχητικά αεροσκάφη.
Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, οι ξένες εταιρείες θα χρειάζονται πλέον έγκριση της κινεζικής κυβέρνησης για την εξαγωγή προϊόντων που περιέχουν έστω και ελάχιστες ποσότητες σπάνιων γαιών, ενώ θα πρέπει να δηλώνουν και τη χρήση τους.
Ως απάντηση, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απείλησε με επιβολή επιπλέον δασμών 100% σε κινεζικά προϊόντα και περιορισμούς στις εξαγωγές κρίσιμου λογισμικού.
«Αυτή είναι μια σύγκρουση της Κίνας με τον υπόλοιπο κόσμο. Σημάδεψαν με μπαζούκα τις αλυσίδες εφοδιασμού και τη βιομηχανική βάση του ελεύθερου κόσμου – και δεν θα το ανεχθούμε», δήλωσε ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Σκοτ Μπέσεντ.
Την Πέμπτη, το Πεκίνο κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι «προκάλεσαν σκόπιμα παρεξηγήσεις και πανικό» σχετικά με τους περιορισμούς στις σπάνιες γαίες.
«Εφόσον οι αιτήσεις εξαγωγής είναι σύμφωνες με τους κανόνες και αφορούν πολιτική χρήση, θα εγκρίνονται κανονικά», ανέφερε εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εμπορίου.
Την ίδια εβδομάδα, οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη επέβαλαν νέους λιμενικούς φόρους στα εμπορικά πλοία η μία της άλλης, τερματίζοντας μήνες σχετικής ηρεμίας μετά την προσωρινή εμπορική εκεχειρία που είχε επιτευχθεί τον Μάιο.
Αργότερα μέσα στον μήνα, αναμένεται να συναντηθούν ο Τραμπ και ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, με αναλυτές να εκτιμούν ότι οι νέοι περιορισμοί θα δώσουν στην Κίνα το πάνω χέρι στις διαπραγματεύσεις.
«Οι έλεγχοι στις σπάνιες γαίες θα προκαλέσουν σοκ στο σύστημα, καθώς στοχεύουν στα πιο αδύναμα σημεία της αμερικανικής αλυσίδας εφοδιασμού», δήλωσε ο Νάοϊζ ΜακΝτόνα, λέκτορας διεθνούς εμπορίου στο Πανεπιστήμιο Edith Cowan της Αυστραλίας.
Οι σπάνιες γαίες είναι κρίσιμες για την παραγωγή τεχνολογιών αιχμής όπως φωτοβολταϊκά, ηλεκτρικά οχήματα και στρατιωτικό εξοπλισμό. Μόνο για την κατασκευή ενός μαχητικού F-35 απαιτούνται πάνω από 400 κιλά τέτοιων μετάλλων για τα συστήματα κινητήρων, ραντάρ και την επικάλυψη stealth.
Η Κίνα καλύπτει περίπου το 70% της παγκόσμιας παραγωγής μετάλλων που χρησιμοποιούνται σε μαγνήτες ηλεκτρικών κινητήρων, σύμφωνα με τη Νατάσα Τζα Μπάσκαρ, αναλύτρια της εταιρείας συμβούλων Newland Global Group.
«Το Πεκίνο έχει εργαστεί επί δεκαετίες για να εδραιώσει την κυριαρχία του στην επεξεργασία σπάνιων γαιών», εξηγεί η ερευνήτρια Μαρίν Ζανγκ του Πανεπιστημίου Τεχνολογίας του Σίδνεϊ. «Διαθέτει πλέον ένα εκτεταμένο δίκτυο επιστημόνων και υποδομών που υπερέχει σημαντικά των ανταγωνιστών του».
Αν και οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους επενδύουν δισεκατομμύρια για να μειώσουν την εξάρτησή τους από την Κίνα, η πρόοδος είναι αργή. Η Αυστραλία θεωρείται ο πιο υποσχόμενος ανταγωνιστής, αλλά η υποδομή παραγωγής της παραμένει περιορισμένη και δαπανηρή.
«Ακόμα κι αν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους καταστήσουν την επεξεργασία σπάνιων γαιών εθνικό τους στόχο, θα χρειαστούν τουλάχιστον πέντε χρόνια για να πλησιάσουν την Κίνα», σημείωσε η Ζανγκ.
Οι νέοι περιορισμοί επεκτείνουν μέτρα που είχε ανακοινώσει το Πεκίνο τον Απρίλιο, προκαλώντας τότε παγκόσμια αναταραχή στην αγορά, πριν μια σειρά συμφωνιών με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ μετριάσει τις ελλείψεις.
Τα τελευταία επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι οι εξαγωγές σπάνιων γαιών από την Κίνα μειώθηκαν τον Σεπτέμβριο κατά περισσότερο από 30% σε σύγκριση με πέρσι. Ωστόσο, οι αναλυτές εκτιμούν πως η κινεζική οικονομία δεν θα επηρεαστεί ιδιαίτερα, καθώς οι σπάνιες γαίες αντιστοιχούν σε λιγότερο από 0,1% του ΑΕΠ της, το οποίο φτάνει τα 18,7 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
«Η οικονομική τους σημασία ίσως είναι μικρή, αλλά η στρατηγική τους αξία είναι τεράστια», τονίζει η καθηγήτρια Σοφία Καλαντζάκου από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Οι σπάνιες γαίες δίνουν στο Πεκίνο ένα σημαντικό χαρτί στις συνομιλίες με την Ουάσιγκτον».
Παρά τις σκληρές δηλώσεις του, ο Μπέσεντ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο νέων διαπραγματεύσεων: «Πιστεύω ότι η Κίνα είναι ανοιχτή σε συζήτηση και είμαι αισιόδοξος πως η ένταση μπορεί να αποκλιμακωθεί», είπε.
Κατά τη συνάντησή του με τον διευθύνοντα σύμβουλο της Blackstone, Στίβεν Σβαρτσμαν, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Ουάνγκ Γι υπογράμμισε επίσης την ανάγκη για διάλογο.
«Οι δύο πλευρές πρέπει να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά, να επιλύσουν σωστά τις διαφορές και να προωθήσουν μια σταθερή, υγιή και βιώσιμη ανάπτυξη των σινοαμερικανικών σχέσεων», ανέφερε, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου.
«Η Κίνα ουσιαστικά προετοιμάζεται για τον νέο γύρο εμπορικών διαπραγματεύσεων», σχολίασε η καθηγήτρια Καλαντζάκου. «Με τον περιορισμό των εξαγωγών σπάνιων γαιών, το Πεκίνο βρήκε τον πιο άμεσο μοχλό πίεσης προς την Ουάσιγκτον».
Ο καθηγητής Τζιάο Γιανγκ από το Πανεπιστήμιο Διαχείρισης της Σιγκαπούρης θεωρεί πως, αν και η Κίνα έχει το πάνω χέρι βραχυπρόθεσμα, οι ΗΠΑ διαθέτουν ακόμη στρατηγικές επιλογές.
Η Ουάσιγκτον θα μπορούσε, για παράδειγμα, να προσφέρει μείωση δασμών — κάτι που θα ενδιέφερε το Πεκίνο, καθώς η εμπορική σύγκρουση έχει πλήξει σοβαρά τους Κινέζους βιομηχάνους. Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι οι εξαγωγές της Κίνας προς τις ΗΠΑ έχουν μειωθεί κατά 27% σε σχέση με πέρσι.
Παράλληλα, οι ΗΠΑ μπορούν να επιβάλουν νέους περιορισμούς στις κινεζικές εταιρείες τεχνολογίας, όπως ήδη έχουν κάνει με την απαγόρευση εξαγωγών προηγμένων ημιαγωγών της Nvidia.
Ωστόσο, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι τέτοια μέτρα έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα.
«Μπορεί να καθυστερήσουν την κινεζική πρόοδο, αλλά δεν θα τη σταματήσουν», λέει ο ΜακΝτόνα. «Η Κίνα έχει δείξει ότι είναι πρόθυμη να υπομείνει οικονομικό πόνο για να πετύχει τους μακροπρόθεσμους στόχους της».
Και καταλήγει:
«Αν η Κίνα αντέξει τους αμερικανικούς περιορισμούς, θα συνεχίσει. Αν όμως κόψει την παροχή σπάνιων γαιών, τότε μπορεί να σταματήσει ολόκληρη η βιομηχανία του κόσμου. Αυτή είναι η ουσιαστική διαφορά».
Τι είναι οι σπάνιες γαίες και γιατί είναι κρίσιμες για την παγκόσμια οικονομία
Τα λεγόμενα «κρίσιμα ορυκτά» αποτελούν θεμέλιο λίθο της παγκόσμιας οικονομίας και περιλαμβάνουν μέταλλα όπως το νικέλιο, το μαγγάνιο και το κοβάλτιο.
Οι σπάνιες γαίες αποτελούν μια ιδιαίτερα πολύτιμη κατηγορία αυτών των ορυκτών, καθώς χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μαγνητών που είναι απαραίτητοι για τη βιομηχανία αυτοκινήτων, ηλεκτρονικών συσκευών, αμυντικών συστημάτων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η εξασφάλιση αποθεμάτων και παραγωγής σπάνιων γαιών έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πλέον κρίσιμα ζητήματα στη διεθνή διπλωματία και το παγκόσμιο εμπόριο.
Οι σπάνιες γαίες αποτελούν ομάδα 17 βαρέων μετάλλων, που απαντώνται άφθονα στον φλοιό της Γης. Σύμφωνα με την Αμερικανική Γεωλογική Υπηρεσία (USGS), το 2024 τα παγκόσμια αποθέματα εκτιμήθηκαν σε 110 εκατομμύρια τόνους, εκ των οποίων τα 44 εκατομμύρια βρίσκονται στην Κίνα — τη μακράν μεγαλύτερη παραγωγό χώρα παγκοσμίως. Σημαντικά κοιτάσματα διαθέτουν επίσης το Βιετνάμ, η Βραζιλία, η Ρωσία και η Ινδία.
Ωστόσο, η εξόρυξή τους απαιτεί τη χρήση μεγάλων ποσοτήτων χημικών ουσιών, δημιουργώντας τοξικά απόβλητα και σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Παράλληλα, το κόστος παραγωγής παραμένει ιδιαίτερα υψηλό.
Η σημασία των σπάνιων γαιών είναι τεράστια, καθώς χρησιμοποιούνται σε ποικιλία καθημερινών και υψηλής τεχνολογίας εφαρμογών – από λαμπτήρες και οθόνες τηλεοράσεων μέχρι κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρικά οχήματα και κατευθυνόμενους πυραύλους. Το ευρώπιο είναι απαραίτητο για την παραγωγή τηλεοπτικών οθονών, ενώ το κερίο χρησιμοποιείται στη λείανση γυαλιού και στη διύλιση πετρελαίου. Κάθε στοιχείο διαθέτει μοναδικές ιδιότητες που δύσκολα αντικαθίστανται ή μπορούν να υποκατασταθούν μόνο με υπέρογκο κόστος.
Εδώ και δεκαετίες, η Κίνα έχει επενδύσει τεράστια ποσά στην επεξεργασία των αποθεμάτων της, αποκτώντας ηγεμονική θέση στην παγκόσμια αγορά. Παράλληλα, έχει κατοχυρώσει χιλιάδες πατέντες που αφορούν την παραγωγή και επεξεργασία σπάνιων γαιών. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλές διεθνείς εταιρείες στέλνουν το μεταλλευμά τους στην Κίνα για επεξεργασία, ενισχύοντας έτσι ακόμη περισσότερο την παγκόσμια εξάρτηση από το Πεκίνο.
Με πληροφορίες από BBC, Guardian
