Ο καρκίνος δεν προκαλείται μόνο από «χαλασμένα» γονίδια, μερικές φορές φταίει και η χαλασμένη… αρχιτεκτονική του DNA. Φανταστείτε μια πόλη όπου ξαφνικά εξαφανίζονται δρόμοι, απομονώνοντας ολόκληρες γειτονιές. Κάπως έτσι λειτουργεί και το κύτταρο όταν καταρρέει η τρισδιάστατη δομή του γονιδιώματος.
Σε μελέτη που παρουσιάστηκε στο ετήσιο συνέδριο της American Society of Hematology (ASH) για το 2025, ο ερευνητής Martin Rivas, Ph.D., από το Sylvester Comprehensive Cancer Center του Πανεπιστημίου του Μαϊάμι, έφερε στο φως κάτι εντυπωσιακό: μικρές, σχεδόν αδιόρατες αλλαγές στην αρχιτεκτονική του DNA μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο για λέμφωμα. Μια ιδέα που ανοίγει νέους δρόμους στην κατανόηση – και ίσως τη θεραπεία – των αιματολογικών καρκίνων.
Η μελέτη εισάγει τον όρο «αρχιτεκτονική καταστολή όγκων». Σύμφωνα με τον Rivas, πρωτεΐνες όπως οι SMC3 και CTCF δεν κρατούν απλώς το DNA τακτοποιημένο. Παίζουν ενεργό ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου, διατηρώντας μικρούς «βρόχους» που συνδέουν ενισχυτές – τα γονιδιακά «κουμπιά» ενεργοποίησης – με τους υποκινητές, δηλαδή τα γονίδια που ρυθμίζουν.
Αν το κύτταρο χάσει ακόμη και το μισό από αυτές τις πρωτεΐνες, οι «βρόχοι» αρχίζουν να διαλύονται. Και όταν χαθεί αυτή η «καλωδίωση», κρίσιμα ογκοκατασταλτικά γονίδια, όπως τα Tet2 και Kmt2d, βγαίνουν εκτός λειτουργίας.
«Οι μεταλλάξεις είναι σημαντικές – αλλά δεν είναι όλη η ιστορία», εξήγησε ο Rivas. «Η δομή, ο τρόπος που διπλώνεται το DNA, μπορεί να είναι εξίσου καθοριστική. Είναι σαν να χάνεις τα αρχιτεκτονικά σχέδια ενώ το κτίριο χτίζεται».
Για να δει αυτές τις λεπτές αλλαγές, η ομάδα χρησιμοποίησε ισχυρά εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, αναλύοντας τεράστιους όγκους δεδομένων από χάρτες Hi-C, αλληλούχιση RNA και επιγενετικές μετρήσεις. Το συμπέρασμα ήταν καθαρό: η μερική απώλεια των πρωτεϊνών SMC3 ή CTCF δεν καταστρέφει ολόκληρη τη δομή του γονιδιώματος, αλλά συγκεκριμένους, μικρής εμβέλειας βρόχους που κρατούν ενεργοποιημένα βασικά γονίδια.
Όταν αυτοί οι βρόχοι εξαφανίζονται, τα Β-κύτταρα «κολλάνε» σε μια αναπτυξιακή διασταύρωση και δεν μπορούν να ωριμάσουν σε πλασματοκύτταρα – κάτι που ανοίγει τον δρόμο για κακοήθειες.
Η έρευνα έχει και άμεσες κλινικές προεκτάσεις: ασθενείς με διάχυτο μεγάλο Β-λεμφοκυτταρικό λέμφωμα (DLBCL) που εμφανίζουν χαμηλά επίπεδα SMC3 έχουν χειρότερη πρόγνωση. Αυτό δείχνει ότι η αρχιτεκτονική του DNA θα μπορούσε να αποτελέσει νέο βιοδείκτη – ίσως και νέο θεραπευτικό στόχο. Αντί να διορθώνουν μεταλλάξεις, οι θεραπείες του μέλλοντος μπορεί να στοχεύουν στην αποκατάσταση των χαμένων βρόχων του DNA.
«Μπαίνουμε σε μια εποχή όπου η θεραπεία του καρκίνου μπορεί να σημαίνει επισκευή της αρχιτεκτονικής του γονιδιώματος, όχι μόνο των γονιδίων», σημείωσε ο Rivas. «Αυτό είναι μια πραγματική αλλαγή παραδείγματος».
Αν ξανασκεφτούμε την πόλη με τους χαμένους δρόμους, η εικόνα γίνεται ξεκάθαρη: όταν οι συνδέσεις εξαφανίζονται, οι γειτονιές – και τα κύτταρα – απομονώνονται. Και μέσα σε αυτό το κενό, ο καρκίνος βρίσκει χώρο να αναπτυχθεί. Η επαναφορά αυτών των «δρόμων» ίσως αποδειχθεί το κλειδί για υγιή κύτταρα και αποτελεσματικότερες θεραπείες.
