Μετά την συνάντηση της Αλάσκας και τις διαβουλεύσεις των «προθύμων» στον Λευκό Οίκο την περασμένη Δευτέρα, αναμένουμε εξελίξεις, οι οποίες κυρίως εστιάζονται στο εάν θα γίνει συνάντηση με κοινή παρουσία Ζελένσκι – Πούτιν, πώς ακριβώς θα οριοθετηθεί το ζήτημα της ασφάλειας της Ουκρανίας και φυσικά, πάνω απ’ όλα, τι θα γίνει με το εδαφικό.
Επί της ουσίας, ο Ρώσος Πρόεδρος πρέπει να δώσει τη συγκατάθεσή του για την ασφάλεια της Ουκρανίας με δεδομένο ότι, όπως είπε ο Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, αποκλείεται το ΝΑΤΟ και άρα πρέπει να βρεθεί μία φόρμουλα που δεν μπορεί να αποτυπωθεί με τη μορφή κυανόκρανων του ΟΗΕ. Εξάλλου τα Ηνωμένα Έθνη και ο ΓΓ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες έχουν επιδείξει μία εκκωφαντική σιωπή και μία σκανδαλώδη απουσία από τους όποιους χειρισμούς για κατάπαυση του πυρός και συμφωνία ειρήνης.
Σε ό,τι αφορά το εδαφικό, με δεδομένο ότι ο Πούτιν επικαλείται πως είναι ο νικητής, άρα διεκδικεί ένα μεγάλο μέρισμα από τα εδάφη που κατέλαβε ο ρωσικός στρατός, κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου, το μπαλάκι είναι στα χέρια του Ουκρανού προέδρου Βολοντιμίρ Ζελένσκι.
Και ερχόμαστε σε μιά πολύ καλή και δύσκολη ερώτηση: Στο ζήτημα Τραμπ – Πούτιν – Ουκρανία υπάρχει ρεαλιστική λύση για το εδαφικό μέσα στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου; Ή είναι σήμερα ένα από τα πιο περίπλοκα ζητήματα διεθνούς πολιτικής;
Ας δούμε μαζί, με τη βοήθεια και της τεχνητής νοημοσύνης (όταν η ανθρώπινη λείπει από πολιτικούς και πολιτική) τις διαφορετικές νομικές παραμέτρους του θέματος:
Νομικό πλαίσιο
Χάρτης Ηνωμένων Εθνών (1945):
- Απαγορεύει την απόκτηση εδαφών διά της βίας (άρθρο 2§4).
- Υποχρεώνει τα κράτη να σέβονται την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία άλλων κρατών.
Τελική Πράξη του Ελσίνκι (1975):
- Αναγνώριση των συνόρων στην Ευρώπη ως απαραβίαστων.
- Τα κράτη δεσμεύτηκαν να μην αλλάξουν σύνορα με τη βία.
Μνημόνιο της Βουδαπέστης (1994):
- Η Ρωσία, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο εγγυήθηκαν τα σύνορα της Ουκρανίας με αντάλλαγμα την εγκατάλειψη των πυρηνικών όπλων της.
Χρήσιμο θα ήταν να δούμε τώρα και πως έχει η κατάσταση επί του πεδίου. Δηλαδή, όλος αυτός ο πόλεμος που ξεκίνησε αρχές του 2023, τί έχει διαμορφώσει μέχρι σήμερα μέσα στην Ουκρανία. Φυσικά δεν πρέπει να ξεχάσουμε και τα πρωθύστερα της Κριμαίας. Ήταν το 2014. Για να ξεσπάσουν στη συνέχεια οι έντονες ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Ρωσόφωνων και Αζόφ στα ανατολικά σύνορα της Ουκρανίας. Εκεί όπου έγινε εισβολή.
Πραγματικότητα στο έδαφος
- Από το 2014 η Ρωσία έχει προσαρτήσει την Κριμαία (παράνομα κατά το Διεθνές Δίκαιο).
- Μετά το 2022, ελέγχει επίσης μεγάλα τμήματα στο Ντονμπάς και στη νότια Ουκρανία.
- Ο ΟΗΕ και σχεδόν όλα τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν την Ουκρανία στα σύνορα του 1991.
Και τώρα περνάμε στο κρίσιμο ερώτημα: με ποιό τρόπο θα μπορέσει να υπάρξει μία κατάπαυση πυρός και στη συνέχεια η επίτευξη μιας οριστικής συμφωνίας ειρήνης, ως αποτέλεσμα μιας εργώδους διαπραγμάτευσης που είναι σε εξέλιξη; Αλλά με το Διεθνές Δίκαιο ως απαράβατο δεδομένο.
Πιθανές «λύσεις» στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου
Επιστροφή στα σύνορα του 1991
- Απόλυτα σύμφωνη με το Διεθνές Δίκαιο.
- Πολιτικά δύσκολο, αφού η Ρωσία δεν δείχνει πρόθεση.
Διεθνής ειρηνευτική δύναμη/μεταβατική διοίκηση (π.χ. ΟΗΕ, ΟΑΣΕ)
- Θα μπορούσε να επιβλέπει μεταβατικά τις περιοχές υπό διαμάχη.
- Θα απαιτούσε συναίνεση και από τις δύο πλευρές, καθώς και από Μόσχα και Ουάσινγκτον.
Δημοψήφισμα υπό διεθνή εποπτεία
- Θεωρητικά θα μπορούσε να δώσει λόγο στους κατοίκους.
- Νομικά προβληματικό, γιατί διεξάγεται σε έδαφος υπό στρατιωτική κατοχή.
Καθεστώς “παγωμένης σύγκρουσης”
- Δεν είναι λύση στο Διεθνές Δίκαιο, αλλά “αναβολή” του ζητήματος (όπως σε Αμπχαζία, Υπερδνειστερία).
- Χρησιμοποιείται συχνά από τη Ρωσία για να κερδίσει χρόνο.
Με αυτά τα δεδομένα περνάμε στο ρόλο των δύο πρωταγωνιστών: Τραμπ και Πούτιν. Είναι μόλις την περασμένη Δευτέρα που μπήκε με τον πιο επίσημο τρόπο στη τροχιά της διαπραγμάτευσης ο Ουκρανός Πρόεδρος Βολοντιμίρ Ζελένσκι. Υπενθυμίζω ότι η πρώτη συνάντηση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και Ρωσία, έγινε χωρίς ουκρανική συμμετοχή στη Σαουδική Αραβία. Ήταν τότε που συναντήθηκαν οι δύο Υπουργοί Εξωτερικών, Ρούμπιο και Λαβρόφ.
Έχοντας ο Τραμπ επιστρέψει στην εξουσία, ξεκίνησε να πιέζει για μια συμφωνία γρήγορου τερματισμού εχθροπραξιών, έχοντας στην ατζέντα του παραχωρήσεις εδαφών από την Ουκρανία. Αυτό, όμως, δεν θα είναι σύμφωνο με το Διεθνές Δίκαιο, καθώς θα επικυρώνει εδαφικές κατακτήσεις με τη βία. Έτσι ο μόνος τρόπος που μια τέτοια λύση θα μπορούσε να θεωρηθεί νόμιμη, είναι αν υπάρξει ελεύθερη και χωρίς πίεση συναίνεση της Ουκρανίας.
Και βεβαίως το ερώτημα είναι ποιός Πρόεδρος ή Πρωθυπουργός χώρας και ποιός λαός θα μπορούσε να συναινέσει για την εγκατάλειψη ενός κομματιού από την σάρκα του.
Άρα το συμπέρασμα με βάση το Διεθνές Δίκαιο – και όχι με τη λογική ότι ο νικητής τα παίρνει όλα, όπως λέει κι ένα τραγούδι των ABBA (The winner takes it all) – είναι ένα: η μόνη καθαρά νόμιμη λύση είναι αυτή της πλήρους αποχώρησης της Ρωσίας από τα κατεχόμενα εδάφη και η αποκατάσταση των συνόρων του 1991. Όλες οι άλλες “ρεαλιστικές” πολιτικές λύσεις, όπως λέει και το ΑΙ, θα είναι εκτός, ή στην καλύτερη περίπτωση στην “γκρίζα ζώνη” του Διεθνούς Δικαίου.
Μόνο που, όπως δείχνουν τα πράγματα, σε αυτή την γκρίζα ζώνη θα περπατήσουν οι δύο πλευρές, με τον τρίτο προξενητή/ενδιάμεσο, που ενδιαφέρεται να πάρει το Νόμπελ Ειρήνης.
