Όταν κοιτάζετε σύννεφα, φλοιό δέντρων ή το μπροστινό μέρος ενός αυτοκινήτου, βλέπετε καμιά φορά ένα πρόσωπο να σας κοιτάζει πίσω; Αυτό ονομάζεται «παρειδωλία προσώπου» και είναι μια απολύτως φυσιολογική ψευδαίσθηση, όπου ο εγκέφαλός μας εντοπίζει πρόσωπα σε μοτίβα που στην πραγματικότητα δεν είναι πρόσωπα.
Για τους περισσότερους από εμάς, αυτές οι ψευδαισθήσεις είναι ακίνδυνες. Ωστόσο, η νέα μου έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Perception, δείχνει ότι τα άτομα με σύνδρομο οπτικού χιονιού – μια σπάνια νευρολογική πάθηση που προκαλεί συνεχή «οπτικό στατικό θόρυβο» – βιώνουν αυτό το φαινόμενο πιο έντονα και πιο συχνά.
Το εύρημα αυτό προσφέρει ένα μοναδικό παράθυρο στο πώς ένας υπερδραστήριος εγκέφαλος μπορεί να ενισχύει λανθασμένα, απατηλά μοτίβα που «βλέπει» στον κόσμο. Δείχνει επίσης ότι η αντίληψη δεν είναι ένας τέλειος καθρέφτης της πραγματικότητας.
Τι είναι το σύνδρομο οπτικού χιονιού;
Το σύνδρομο οπτικού χιονιού χαρακτηρίζεται από τη συνεχή αντίληψη τρεμοπαιζόντων κουκκίδων, σαν τον θόρυβο μιας τηλεόρασης, σε ολόκληρο το οπτικό πεδίο. Τα άτομα με αυτή την πάθηση συχνά αναφέρουν ότι οι κουκκίδες δεν εξαφανίζονται ποτέ, ακόμη και στο σκοτάδι.
Η αιτία του συνδρόμου παραμένει ασαφής, όμως πρόσφατα στοιχεία δείχνουν υπερδιεγερσιμότητα στον οπτικό φλοιό, την περιοχή του εγκεφάλου που ερμηνεύει ό,τι βλέπουμε. Με απλά λόγια, οι νευρώνες που επεξεργάζονται τις οπτικές πληροφορίες μπορεί να ενεργοποιούνται υπερβολικά εύκολα, πλημμυρίζοντας την αντίληψη με «θόρυβο».
Πολλά άτομα με σύνδρομο οπτικού χιονιού εμφανίζουν επίσης ημικρανίες, ευαισθησία στο φως, μετείκασμα (επίμονες εικόνες) ή οπτικά ίχνη που παραμένουν μετά την κίνηση. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να κάνουν την καθημερινή οπτική εμπειρία συγκεχυμένη και εξαντλητική.
Παρόλα αυτά, παρά την αυξανόμενη ευαισθητοποίηση, η πάθηση παραμένει υποδιαγνωσμένη και ανεπαρκώς κατανοητή.
Πώς το «οπτικό χιόνι» διαμορφώνει την αντίληψη
Για να εξετάσουμε αν αυτό το υπερδραστήριο οπτικό σύστημα αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ερμηνεύουν αμφίσημα οπτικά ερεθίσματα, η ερευνητική μας ομάδα κάλεσε περισσότερους από 250 εθελοντές να συμμετάσχουν σε ένα διαδικτυακό πείραμα.
Οι συμμετέχοντες συμπλήρωσαν αρχικά ένα σύντομο ερωτηματολόγιο για να διαπιστωθεί αν παρουσίαζαν συμπτώματα οπτικού χιονιού. Στη συνέχεια, τους παρουσιάστηκαν 320 εικόνες καθημερινών αντικειμένων – από κορμούς δέντρων μέχρι φλιτζάνια καφέ – και τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν, σε κλίμακα από το 0 έως το 100, πόσο εύκολα μπορούσαν να δουν ένα πρόσωπο σε κάθε εικόνα.
Συνολικά, 132 άτομα πληρούσαν τα κριτήρια για σύνδρομο οπτικού χιονιού, ενώ 104 αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου, με αντίστοιχη ηλικία. Καταγράψαμε επίσης αν οι συμμετέχοντες είχαν ημικρανίες, ώστε να συγκρίνουμε τέσσερις υποομάδες.
Ο εγκέφαλος που «βλέπει» υπερβολικά πολλά
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Τα άτομα με οπτικό χιόνι έδιναν σταθερά υψηλότερες «βαθμολογίες προσώπου» σε κάθε εικόνα σε σύγκριση με όσους δεν είχαν την πάθηση. Αυτό δείχνει ότι ήταν πιο πιθανό να βλέπουν πρόσωπα σε τυχαίες υφές και αντικείμενα.
Όσοι είχαν τόσο οπτικό χιόνι όσο και ημικρανίες σημείωσαν τις υψηλότερες βαθμολογίες απ’ όλους.
Το μοτίβο αυτό ήταν εξαιρετικά συνεπές. Γενικά, οι ομάδες συμφωνούσαν ως προς το ποιες εικόνες έμοιαζαν περισσότερο με πρόσωπα, αλλά η ομάδα με οπτικό χιόνι ανέφερε ότι έβλεπε τις ψευδαισθήσεις πιο έντονα.
Με άλλα λόγια, τα ίδια αντικείμενα προκαλούσαν μια ισχυρότερη ψευδαίσθηση.
Τα αποτελέσματα ευθυγραμμίζονται με παλαιότερες θεωρίες που υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλος στο οπτικό χιόνι είναι υπερευαίσθητος. Κανονικά, το οπτικό μας σύστημα δημιουργεί γρήγορες, χαμηλού επιπέδου «υποθέσεις» για ό,τι βλέπουμε, οι οποίες ακολουθούνται από πιο αργούς ελέγχους για επιβεβαίωση.
Όταν αυτός ο βρόχος ανατροφοδότησης διαταράσσεται από υπερβολική νευρική δραστηριότητα, ένας πρώιμος «ψευδής συναγερμός» – όπως το να μπερδέψουμε ένα αντικείμενο με πρόσωπο – μπορεί να ενισχυθεί αντί να διορθωθεί.
Γιατί η ημικρανία το ενισχύει
Η ημικρανία και το οπτικό χιόνι έχουν συχνά συνδεθεί και τα δύο σχετίζονται με ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα φλοιώδους δραστηριότητας. Κατά τη διάρκεια μιας ημικρανίας, οι οπτικοί νευρώνες μπορεί να γίνουν υπερευαίσθητοι στο τρεμόπαιγμα, το φως και την αντίθεση.
Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι όταν η ημικρανία και το οπτικό χιόνι συνυπάρχουν, η ευαισθησία του εγκεφάλου στις ψευδαισθήσεις προσώπων αυξάνεται ακόμη περισσότερο. Αυτό μπορεί να αντανακλά μια κοινή νευρωνική οδό που βρίσκεται στη βάση και των δύο καταστάσεων.
Μελλοντική έρευνα θα μπορούσε να αξιοποιήσει αυτή τη σχέση για την ανάπτυξη νέων διαγνωστικών εργαλείων. Τα τεστ παρειδωλίας προσώπου είναι γρήγορα, εύκολα προσβάσιμα και θα μπορούσαν να προσαρμοστούν για παιδιά ή μη λεκτικούς ασθενείς που δεν μπορούν εύκολα να περιγράψουν τι βλέπουν.
Ένας νέος τρόπος κατανόησης της αντίληψης
Η παρειδωλία προσώπου δεν είναι διαταραχή – είναι μια παρενέργεια ενός αντιληπτικού συστήματος που δίνει προτεραιότητα στις κοινωνικές πληροφορίες. Η εξέλιξη έχει «προγραμματίσει» το οπτικό μας σύστημα να εντοπίζει πρώτα τα πρόσωπα και να κάνει ερωτήσεις αργότερα.
Για τα άτομα με οπτικό χιόνι, αυτό το σύστημα μπορεί να είναι ρυθμισμένο υπερβολικά ψηλά. Ο εγκέφαλός τους μπορεί να «ενώνει τις κουκκίδες» μέσα στον οπτικό θόρυβο, ερμηνεύοντας αμφίσημα ερεθίσματα ως νοήμονα μοτίβα.
Το εύρημα αυτό υποστηρίζει την ιδέα ότι το οπτικό χιόνι δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα όρασης, αλλά μια ευρύτερη διαταραχή στον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος ερμηνεύει τις οπτικές πληροφορίες.
Κατανοώντας γιατί κάποιοι άνθρωποι «βλέπουν πάρα πολλά», μπορούμε να μάθουμε περισσότερα για το πώς όλοι μας βλέπουμε τον κόσμο.
Γιατί έχει σημασία
Το σύνδρομο οπτικού χιονιού συχνά υποτιμάται ή διαγιγνώσκεται λανθασμένα, αφήνοντας τους ασθενείς απογοητευμένους. Η σύνδεση της πάθησης με μια μετρήσιμη ψευδαίσθηση, όπως η παρειδωλία προσώπου, προσφέρει στους κλινικούς γιατρούς ένα απτό σημάδι της αλλοιωμένης εγκεφαλικής δραστηριότητας που κρύβεται πίσω από τα συμπτώματα.
Παράλληλα, εξανθρωπίζει την εμπειρία. Οι άνθρωποι με οπτικό χιόνι δεν «φαντάζονται» τις αντιλήψεις τους – οι εγκέφαλοί τους πράγματι επεξεργάζονται τον κόσμο διαφορετικά.
Πέρα από τη διάγνωση, αυτή η έρευνα συμβάλλει σε ένα μεγαλύτερο ερώτημα της νευροεπιστήμης: πώς ο εγκέφαλος ισορροπεί ανάμεσα στην ευαισθησία και την ακρίβεια;
Πολύ λίγη δραστηριότητα και χάνουμε το σήμα. Πάρα πολλή, και αρχίζουμε να βλέπουμε πρόσωπα μέσα στο «χιόνι».
Τζέσικα Τάουμπερτ, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Σχολή Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ
Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο.
Πηγή εξωτερικής φωτογραφίας: (Tommy van Kessel/Unsplash)(Tommy van Kessel/Unsplash)
