Γεννήθηκα σε οικογένειες ταυτισμένες με την συλλογική εμπειρία. Το ατομικό είχε πενιχρή θέση μπροστά στις αξίες που είχαν σφυρηλατηθεί με την φτώχεια, τον πόνο και την σοφία της διαγεννεακότητας. Η ατομική επιθυμία όφειλε να συμμετέχει στο κοινωνικό ποθούμενο. Έτσι το ατομικό τραύμα εύκολα καταπιεζότανε σε ατομική ενοχή ή αποτυχία.
Σήμερα το συλλογικό πάσχει. Περάσανε οι ημέρες του! Κάθε κοινό ακούγεται παραδοσιακό και παρωχημένο. Το συλλογικό σήμερα ενεργοποείται κατά βούληση. Συνήθως αναφερόμαστε σε αυτό αν και όταν λάχει να ταυτίζεται με το ατομικό μας αίτημα. Αν για παράδειγμα έχω βιώσει την οικονομική καταστροφή, βγαίνω στην πορεία στους δρόμους, με τους οικονομικά κατεστραμμένους. Αν έχω βιώσει ρατσισμό, συμμετέχω σε αντιρατσιστικές συλλογικότητες. Αν ωστόσο δεν έχουν πειραχτεί τα χρήματά μου ή δεν έχω υπάρξει θύμα ρατσιστικής βίας, με ενοχλούν οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας από τους «άλλους» που χαλάνε την εφησυχασμένη ρουτίνα μου.
Με τον τρόπο αυτό αποτυγχάνουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία διαφορετικών προσώπων. Αντίθετα ταυτιζόμαστε με την κοινωνική ομάδα που μας εκπροσωπεί, μια σέκτα ομοιοπαθούντων. Αυτή είναι μάλιστα μια πλευρά του δικαιωματισμού που ενισχύει την ρήξη και τον πόλεμο, αφού ορίζεται το δικό μας χαρακτηριστικό σε απόσταση από τους άλλους και το άλλο.
Παλεύοντας να φροντίσω μέσα στην αιματοβαμμένη κοινωνική πραγματικότητα εφήβους και νέους που παλεύουν να κατανοήσουν και να επικοινωνήσουν την αλήθεια τους, συνειδητοποιώ σοκαρισμένος ότι ακόμα το τραυματικό γεγονός ως ατομικό τραύμα, σε μια εποχή ακραίου ατομικισμού, παραμένει μια μοναχική διαδικασία, όπως και στις παραδοσιακότερες εποχές! Η αυτοτιμωρία, ο αυτοτραυματισμός, η αυτοκτονικότητα, η υιοθέτηση της καταστροφικής βίας, ο φόβος, η απελπισία, η επιθυμία ανυπαρξίας, ντύνουν παιδιά και εφήβους που ζούνε την βία και την παραβίαση, στη μορφή της σεξουαλικής, σωματικής, ψυχοσυναισθηματικής κακοποίησης και παρενόχλησης ή παραμέλησης.
Μια ομάδα εφήβων συναντιέται εβδομαδιαία σε έναν χώρο ψυχοθεραπευτικό. Η φύση της αναπτυξιακής τους φάσης, η εφηβεία, η φρεσκάδα των αισθητηρίων τους που διψά για αυθεντικότητα αλλά και το σκοτάδι των ματαιώσεων που βιώνουν αλλεπάληλα από τις αλλαγές στο κορμί τους, στις σχέσεις τους και τη σκέψη τους, μετατρέπει την εμπειρία της καθημερινότητάς τους, σε ένα ατελείωτο σκαμπανέβασμα συναισθημάτων, ρόλων και επιθυμιών. Μια ομαδική συνάντηση μπορεί να κυλήσει με όλους τους πιθανούς τρόπους, να περιέχει αργόσυρτες φιλοσοφικές αναλύσεις, εκρηκτικές συγκρούσεις αλλά και αποκαλύψεις που αφήνουν τους συνομιλητές άφωνους. Υπάρχουν στιγμές έντονης ομαδικής αλληλεγγύης, παιχνίδια συσσωμάτωσης και αντίθετα παιχνίδια αποξένωσης και κάπου εκεί έρχεται η αναγνώριση της παγκοσμιότητας των συναισθημάτων και των βιωμάτων: κανείς μας δεν είναι μόνος αν τολμήσει να μοιραστεί!
Τις προάλλες ωστόσο έπεσε σιωπή. Μια σιωπή που θύμιζε την νεκρική σιωπή μιας πομπής σε κηδεία. Μια σιωπή στενάχωρη της αναμονής σε κάτι δυσάρεστο. Μια σιωπή που ψύχραινε την μικρή απόσταση που χωρίζει τις καρέκλες στον κύκλο. Λίγες μέρες αργότερα και σε άλλες ομαδικές συναντήσεις, αυτές ενηλίκων και με διεθνή συμμετοχή, η αίσθηση παρέμενε ίδια. Βαρύ κι ασήκωτο το «κλίμα». Εύθραυστες οι ανταλλαγές απόψεων. Δύσκολο το μοίρασμα. Ευάλωτος ο χώρος ο προσωπικός. Δεν είναι η πρώτη φορά που βιώνει πόλεμο η Μέση Ανατολή. Δεν είναι ο μόνος πόλεμος που λαμβάνει χώρα. Ούτε η μόνη ιστορική περιοχή που συναντιούνται με πόλεμο οι διαφορετικοί θρησκευτικοί πολιτισμοί. Ούτε είναι η πρώτη φορά που συναντιούνται με επιθυμία αφανισμού του «άλλου» οι μεταξύ τους σύγχρονοι συνάνθρωποι.
Σε μια εποχή που οι αποδεκτές κοινωνικές συμπεριφορές ορίζονται από τα trends του TikTok και των social media, έφηβοι και νεαροί ενήλικες αποκτούν διαγνώσεις και ρόλους. Προσπαθώντας να βγάλουν νόημα με την εμπειρία τους, νιώθουν μια ταύτιση στην υιοθέτηση του ρόλου του θύματος.
Οι ρόλοι είναι απαραίτητο κομμάτι της κοινωνίας μας, την ηρεμούν, δίνουν την αίσθηση μιας (ψευδο)συνοχής. Μέσα στους ρόλους μας γινόμαστε προβλέψιμοι και ασφαλείς για όλους. Κυρίως όμως γινόμαστε ακίνητοι, νεκροί, ακίνδυνοι.
Όταν ο ρόλος του θύματος μετουσιωθεί σε ρόλο επιζήσαντα, μπαίνει ξανά η λέξη «ζωή» στη ζωή μας. Οι δύο όροι δεν είναι ίδιοι. Δεν έλκουν ούτε γεννούν τις ίδιες σχέσεις και τους ίδιους τρόπους σχέσεων.
Το θύμα υπερασπιζόμενο την αξία της αθωότητας αντλεί ενέργεια και κίνητρο από την βιωμένη (και πραγματική) αδικία που παραμένει ζωντανή καθώς επισκέπτεται συνέχεια το βίωμα για να την γεννήσει. Η αδικία με τη σειρά της γίνεται οργή, γίνεται καταστροφική ενέργεια. Μπορεί να εκδηλωθεί ως εκδίκηση, «ξεμπρόστιασμα» στα social του θύτη, μπορεί να γίνει και φονικό, school-shooting, μακελειό, πόλεμος! Ο κύκλος δεν κλείνει ωστόσο ποτέ. Γιατί στην άλλη μεριά, καθώς καταλαγιάζει η εκτόνωση της οργής, ελλοχεύει το άγχος αντεκδίκησης και το τέλμα της ενοχής. Μέσα σε αυτήν την πραγματικότητα ενός κύκλου οργής- ενοχής, αναπτύσονται οι εξαρτήσεις και οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
Ο επιζήσας από την άλλη έχει ανώτατη αξία την αλήθεια. Γνωρίζει και υπερασπίζεται την πλευρά του. Αυτήν και καταθέτει αναλαμβάνοντας ευθύνη. Αυτή η κίνηση, η αποκάλυψη με ευθύνη, τον διασώζει από τα χέρια του θύτη και τους μηχανισμούς ελέγχου του. Η αλήθεια γίνεται μια πορεία ζωής που συνθέτεται και αποκαλύπτεται καθώς επικοινωνείται. Εξελίσσεται. Συνδιαμορφώνεται. Γίνεται βάση και λίπασμα για ακόμα περισσότερες εμπειρίες και βιώματα. Χωράει και τις αλήθειες των άλλων. Δεν απελπίζεται γιατί δέχεται την συμπαράσταση, την υποστήριξη, το μοίρασμα, τη σχέση, την θεραπεία από έναν «άλλον», έναν σύντροφο ή έναν θεραπευτή, μια γονεϊκότητα που ζητάει συγχώρεση ή μια ομάδα θεραπείας που συμπορεύεται.
Κίνητρο δεν είναι η εκδίκηση αλλά το προχώρημα, το υπεύθυνο προχώρημα που έχει μνήμη αλλά έχει και χώρο για το «εδώ και τώρα» που ανήκει και στη δική μου ευθύνη, του τραυματισμένου ανθρώπου. Δεν είναι ανέξοδη από άγχος και αυτή η διαδικασία. Δεν είναι γκλάμορους. Έχει ωστόσο στην άκρη του οπτικού πεδίου ένα φως. Αυτό είναι η ελπίδα. Η ελπίδα ότι είμαι επιθυμητή/επιθυμητός για αυτό που είμαι και με αυτό που βίωσα. Ότι ο πόνος και η οδύνη του τραύματος είναι πολύτιμο και είναι ταυτόχρονα μέρος του όλου και όχι το όλο. Εξάλλου αυτό κάνει ο κακοποιητής: προσπαθεί με την πράξη του να σε ταυτίσει με την άποψη που αυτός έχει για εσένα, μια άποψη υποτιμητική, προσβλητική, απάνθρωπη. Αν δεν σε από-ανθρωπίσει, δεν θα μπορούσε και να σε κακοποιήσει.
Δίπλα στην σταθερή φροντίδα των ανθρώπων που δεν σταματάει το βλέμμα τους στο όφελος από την θυματοποίηση του άλλου και δίπλα στους ανθρώπους που γίνονται αδέλφια μας μέσα από την αποδοχή μας, μπαίνουν τα θεμέλια για μια ωρίμανση που μπορεί να έχει χώρο για να χωρέσει και το σκοτεινό μου εαυτό και την εμπειρία πόνου και την επιθυμία εκδίκησης ως πραγματικά δικά μου κομμάτια. Κι αυτό συνήθως συμβαίνει στην ψυχοθεραπεία, όταν εκεί δημιουργηθεί ένας χώρος που να χωράνε για πρώτη φορά αυτά όλα μαζί. Σε μια ολοκληρωμένη και ιστορική μα ταυτόχρονα και σύγχρονη εικόνα. Πώς γίνεται αυτό; Με το εργαλείο του διαλόγου. Η ψυχοθεραπευτική διαδικασία επιτρέπει τον διάλογο με τα κομμάτια που υποτιμούμε ή φοβόμαστε. Τα μέσα μιλάνε για τα έξω και τα έξω για τα μέσα. Διασώζοντας την αλήθεια μας υπερασπιζόμαστε και την αλήθεια του άλλου, στην βάση της αποδοχής της πανανθρώπινης μοίρας. Παραμένουμε μέρος του συνόλου και μαζί μας παραμένει μέρος της συνολικότερης αλήθειας, η αλήθεια μας.
Τι μας επιτρέπει την σύνδεση; Η αγάπη, η επιθυμία ένωσης με τον άλλον. Αυτό χάνεται στην μοναξιά της αυτοδικαίωσης και της αυτοδικίας. Ως άνθρωποι έχουμε ανάγκη έναν άλλον, έναν υγιή καθρέφτη να λειτουργήσει ως συνομιλητής. Όταν στην θέση του βάλουμε ανθρώπους που η αλαζονεία της εξουσίας τους μετατρέπει σε εξουσιαστές της αλήθειας μας, η αλήθεια μας εργαλειοποιείται σε έναν πόλεμο που έχουν από καιρό ετοιμάσει άλλοι για εμάς.