Οι ακραία δυσμενείς συνέπειες της κλιματικής πρόκλησης που έπληξαν καίρια μεγάλα τμήματα της χώρας προσφάτως, κάνουν ολοένα και πιο επιτακτική την αναγκαιότητα δημιουργίας ενός αμυντικού μηχανισμού θωράκισης κρίσιμων παραγωγικών τομέων της. Κατά την περίοδο 1980 – 2022 οι σχετιζόμενες με την ακραία έκφραση κλιματικών φαινομένων οικονομικές απώλειες για τα Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπολογίζονται στα 650 δισ. ευρώ (43% αφορούν σε πλημμυρικά φαινόμενα) με 59,4 δισ. να αφορούν το έτος 2021 και 52,3 δισ. ευρώ να αφορούν το 2022 [1].
Επιπροσθέτως, οι Ευρωπαϊκοί Θεσμοί έχουν τονίσει ότι οι προκαλούμενες από τα ακραία καιρικά φαινόμενα απώλειες υπερβαίνουν κατά μέσο όρο τα 12 δισ. ευρώ ετησίως, ενώ επισημαίνουν ότι η επίτευξη ανθεκτικότητας οφείλει να πραγματοποιηθεί με δίκαιο και ισότιμο τρόπο ώστε έτσι να διασφαλιστεί η ευρεία και η ισότιμη κατανομή των οφελών της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
Ως εκ τούτου η μακροοικονομική δημοσιονομική ανθεκτικότητα [2] οφείλει να θέσει στο επίκεντρο τις περιοχές στις οποίες εγκολπώνονται τα συγκριτικά πλεονεκτήματα μίας χώρας. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γεγονός ότι, η ελληνική περιφέρεια και δη οι αγροτικές περιοχές αντιμετωπίζουν με ασύμμετρο τρόπο το φάσμα των μεγάλων απωλειών σε σύγκριση με τις αστικές, εξαιτίας της υψηλής ευαισθησίας τους σε ακραία καιρικά φαινόμενα (OECD, 2023) [3] και πολλώ δε μάλλον όταν:
Α) Ένα τμήμα της επικράτειας, όπως αυτό της Περιφέρειας Θεσσαλίας, συνεισφέρει το 5,2% της εθνικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας, το 6,4% της συνολικής απασχόλησης, η οποία και κατά κύριο λόγο προέρχεται από την αγροτική παραγωγή, τη δασοκομία, την αλιεία (13%) και τη βιομηχανική παραγωγή (13,4%) [4]. Δηλαδή, ορισμένοι από τους τομείς που υπέστησαν μεγάλες ζημίες εξαιτίας των πρόσφατων σφοδρών καιρικών φαινομένων.
Β) Η παραγωγικότητα του πρωτογενούς τομέα της, έχει καταγραφεί ότι είναι 1,5 φορά υψηλότερη από τον εθνικό μέσο όρο και 1,8 από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο [5], στοιχείο το οποίο “άντεξε” κατά τη διάρκεια της πολύχρονης οικονομικής κρίσης και οφείλει να διατηρηθεί το επόμενο χρονικό διάστημα.
Γ) Διατυπωθείσες στη δημόσια σφαίρα εκτιμήσεις τονίζουν ότι, σε βάθος τετραετίας εκτιμάται ότι το ΑΕΠ στη χώρα μας, εξαιτίας των πλημμυρών στη Θεσσαλία θα καταγράψει απώλειες ύψους 38 δισ. ευρώ, με συνεπακόλουθες επιπτώσεις στο αγροτικό και το αστικό εισόδημα της συγκεκριμένης περιφέρειας [6].
Δ) Η δημογραφική απίσχναση της χώρας έχει αρνητικό αντίκτυπο της τάξεως του 6,1% στον πληθυσμό της εν λόγω περιοχής. Ενώ ενδεικτικά, σε ότι αφορά επιμέρους παραγωγικές ηλικιακές κατηγορίες είναι σημαντική η μείωση του πληθυσμού τους σε αντίθεση με την ηλικιακή ομάδα των ανθρώπων 80 ετών και άνω, όπου η αύξηση του πληθυσμού της το 2021 εν συγκρίσει με τον αντίστοιχο του 2011 υπολογίζεται στα 15.024 άτομα [7].
Το γεγονός αυτό, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι το προσδόκιμο ζωής στην Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι 82,9 ετών (o μέσος όρος της Ε.Ε. υπολογίζεται στο 80,1 έτη) [8] και τις εθνικές δημογραφικές προβλέψεις που κάνουν λόγο για αύξηση του ποσοστού του πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών στο 33,5% το 2060 από το 22,9% του πληθυσμού το 2022 [9], σε συνδυασμό με το γεγονός ότι, α) οι κοινωνικές υπηρεσίες έχουν πολύ μεγάλο έδαφος να καλύψουν προκειμένου να συγκλίνουν με το ευρωπαϊκό επίπεδο, ιδίως δε ως προς την οργάνωση της κοινωνικής προστασίας για την τρίτη ηλικία [10], ότι β) το ποσοστό των δαπανών στη χώρα μας για τη μακροχρόνια φροντίδα των ηλικιωμένων ως ποσοστό του ΑΕΠ ήταν το 2019 μόλις 0,2%, ενώ ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζονταν στο 1,7% [11], και ότι, γ) το ποσοστό της απασχόλησης στις δομές μακροχρόνιας φροντίδας ως προς τη συνολική απασχόληση της χώρας κυμαίνεται λιγότερο από 0,3% στην επικράτεια [12], καθιστούν αναγκαία την ενδυνάμωση του κοινωνικού κράτους στη χώρα και ιδίως στην περιοχή, αλλά και απαραίτητο τον αναπροσανατολισμό των παρεχομένων υπηρεσιών με κατεύθυνση την κοινότητα.
Ε) Περίπου 9% του πληθυσμού της περιοχής δεν έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, 71% των μη απασχολουμένων είναι μακροχρόνια άνεργοι, 16% των νέων ηλικίας 15 έως 24 ετών βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας, ενώ το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού υπολογίζεται άνω του 33% [5].
Στ) Η Θεσσαλία κατατάσσεται 208η ανάμεσα σε 234 Περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βάσει του δείκτη ανταγωνιστικότητας και συγκαταλέγεται ανάμεσα στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες της περιοχής [13]. Σημειώνεται ότι, ο εν λόγω δείκτης αξιολογεί τη δυνατότητα μίας περιοχής να προσφέρει ένα ελκυστικό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις καθώς και προς τους κατοίκους, προκειμένου αυτοί να ζήσουν και να εργαστούν εκεί.
Ζ) Οι ενδοπεριφερειακές γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες, οι οποίες συνδέονται με τα άνισα χωροχρονικά κατανεμημένα επίπεδα μέσης ετήσιας βροχόπτωσης [14] συνιστούν πεδίο στο οποίο οφείλουν να εφαρμοστούν στοχευμένες και πολυεπίπεδες πολιτικές και παρεμβάσεις αναφορικά με την αναβάθμιση/δημιουργία υποδομών.
Τα παραπάνω συνιστούν μόνο ελάχιστα από τα δεδομένα μίας κωδικής αποτύπωσης παραμέτρων, οι οποίες οφείλουν να ληφθούν υπ’ όψιν στο πλαίσιο μίας πολυδιάστατης επιστημονικής προσέγγισης – της οποίας η οργάνωση, ελέω γρήγορων και ουσιαστικών πλέον θεσμικών αντανακλαστικών στο επίπεδο του β’ βαθμού της αυτοδιοίκησης, έχει ήδη εκκινήσει μέσω της συγκρότησης ομάδας εμπειρογνωμόνων που εργάζεται προς την κατεύθυνση της εκπόνησης ενός προγράμματος γεωργικής ανάπτυξης της περιοχής – η οποία οφείλει να πλαισιωθεί από την ενδυνάμωση του διοικητικού μηχανισμού που θα “τρέξει” τις απαραίτητες διαδικασίες.
Ενδεικτικά, αυτό δύναται να επισυμβεί γρήγορα, μέσα από στοχευμένα και χρονικά σταθμισμένα, ειδικά προγράμματα που εφαρμόστηκαν κατά το παρελθόν για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της λειτουργίας νευραλγικής σημασίας υπηρεσιών, όπως αυτό της απασχόλησης νέων επιστημόνων ηλικίας 22 – 29 ετών [15].
Ο ΟΟΣΑ (2022) τονίζει ότι τα δυσμενή φυσικά φαινόμενα όπως οι πλημμύρες εκτιμάται ότι, θα επιδρούν αρνητικά, σε τοπικές κοινωνίες, μεταξύ άλλων και της ευρωπαϊκής επικράτειας με μεγαλύτερη συχνότητα, ενώ σε 61 περιοχές του οργανισμού περισσότερο από 30% του πληθυσμού είναι εκτεθειμένο στους απορρέοντες από πλημμύρες κινδύνους [16]. Ήδη έχουν δει το φως της δημοσιότητας στοιχεία έρευνας που αναφέρουν ότι το 7% του ερωτηθέντος πληθυσμού δηλώνει ότι αντιμετώπισε κάποια φυσική καταστροφή κατά το τρέχον έτος, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό αυξάνεται στο 52% σε ότι αφορά τη Θεσσαλία. Σημειώνεται δε ότι, το 78% των ερωτηθέντων εκφράζει την ανησυχία του για την εμφάνιση μελλοντικών φαινόμενων ανάλογης σφοδρότητας στο εγγύς μέλλον [17].
Η διασφάλιση της ανθεκτικότητας, ικανής να ανταπεξέλθει στις απρόσμενες καταστάσεις, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον αντίκτυπο που δύναται να επιφέρουν αυτές στις τοπικές οικονομίες, χρειάζεται να καταστεί επιτεύξιμη μέσα από τη δημιουργία ενός διχτυού κοινωνικής ασφάλειας σε συνδυασμό με οικονομικές ρυθμίσεις που θα επιφέρουν την ανάκαμψη ή/και θα μετριάσουν τις οικονομικές συνέπειες των καταστροφών [18]. Στην κατεύθυνση αυτή, η δυνατότητα της αξιοποίησης υφιστάμενων – όπως ακούστηκε δημοσίως – ευρωπαϊκών αναπτυξιακών χρηματοδοτικών εργαλείων που προβλέπουν αποζημιώσεις προς τους ανθρώπους οι οποίοι έχουν τεθεί προσωρινά εκτός αγροτικών ασχολιών, για χρονικό ορίζοντα έως και 20 ετών, συνιστά παράμετρο η οποία οφείλει να μπει στο τραπέζι των εν εξελίξει μεσομακροπρόθεσμων σχεδιασμών [19].
Συμπερασματικά, η ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής υπό όρους δημόσιας υγείας, κλιματικής αλλαγής, ατμοσφαιρικής ρύπανσης, αλλά και η υλοποίηση πολιτικών πρόνοιας και αστικού σχεδιασμού δύναται να συμβάλουν στη μείωση της ευπάθειας και της έκθεσης του πληθυσμού σε ανάλογες απειλές [20], με αποτέλεσμα περιοχές όπως η Θεσσαλία, καθώς και τα γειτνιάζοντα με αυτή παραγωγικά γεωγραφικά τμήματα της χώρας σε όμορες Περιφερειακές Ενότητες (π.χ. Φθιώτιδα – Θεσσαλιώτιδα), να διαθέτουν επαρκείς άμυνες ώστε να παραμείνουν η μήτρα του κατά φύσιν βιούν, ζην, δραν και δημιουργείν.
Αναφορές
European Environmental Agency. (2023, October 6). Economic losses from weather- and climate-related extremes in Europe. https://tinyurl.com/yr3xjemw
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2021, Φεβρουάριος 24). Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών – Διαμορφώνοντας μια Ευρώπη ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή – η νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. https://tinyurl.com/4uc9yyep
OECD. (2023). OECD Regional Outlook 2023: The Longstanding Geography of Inequalities. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/92cd40a0-en.
Anastasatos, T., Stamatiou, T., Gogos, S., & Rapanos, T. (2023). Greece Focus Notes – Note on the impact of Thessaly floods. Eurobank. https://tinyurl.com/2cctjecr
OECD. (2020). Regional Policy for Greece Post-2020 – Regional Profiles, OECD Territorial Reviews, OECD Publishing, https://doi.org/10.1787/cedf09a5-en.
Ρομπόλης, Σ., & Μπέτσης, Γ. (2023, Σεπτέμβριος 22). Οι συνέπειες των πλημμυρών στη Θεσσαλία και η ελληνική οικονομία. Ot.gr. https://tinyurl.com/yb6evbuv
Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. (2023). Αποτελέσματα απογραφής πληθυσμού κατοικιών 2021. https://tinyurl.com/47t8zbh4
Eurostat. (2023, November 6). Regions with the highest life expectancy. https://tinyurl.com/4b66n9hn
Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών. (2023). Η Φαρμακευτική αγορά στην Ελλάδα: Γεγονότα και στοιχεία 2022. https://tinyurl.com/mr2ykwky
Kathimerini.gr. (2023, Μάρτιος 24). Κοινωνική προστασία. https://tinyurl.com/2p5d5bsp
Γεωργιοπούλου, Τ., & Φωτιάδη, Ι. (2023, Μάρτιος 24). Χωρίς δίχτυ προστασίας η επόμενη γενιά ηλικιωμένων – Οι δημογραφικές εξελίξεις στην Ελλάδα οδηγούν σε συρρίκνωση έως και απώλεια του στενού περιβάλλοντος. Kathimerini.gr. https://tinyurl.com/3xkcbycu
Boulhol, H. and W. de Tavernier (2023). Beyond Applause? Improving working conditions in long-term care: An overview. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/4e5ce242-en
European Commission. (n.d.). EU Regional Competitiveness Index 2.0 – 2022 edition. https://tinyurl.com/ypbtyvye
Angelakis, A. N., Antoniou, G., Voudouris, K., Kazakis, N., Dalezios, N., & Dercas, N. (2020). History of floods in Greece: causes and measures for protection. Natural Hazards. https://doi.org/10.1007/s11069-020-03898-w
Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. (2018, Οκτωβρίου 12). Η υπ’ αριθ. αριθ. οικ. 52618/1218 Κοινή Υπουργική Απόφαση. https://tinyurl.com/4utsnfd5
OECD. (2022). OECD Regions and Cities at a Glance 2022. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/14108660-en
Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών. (2023). Σημαντική ανησυχία του καταναλωτικού κοινού για την κλιματική κρίση. Ielka.gr. https://tinyurl.com/2rduva5v
Botzen, W., Deschenes, O., & Sanders, M. (2019). The Economic Impacts of Natural Disasters: A Review of Models and Empirical Studies. Review of Environmental Economics and Policy. (13)2. 167-188. https://doi.org/10.1093/reep/rez004
Κουρέτας, Δ. (2023, Νοέμβριος 22). Δηλώσεις νεοεκλεγέντος Περιφερειάρχη Θεσσαλίας σε δελτίο ειδήσεων τηλεοπτικού σταθμού. Kontra.gr. https://tinyurl.com/ybckbnsw
European Environmental Agency. (2018). Unequal exposure and unequal impacts: social vulnerability to air pollution, noise, and extreme temperatures in Europe. EEA Report No 22/2018. https://tinyurl.com/yckpp2cd