Η στεγαστική κρίση στην Ευρώπη δεν είναι μια προσωρινή ανισορροπία αλλά ένα διαρθρωτικό πρόβλημα, που απειλεί όχι μόνο την κοινωνική συνοχή αλλά και τη δημοκρατική σταθερότητα. Σύμφωνα με τη νέα ανάλυση της Ομάδας Έρευνας και Ανάλυσης του Συμβουλίου της ΕΕ (ART), η κρίση στέγης έχει μετατραπεί σε έναν από τους πιο σοβαρούς κοινωνικοοικονομικούς κινδύνους της Ένωσης με συνέπειες που αγγίζουν την ανταγωνιστικότητα, τη δικαιοσύνη και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
Το ζήτημα της στέγασης αναμένεται να συζητηθεί και στην αυριανή Σύνοδο Κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών, καθώς, σύμφωνα με πληροφορίες, το προσχέδιο των συμπερασμάτων αναγνωρίζει ότι η προσιτή στέγη εξελίσσεται σε μείζονα κοινωνική και οικονομική πρόκληση για τα κράτη-μέλη. Οι «27» θα εξετάσουν τρόπους στήριξης σε ευρωπαϊκό επίπεδο των εθνικών, περιφερειακών και τοπικών πρωτοβουλιών, με τη συζήτηση να λειτουργεί ως οδηγός για το επικείμενο Σχέδιο Προσιτής Στέγασης που ετοιμάζει η Κομισιόν.
Το κόστος στέγασης αυξάνεται ταχύτερα από τα εισοδήματα
Την τελευταία δεκαετία, οι τιμές κατοικιών στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά 60,5%, ενώ οι μισθοί δεν ακολούθησαν την ίδια πορεία.
Το αποτέλεσμα είναι ότι το κόστος στέγασης απορροφά ολοένα μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματος των νοικοκυριών, καθιστώντας τη στέγη —ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα— απρόσιτη για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.
Η στέγη, αντί να αποτελεί μοχλό κοινωνικής σταθερότητας, μετατρέπεται σε παράγοντα ανισότητας, ανασφάλειας και πολιτικής πόλωσης.
Η στεγαστική κρίση περιορίζει την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης
Η ανάλυση του ART τονίζει ότι η στεγαστική κρίση υπονομεύει την οικονομική ανταγωνιστικότητα της ΕΕ. Όπως αναφέρει τοο υψηλό κόστος στέγασης περιορίζει την κινητικότητα των εργαζομένων, αποδυναμώνει την ενιαία αγορά και δυσκολεύει τις επιχειρήσεις να προσελκύσουν προσωπικό, ιδίως σε πόλεις όπου το κόστος ζωής έχει εκτοξευθεί.
Η στέγη, σημειώνει η μελέτη, δεν είναι απλώς κοινωνικό αγαθό, αλλά και παράγοντας παραγωγικότητας και ανάπτυξης.
Το κόστος κατασκευής είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της σημερινής έλλειψης προσφοράς – Τι ισχύει για την Ελλάδα
Όπως αναφέρει η έκθεση το κόστος κατασκευής νέων κατοικιών στην ΕΕ αυξήθηκε κατά 56% από το 2010 έως το 2024, με άλμα ρεκόρ 12% το
2022. Εκείνη τη χρονιά, το κόστος κατασκευής αυξήθηκε απότομα σε όλες τις χώρες της ΕΕ, αλλά η έκταση του αυξήσεων διέφερε σε μεγάλο βαθμό.
Η Ουγγαρία σημείωσε την πιο απότομη άνοδο, με αύξηση 159%, ακολουθούμενη από τη Βουλγαρία με 136% και η Ρουμανία με 116%, Αντίθετα, Η Ελλάδα παρουσίασε αύξηση μόλις 3%, ενώ
Ιταλία και η Κύπρος είδαν πιο μέτρια αύξηση της
24%, αντανακλώντας την πιο αργή δυναμική της αγοράς.
Στεγαστική κρίση και πολιτικός διχασμός
Πέρα από τις οικονομικές επιπτώσεις, η έκθεση προειδοποιεί ότι η στεγαστική κρίση απειλεί τη δημοκρατική συνοχή.
Οι ανισότητες ανάμεσα σε ιδιοκτήτες και ενοικιαστές διευρύνονται: οι πρώτοι βλέπουν την περιουσία τους να αυξάνεται, ενώ οι δεύτεροι αντιμετωπίζουν διαρκή ανασφάλεια. Οι νέες γενιές, αδυνατώντας να αποκτήσουν δική τους κατοικία, βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό και αίσθηση αδικίας.
Πιο ειδικά, η ART προειδοποιεί ότι ο φόβος της μη προσιτής στέγης μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη πόλωση ανάμεσα σε ιδιοκτήτες και ενοικιαστές.
Οι ιδιοκτήτες αντιδρούν συχνά σε παρεμβάσεις όπως ο έλεγχος των ενοικίων ή η αύξηση της κοινωνικής κατοικίας, φοβούμενοι ότι θα μειωθεί η αξία των ακινήτων τους. Οι ενοικιαστές, αντίθετα, ζητούν ισχυρότερη κρατική προστασία και περισσότερη ρύθμιση.
Αυτή η αντίθεση, σημειώνει η έκθεση, δημιουργεί νέα πολιτικά ρήγματα και δυσχεραίνει τη χάραξη κοινών πολιτικών για τη στέγη.
Όσον αφορά στη νέα γενιά η μελέτη υπογραμμίζει ότι η λεγόμενη «μεγάλη μεταβίβαση πλούτου» από τους baby boomers προς τα παιδιά τους ενδέχεται να ενισχύσει τις ανισότητες μέσα στη γενιά Ζ: «όσοι κληρονομήσουν ακίνητα θα εξασφαλίσουν σταθερότητα και πρόσβαση στη στέγη, ενώ οι υπόλοιποι θα παραμείνουν αποκλεισμένοι από την αγορά.
Η στέγη, έτσι, γίνεται νέο σύμβολο κοινωνικού διαχωρισμού και παράγοντας περιορισμένης κοινωνικής κινητικότητας.
Αυτό το χάσμα, προειδοποιεί η μελέτη, ενισχύει τη λαϊκιστική ρητορική τόσο της άκρας δεξιάς, που συνδέει το πρόβλημα με τη μετανάστευση, όσο και της ριζοσπαστικής αριστεράς, που το αποδίδει στην κοινωνική ανισότητα.
Το αποτέλεσμα είναι πολιτικός κατακερματισμός και διάβρωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς.
Η ελληνική εικόνα
Στην Ελλάδα, η στεγαστική πίεση είναι πιο εμφανής στις μεγάλες πόλεις.
Αν και οι τιμές αγοράς αυξήθηκαν λιγότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, τα ενοίκια έχουν εκτοξευθεί, ενώ η βραχυχρόνια μίσθωση έχει περιορίσει δραστικά τη διαθεσιμότητα κατοικιών για μόνιμους κατοίκους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της ART, στην Αθήνα το 42% του μέσου μισθού δαπανάται για ενοίκιο, ποσοστό που την κατατάσσει ανάμεσα στις πιο ακριβές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για τους ενοικιαστές.
Την ίδια στιγμή, πάνω από το 75% των κατοικιών είναι ενεργειακά ανεπαρκείς, γεγονός που αυξάνει το κόστος διαβίωσης και επιτείνει την ενεργειακή φτώχεια.
Παρά τα μέτρα στήριξης, όπως το πρόγραμμα «Σπίτι μου», η εθνική πολιτική στέγασης παραμένει αποσπασματική: περιορισμένη κοινωνική κατοικία, ανεπαρκής ρύθμιση της αγοράς βραχυχρόνιας μίσθωσης και έλλειψη συντονισμένης στρατηγικής για τους νέους και τα ευάλωτα νοικοκυριά.
Υπάρχουν λύσεις;
Η ART τονίζει ότι δεν υπάρχει μία λύση που να ταιριάζει σε όλα τα κράτη μέλη. Οι αιτίες της κρίσης διαφέρουν, από το υψηλό κόστος γης και τη χαμηλή οικοδομική δραστηριότητα έως τις δημογραφικές πιέσεις και την τουριστική υπερφόρτωση.
Ωστόσο, η μελέτη προτείνει έναν συνδυασμό ευρωπαϊκών και εθνικών δράσεων, με τέσσερις κεντρικές κατευθύνσεις:
Αύξηση της προσφοράς κατοικιών μέσω επενδύσεων, μείωσης γραφειοκρατίας και καινοτόμων τρόπων δόμησης.
Ενεργειακή αναβάθμιση του υπάρχοντος αποθέματος, συνδυάζοντας δημόσια και ιδιωτικά κεφάλαια.
Προσεκτική ρύθμιση της αγοράς και των επιδοτήσεων, για να αποφευχθεί η υπερχρέωση και η τεχνητή αύξηση των ενοικίων.
Αναγνώριση της στέγης ως δημόσιου αγαθού, με ενίσχυση της κοινωνικής και συνεταιριστικής κατοικίας και στοχευμένες πολιτικές στήριξης των ενοικιαστών.
Επιπλέον, η στεγαστική πολιτική πρέπει να συνδεθεί με χωροταξία, μεταφορές και απασχόληση, ώστε να μειωθεί η πίεση στα κορεσμένα αστικά κέντρα και να ενισχυθεί η ισόρροπη ανάπτυξη.
Η έκθεση κλείνει με σαφές μήνυμα: Η προσιτή στέγη είναι καθοριστική για την ανταγωνιστικότητα και την κοινωνική συνοχή της Ευρώπης.
Αν και η στεγαστική πολιτική παραμένει κυρίως εθνική αρμοδιότητα, η Ευρωπαϊκή Ένωση χρειάζεται κοινή στρατηγική που θα στηρίζει τα κράτη μέλη, θα ενθαρρύνει επενδύσεις και θα προωθεί κοινωνικά δίκαιες λύσεις.
Η στέγη δεν είναι μόνο δείκτης ευημερίας· είναι προϋπόθεση για μια πιο δίκαιη, ανταγωνιστική και συνεκτική Ευρώπη.
