Πακέτο μέτρων για τον εκσυγχρονισμό της ραχοκοκαλιάς του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος παρουσίασε σήμερα η Κομισιόν, με στόχο την αναβάθμιση και επέκταση των υποδομών των δικτύων ώστε να αξιοποιηθούν πλήρως οι δυνατότητές τους.
Το Ευρωπαϊκό Πακέτο για τα Δίκτυα (European Grids Package) και η παράλληλη πρωτοβουλία Ενεργειακές Λεωφόροι (Energy Highways) συνιστούν μια συνολική στρατηγική που, όπως υπογραμμίζει η Επιτροπή, θα επιτρέψει την αποδοτική ροή ενέργειας σε όλα τα κράτη-μέλη, οδηγώντας σε φθηνότερη καθαρή ενέργεια. Η εξέλιξη αυτή αναμένεται να συμβάλει στη μείωση των τιμών και να στηρίξει την οικονομικά προσιτή διαβίωση για όλους τους Ευρωπαίους.
Παράλληλα, η ενίσχυση των δικτύων θεωρείται κρίσιμη για τη διασφάλιση αξιόπιστου εφοδιασμού, καθώς η ΕΕ μειώνει την εξάρτησή της από τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας με στόχο την ενεργειακή ανεξαρτησία.
Όπως δήλωσε ο Νταν Γιόργκενσεν, Επίτροπος για την Ενέργεια και τη Στέγαση «ένα πραγματικά διασυνδεδεμένο και ολοκληρωμένο ενεργειακό σύστημα αποτελεί το θεμέλιο μιας ισχυρής και ανεξάρτητης Ευρώπης. Για να το επιτύχουμε, χρειαζόμαστε ένα δίκτυο υποδομών, καλωδίων, αγωγών και δικτύων,σύγχρονο, πλήρως διασυνδεδεμένο και ικανό να επιτρέπει στην καθαρή, οικονομικά προσιτή και εγχώρια παραγόμενη ενέργεια να ρέει ελεύθερα και με ασφάλεια σε κάθε σημείο της Ένωσης. Αυτό ακριβώς προτείνουμε σήμερα: ένα κοινό ευρωπαϊκό ενεργειακό σχέδιο που στηρίζει την προσιτή διαβίωση, την ανταγωνιστικότητα, την ασφάλεια και την απανθρακοποίηση.»
Τι εξοικονομείται
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Επιτροπής, επένδυση ύψους 5 δισ. ευρώ στα ευρωπαϊκά δίκτυα θα μπορούσε να μειώσει το συνολικό κόστος του συστήματος κατά 8 δισ. ευρώ, αποφέροντας καθαρό οικονομικό όφελος 3 δισ. ευρώ. Επιπλέον, μια πιο ολοκληρωμένη και ανταγωνιστική εσωτερική αγορά ενέργειας θα μπορούσε να οδηγήσει σε ετήσιες εξοικονομήσεις έως και 40 δισ. ευρώ, ενώ η αύξηση του διασυνοριακού εμπορίου ηλεκτρικής ενέργειας κατά 50% εκτιμάται ότι θα ενισχύσει την ετήσια οικονομική ανάπτυξη της ΕΕ κατά περίπου 18 δισ. ευρώ έως το 2030.
Οφέλη και για τις τοπικές κοινότητες
Με το βλέμμα στις τοπικές κοινότητες και τους καταναλωτές, η Επιτροπή θεωρεί τη συμμετοχή των πολιτών απαραίτητη για την ομαλή υλοποίηση ενεργειακών έργων και τη μείωση του κινδύνου χρονοβόρων ενστάσεων. Προβλέπει ότι έργα ΑΠΕ άνω των 10 MW θα πρέπει να μοιράζονται οφέλη με τις τοπικές κοινότητες, ενώ η χρήση ανεξάρτητων διαμεσολαβητών θα ενισχύει τον έγκαιρο διάλογο και θα περιορίζει τις προσφυγές.
Παράλληλα, θα παρουσιαστεί εργαλειοθήκη για τη δημόσια συμμετοχή, ώστε να προωθηθούν καλές πρακτικές και να ενισχυθεί η κοινωνική αποδοχή.
Δεδομένου ότι τα διασυνοριακά έργα δημιουργούν οφέλη που υπερβαίνουν τα σύνορα της χώρας όπου υλοποιούνται, η δέσμη μέτρων εισάγει μηχανισμούς για δίκαιη κατανομή του κόστους και αποφυγή υπέρμετρων επιβαρύνσεων στους τοπικούς καταναλωτές προϋπόθεση για την προώθηση των αναγκαίων υποδομών με τη διατήρηση της κοινωνικής στήριξης.
Ενεργειακοί Διάδρομοι και η Σύνδεση Ελλάδας – Κύπρου
Σημαντική αναφορά γίνεται και στις οκτώ Ενεργειακές Λεωφόρους (Energy Highways), που είχαν ανακοινωθεί από την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στην Ομιλία για την Κατάσταση της Ένωσης το 2025 και οι οποίες ανταποκρίνονται στις πιο επείγουσες ανάγκες σε ενεργειακές υποδομές. Πρόκειται για έργα στρατηγικής σημασίας για την ολοκλήρωση της Ενεργειακής Ένωσης (Energy Union) που απαιτούν άμεση στήριξη και ισχυρή πολιτική δέσμευση ώστε να προχωρήσουν με επιτυχία.
Οι οκτώ Ενεργειακές Λεωφόροι που προωθεί η Κομισιόν καλύπτουν κρίσιμα έργα υποδομών σε όλη την Ευρώπη.
Περιλαμβάνουν τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις της Ιβηρικής Χερσονήσου με τη Γαλλία (Pyrenean Interconnectors), που μειώνουν την ενεργειακή απομόνωση της περιοχής, καθώς και την ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας–Κύπρου “Great Sea Interconnector”, έργο Κοινού Ενδιαφέροντος που τερματίζει την απομόνωση της Κύπρου και αναβαθμίζει τον ρόλο της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στις προτεραιότητες εντάσσεται επίσης η ενίσχυση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων των Βαλτικών χωρών (Baltic Interconnections – Harmony Link), η οποία ολοκληρώνει την απεξάρτηση της περιοχής από το ρωσικό σύστημα.
Ο Διάδρομος Μεταφοράς Ενέργειας στα Βαλκάνια (Trans-Balkan Electricity Corridor) αναβαθμίζει τις υποδομές στα Δυτικά Βαλκάνια και ενισχύει τη διασύνδεσή τους με το ευρωπαϊκό δίκτυο.
Παράλληλα, η ΕΕ προωθεί την ανάπτυξη υπεράκτιων δικτύων και ενεργειακών κόμβων στη Βόρεια Θάλασσα και τη Βαλτική (North Sea & Baltic offshore grids and energy hubs), που θα αξιοποιήσουν μεγάλης κλίμακας υπεράκτια αιολική παραγωγή.
Ο Διάδρομος Ενέργειας Νοτιοανατολικής Ευρώπης (South-East Europe Energy Corridor) ενισχύει την ασφάλεια εφοδιασμού σε Ελλάδα, Βουλγαρία και Ρουμανία, ενώ ο Νότιος Διάδρομος Πράσινου Υδρογόνου (SouthH2 Corridor) θα μεταφέρει υδρογόνο από τη Βόρεια Αφρική προς Ιταλία, Αυστρία και Γερμανία.
Τέλος, ο Νοτιοδυτικός Διάδρομος Υδρογόνου (South-West Hydrogen Corridor / H2Med) θα συνδέσει την Πορτογαλία και την Ισπανία με τη Γαλλία, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς υδρογόνου.
Σε αυτά τα έργα, ιδιαίτερη θέση κατέχει η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδας–Κύπρου, γνωστή ως Great Sea Interconnector, η οποία αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά παραδείγματα του πώς οι νέες ευρωπαϊκές ενεργειακές λεωφόροι μπορούν να αλλάξουν τον γεωενεργειακό χάρτη της περιοχής. Η διασύνδεση αυτή, που συγκαταλέγεται στα Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest – PCI), τερματίζει οριστικά την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου και ενισχύει τον ρόλο της Ελλάδας ως κομβικού παράγοντα για την ασφάλεια εφοδιασμού και τη διείσδυση καθαρής ενέργειας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Παράλληλα, ανοίγει τον δρόμο για τη μεταφορά μεγαλύτερων ποσοτήτων ανανεώσιμης ενέργειας και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των δικτύων των δύο χωρών, με άμεσο όφελος για την περιφερειακή σταθερότητα και τη μείωση του ενεργειακού κόστους.
Δράσεις και Κόστος
Η Κομισιόν δεσμεύεται να επιταχύνει άμεσα την προώθηση όλων των Ενεργειακών Λεωφόρων μέσω ενισχυμένου πολιτικού συντονισμού, αξιοποιώντας τις περιφερειακές ομάδες υψηλού επιπέδου και κινητοποιώντας τη στήριξη των Ευρωπαίων συντονιστών.
Θα συνεργαστεί επίσης στενά με την Ομάδα Εργασίας για την Ενεργειακή Ένωση και, όπου απαιτείται, θα ενισχύσει την πολιτική και τεχνική συνεργασία και πέραν των κρατών-μελών της ΕΕ.
Κάθε έργο θα λάβει καθεστώς προτεραιότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ η Επιτροπή θα υποστηρίξει τις χώρες ώστε να του αποδοθεί αντίστοιχη προτεραιότητα σε εθνικό επίπεδο.
Όσον αφορά τη μελλοντική βιωσιμότητα των δικτύων, η Επιτροπή προτείνει συμπληρωματικούς μηχανισμούς χρηματοδότησης. Ο επιμερισμός του κόστους και η ομαδοποίηση έργων αποτελούν βασικά εργαλεία, καθώς οι ολοένα πιο διασυνδεδεμένες διασυνοριακές υποδομές δημιουργούν οφέλη που υπερβαίνουν τα όρια των χωρών όπου κατασκευάζονται.
Η δίκαιη και διαφανής κατανομή του κόστους θεωρείται κρίσιμη ώστε να αποφευχθούν δυσανάλογες επιβαρύνσεις για τους τοπικούς καταναλωτές.
Παράλληλα, η ομαδοποίηση έργων μπορεί να διευκολύνει τη χρηματοδότηση, για παράδειγμα μέσω φορέων ειδικού σκοπού, προσελκύοντας πρόσθετες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις.
Με νούμερα
Η Επιτροπή εκτιμά ότι για να επιτευχθεί ο στόχος της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, θα χρειαστούν επενδύσεις 1,2 τρισ. ευρώ στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2040, εκ των οποίων 730 δισ. ευρώ αφορούν τα δίκτυα διανομής και 240 δισ. ευρώ τις υποδομές υδρογόνου.
Επειδή το κόστος αυτό μεταφέρεται σε μεγάλο βαθμό στους καταναλωτές μέσω των τιμολογίων, η ΕΕ προτείνει την ενίσχυση του Μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» (Connecting Europe Facility – CEF), με πενταπλασιασμό του προϋπολογισμού για την ενέργεια από 5,8 δισ. σε 29,91 δισ. ευρώ για την περίοδο 2028–2034.
Συμπληρωματικά, τα εθνικά έργα δικτύων θα μπορούν να χρηματοδοτηθούν μέσω των εθνικών και περιφερειακών σχεδίων εταιρικής σχέσης και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανταγωνιστικότητας.
Κεντρικό ρόλο θα έχει και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), η οποία διαθέτει ήδη αντεγγύηση 1,5 δισ. ευρώ για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής παραγωγικής ικανότητας σε κρίσιμα εξαρτήματα δικτύου.
Ωστόσο, η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι οι ιδιωτικές επενδύσεις θα είναι εξίσου καθοριστικές. Η επικείμενη Στρατηγική Επενδύσεων για την Καθαρή Ενέργεια θα περιγράψει συγκεκριμένα μέτρα για την άρση φραγμών και την κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων υπέρ των στρατηγικών ενεργειακών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των δικτύων.
Όραμα και πραγματικότητα
Το όλο σχέδιο κρίνεται ως φιλόδοξο αλλά απολύτως αναγκαίο και όπως επισήμανε και η Τερέσα Ριβέρα, η Εκτελεστική Αντιπρόεδρος για τη Δίκαιη, Καθαρή και Ανταγωνιστική Μετάβαση «το Ευρωπαϊκό Πακέτο για τα Δίκτυα δεν είναι απλώς μια πολιτική είναι η δέσμευσή για ένα μέλλον χωρίς αποκλεισμούς, όπου κάθε γωνιά της Ευρώπης θα επωφεληθεί από την ενεργειακή μετάβαση. Για τη Ριβέρα συμβολίζει την αποφασιστικότητά της Ένωσης, να ξεπεράσει τις προκλήσεις μέσα από την ενότητα, προσφέροντας μια πραγματικά ευρωπαϊκή απάντηση σε μια ευρωπαϊκή πρόκληση.
Οι νομοθετικές προτάσεις θα προωθηθούν τώρα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας. Παράλληλα, η Επιτροπή θα συνεχίσει να συνεργάζεται στενά με τα κράτη-μέλη και όλους τους συναφείς φορείς για την υλοποίηση σημαντικών διασυνοριακών ενεργειακών υποδομών όπως αυτές που περιλαμβάνονται στον δεύτερο ενωσιακό κατάλογο Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος και Έργων Αμοιβαίου Ενδιαφέροντος. Η συνεργασία αυτή θα είναι καθοριστικής σημασίας για την ταχεία προώθηση της πρωτοβουλίας Energy Highways, καθώς και για την επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδότησης έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, έργων αποθήκευσης και υποδομών φόρτισης.
