Ο 29χρονος που παρέσυρε και σκότωσε τον 24χρονο στη Λούτσα βρέθηκε, σύμφωνα με τις τοξικολογικές, θετικός όχι μόνο στο αλκοόλ, αλλά και στην κοκαΐνη. Η υπόθεση είναι χαρακτηριστική της «πολυουσίας» – του συνδυασμού ουσιών, συχνά με αλκοόλ – που βλέπουν ολοένα και πιο συχνά οι ειδικοί. Οδηγός με χιλιοστά του δευτερολέπτου για αντίδραση, γεμάτος ταχύτητα, αίσθηση παντοδυναμίας και πλήρη υποτίμηση του κινδύνου.
Αυτή η εικόνα δεν είναι εξαίρεση αλλά σύμπτωμα της εύκολης πρόσβασης, της «κανονικοποίησης» της χρήσης και της απουσίας ουσιαστικού ελέγχου για ουσίες πέρα από το αλκοτέστ.
Στην έρευνα που έκανε η HuffPost με επίσημα στοιχεία, αλλά και με την βοήθεια του ΑΙ, έγινε προσπάθεια να βρούμε Πόσοι κάνουν χρήση: έφηβοι, ενήλικες, αλλά και πόσοι κατέληξαν στις φυλακές
Στους εφήβους: Στους/στις 16χρονους μαθητές Α’ Λυκείου (έρευνα 2022), τα στοιχεία είναι ψυχρά και ξεκάθαρα:
- 8% έχουν δοκιμάσει κάνναβη τουλάχιστον μία φορά.
- 4,4% δηλώνουν χρήση τον τελευταίο μήνα.
- 3,3% αναφέρουν επαναλαμβανόμενη χρήση τον τελευταίο μήνα.
Η κάνναβη είναι μακράν η πιο διαδεδομένη παράνομη ουσία στους εφήβους. Δεν σημαίνει ότι όλοι θα περάσουν σε «σκληρά» ναρκωτικά, αλλά όσο πιο νωρίς ξεκινά η χρήση, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα προβλημάτων εξάρτησης στην ενήλικη ζωή.
Στις φυλακές: Στους κρατούμενους, το πρόβλημα παίρνει σχεδόν διαστάσεις κανόνα:
- 66,9% δηλώνουν ότι είχαν κάνει χρήση παράνομων ουσιών πριν μπουν στη φυλακή.
- 57,2% είχαν ιστορικό χρήσης κάνναβης.
- 43% είχαν χρησιμοποιήσει κοκαΐνη.
- 49% αναφέρουν χρήση ουσιών εντός φυλακής.
Η χρήση δεν σταματά στην πόρτα του σωφρονιστικού καταστήματος. αΑπλώς γίνεται πιο αόρατη.
Η αγορά των ναρκωτικών: τόνοι ουσιών, εκατομμύρια ευρώ
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η λιανική παράνομη αγορά ναρκωτικών εκτιμάται τουλάχιστον στα 31 δισ. ευρώ τον χρόνο (δεδομένα 2021, Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών – EMCDDA).
Ειδική, αξιόπιστη εκτίμηση μόνο για την Ελλάδα δεν υπάρχει δημοσίως. Όμως, αν αναλογιστεί κανείς τον πληθυσμό, τη γεωγραφική θέση της χώρας και τις ποσότητες που κατάσχονται, μιλάμε εύλογα για αγορά πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ τον χρόνο. Ένα παράλληλο «ΑΕΠ» που δεν φορολογείται, αλλά σκοτώνει.
Κοκαΐνη: πάνω από 1,4 τόνοι σε λίγες μόνο μεγάλες υποθέσεις
Σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση του Συντονιστικού Οργάνου Δίωξης Ναρκωτικών – Εθνικής Μονάδας Πληροφοριών (ΣΟΔΝ-ΕΜΠ) για το 2023, μόνο οι μεγάλες υποθέσεις κοκαΐνης που περιγράφονται αναλυτικά ξεπερνούν τις 1,4 τόνους: μεγάλες κατασχέσεις 585 κιλών, 319 κιλών, 161 κιλών, 119,5 κιλών, 104,7 κιλών, 91 κιλών, 67 κιλών κ.ά. σε Πειραιά, εθνικές οδούς και άλλες «πύλες».
Η ίδια έκθεση αναφέρει ότι η εκτιμώμενη εμπορική αξία της κοκαΐνης που κατασχέθηκε το 2023 ξεπερνά τα 134 εκατ. ευρώ, με τιμή χονδρικής ανά κιλό περί τα 25–35.000 ευρώ και τιμή λιανικής 50–100 ευρώ το γραμμάριο.
Και αυτά είναι μόνο όσα πιάστηκαν. Το αληθινό μέγεθος της αγοράς είναι πάντα πολλαπλάσιο.
Νέα και συνθετικά ναρκωτικά: HHC, συνθετικά κανναβινοειδή, καθινόνες
Η Ετήσια Έκθεση ΕΚΤΕΠΝ 2023 (Κύρια Σημεία) καταγράφει θεαματική αύξηση:
- Τα κατασχεθέντα συνθετικά κανναβινοειδή εκτοξεύτηκαν από 1.238,5 γραμμάρια το 2021 σε 10.891,35 γραμμάρια το 2022.
- Αύξηση καταγράφεται και σε συνθετικές καθινόνες και κεταμίνη, ενώ μειώνονται οι κατασχέσεις τραμαδόλης.
- Το 2022 ταυτοποιήθηκαν για πρώτη φορά 12 νέες ψυχοδραστικές ουσίες στην Ελλάδα.
- Στις αρχές του 2023 κάνει την εμφάνισή του το συνθετικό κανναβινοειδές HHC, που εξαπλώνεται γρήγορα.
Πρόκειται για ουσίες που κυκλοφορούν συχνά ως «νόμιμα» ή «light» προϊόντα, σε ηλεκτρονικά καταστήματα ή περιπτεράκια, μέχρι να προλάβει η νομοθεσία να τις κατατάξει. Οι ειδικοί μιλούν για «κινούμενο στόχο»: όταν μια ουσία απαγορεύεται, μια ελαφρώς τροποποιημένη εκδοχή της παίρνει τη θέση της.
Τελωνεία: η χώρα-πύλη μεταξύ Ανατολής και Δύσης
Η Ελλάδα, με τα εκτεταμένα θαλάσσια σύνορα και τα μεγάλα λιμάνια, λειτουργεί ως πύλη ναρκωτικών προς την Ευρώπη. Στην ετήσια έκθεση του ΣΟΔΝ-ΕΜΠ περιγράφονται πολλές επιχειρήσεις σε συνεργασία με τελωνεία και λιμενικό – ανάμεσά τους μεγάλες κατασχέσεις κοντέινερ με κοκαΐνη σε εμπορευματοκιβώτια που έφτασαν στον Πειραιά ως «νόμιμα φορτία».
Μόνο οι μεγάλες υποθέσεις στα τελωνεία αφορούν εκατοντάδες κιλά κοκαΐνης, κρυμμένα σε καφέ, μπανάνες, σόγια ή άλλα προϊόντα που ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο.
Οι τελωνειακοί μιλούν για «σταγόνα στον ωκεανό» – γιατί, προφανώς, δεν ελέγχονται όλα τα κοντέινερ.
Αριθμοί θεραπείας: μόλις 3.500 άνθρωποι τον χρόνο μπαίνουν σε πρόγραμμα
Την ώρα που οι ποσότητες που διακινούνται είναι τεράστιες, λίγοι φτάνουν τελικά στην πόρτα της θεραπείας. Σύμφωνα με τον Δείκτη Αίτησης Θεραπείας του ΕΚΤΕΠΝ, για το 2021 (τελευταία διαθέσιμα στοιχεία):
- Τα στοιχεία προέρχονται από 92 δομές συμβουλευτικής, «στεγνών» προγραμμάτων, σωματικής αποτοξίνωσης και θεραπείας με υποκατάστατα οπιοειδών.
- Περίπου 3.500 άτομα τον χρόνο εισέρχονται στη θεραπεία (3.447 το 2021).
- Ως κύρια ουσία που δημιουργεί το μεγαλύτερο πρόβλημα αναφέρονται: Οπιοειδή (κυρίως ηρωίνη) από περίπου το 50,1% των εισερχόμενων, κάνναβη από 26,2%, κοκαΐνη/άλλα διεγερτικά από 19,4%.
- Η μέση διάρκεια χρήσης μέχρι την πρώτη είσοδο σε θεραπεία είναι περίπου 11,4 χρόνια.
Με απλά λόγια: κάποιος μπορεί να κάνει χρήση για μια ολόκληρη δεκαετία, μέχρι να ζητήσει ουσιαστική βοήθεια.
Οι δομές απεξάρτησης σήμερα: ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, 18 ΑΝΩ και ΜΚΟ
Το δίκτυο θεραπείας στην Ελλάδα δεν είναι μικρό – αλλά πιεσμένο.
ΟΚΑΝΑ & Μείωση της Βλάβης
Ο ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ, μαζί με ΜΚΟ, ΕΟΔΥ κ.ά., παρέχουν υπηρεσίες «μείωσης βλάβης» σε ανθρώπους που κάνουν χρήση αλλά δεν βρίσκονται απαραίτητα σε θεραπευτικό πρόγραμμα: streetwork, διανομή συρίγγων, προφυλακτικών, φροντίδα υγείας, χώρους ημι-φιλοξενίας κ.ά.
Το 2021, συνολικά 7.794 άτομα έλαβαν τέτοιες υπηρεσίες, ενώ διανεμήθηκαν περίπου 576.000 σύριγγες, ξεπερνώντας για πρώτη φορά τον στόχο του ΠΟΥ (200 σύριγγες ανά άτομο με ενέσιμη χρήση). Από το 2022 λειτουργεί ξανά – με νέα νομική βάση – ο χώρος εποπτευόμενης χρήσης «Στέκι 46» στο κέντρο της Αθήνας, όπου οι χρήστες μπορούν να κάνουν χρήση της δικής τους ουσίας σε ελεγχόμενο περιβάλλον, με καθαρά σύνεργα και παρουσία προσωπικού.
ΚΕΘΕΑ: πάνω από 30.000 άνθρωποι τον χρόνο. Στον απολογισμό του 2023, το ΚΕΘΕΑ αναφέρει:
- >35 μονάδες (ΕΣΠΑ) σε λειτουργία σε όλη τη χώρα.
- 32.557 εξυπηρετούμενοι στις νέες μονάδες ΕΣΠΑ μέσα στο 2023.
- 1.786 άτομα ως αποδέκτες υπηρεσιών στα Πολυδύναμα Κέντρα για όλες τις εξαρτήσεις (ναρκωτικά, αλκοόλ, τυχερά παιχνίδια, διαδίκτυο).
Μιλάμε για δεκάδες χιλιάδες επαφές με ανθρώπους που είτε βρίσκονται ήδη μέσα στην εξάρτηση είτε παλεύουν να μη βουλιάξουν σε αυτήν.
18 ΑΝΩ & ψυχιατρικές υπηρεσίες: Το 18 ΑΝΩ, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, συνεχίζει να λειτουργεί ως ένα από τα πιο γνωστά «στεγνά» προγράμματα, ενώ πρόσφατα λειτούργησε – σε σύμπραξη με ΚΕΘΕΑ και ΟΚΑΝΑ – το Κέντρο Σωματικής Αποτοξίνωσης Αττικής για άτομα με σοβαρή σωματική εξάρτηση.
Πόσο δύσκολη είναι η απεξάρτηση;
Τα δεδομένα του ΕΚΤΕΠΝ είναι ενδεικτικά: Σχεδόν 6 στους 10 που μπαίνουν σε πρόγραμμα έχουν ήδη δοκιμάσει ξανά στο παρελθόν θεραπεία. Στα οπιοειδή, η καθημερινή χρήση δηλώνεται από περίπου 60% όσων μπαίνουν στη θεραπεία. Σχεδόν οι μισοί έχουν ιστορικό ενέσιμης χρήσης στη ζωή τους, με ένα σημαντικό ποσοστό να έχει κάνει ένεση μέσα στον τελευταίο μήνα πριν την είσοδο.
Σε ανθρώπινο επίπεδο αυτό σημαίνει: υποτροπές, χρόνια πορεία, σωματικές και ψυχικές ασθένειες, αστεγία, χρέη, μπλεξίματα με τον νόμο. Η απεξάρτηση δεν είναι «απόφαση μιας ημέρας», αλλά συνήθως πολυετής διαδρομή με πολλά πισωγυρίσματα.
Η πρόληψη: 75 Κέντρα Πρόληψης και τα «εργαστήρια δεξιοτήτων» στα σχολεία
Εκεί που κρίνονται πολλά, είναι πριν φτάσουμε στην εξάρτηση.
Κέντρα Πρόληψης: Η Ελλάδα, παρά τις αδυναμίες της, ξεχωρίζει σε ένα σημείο: το πανελλαδικό δίκτυο των 75 Κέντρων Πρόληψης Εξαρτήσεων και Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας, που λειτουργούν σε συνεργασία ΟΚΑΝΑ–Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Τα κέντρα αυτά δουλεύουν με μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς, γονείς, τοπικές κοινότητες, με ομάδες, σεμινάρια, παρεμβάσεις σε σχολεία, δράσεις ενημέρωσης.
Σχολεία: υπάρχει «μάθημα» για τα ναρκωτικά; Δεν υπάρχει μάθημα τύπου «Ναρκωτικά 101» στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Υπάρχει, όμως, κάτι πιο οριζόντιο. Από το σχολικό έτος 2021–2022 λειτουργεί ο θεσμός των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας, όπου εντάσσονται υποχρεωτικά στο πρόγραμμα νηπιαγωγείου, δημοτικού και γυμνασίου θεματικές όπως: ψυχική και συναισθηματική υγεία, πρόληψη εξαρτήσεων, οδική ασφάλεια, υγιής τρόπος ζωής («Ζω καλύτερα – Ευ ζην»).
Στην πράξη, πολλά σχολεία τρέχουν προγράμματα για αλκοόλ και οδήγηση, χρήση ουσιών και πίεση της παρέας, εξαρτήσεις από τυχερά παιχνίδια ή διαδίκτυο, συχνά σε συνεργασία με τα Κέντρα Πρόληψης ή φορείς όπως το ΚΕΘΕΑ.
Το ίδιο το ΕΚΤΕΠΝ σημειώνει όμως ότι, για να είναι πιο αποτελεσματική η πρόληψη, χρειάζεται καλύτερος συντονισμός σχολείων–Κέντρων Πρόληψης και ενίσχυση αυτής της συνεργασίας.
Πώς μπλέκει κάποιος στον «σκοτεινό κόσμο» των ναρκωτικών;
Δεν υπάρχει μία ιστορία. Υπάρχουν μοτίβα:
- Πειραματισμός και παρέα: «Έλα, δοκίμασε, όλοι το κάνουν». Ξεκινά ως κάτι «χαλαρό» – ένα τσιγάρο χασίς, ένα χάπι σε πάρτι, μια «γραμμή» σε club.
- Αυτοθεραπεία: άνθρωποι με άγχος, κατάθλιψη, τραύμα, οικογενειακή βία, οικονομικό στρες, που δεν βρίσκουν εύκολα πρόσβαση σε ψυχική υγεία και καταφεύγουν σε ουσίες για να «λειτουργήσουν».
- Κανονικοποίηση: η κάνναβη αντιμετωπίζεται πολλές φορές σαν «τίποτα». Όμως ειδικά σε εφήβους, η συστηματική χρήση συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ψυχικών διαταραχών και εξάρτησης.
- Λάθος εκτίμηση του ρίσκου: «Εγώ το ελέγχω, μπορώ να σταματήσω όποτε θέλω». Στην πράξη, η εξάρτηση δεν εμφανίζεται ως «κόκκινο φως», αλλά γλιστράει μέσα στην καθημερινότητα.
Από ένα σημείο και μετά, δεν μιλάμε πια για «επιλογή» αλλά για νευροβιολογική εξάρτηση. Το σώμα και το μυαλό έχουν μάθει να λειτουργούν με την ουσία και η απουσία της βιώνεται σαν συντριβή.
Και μετά; Ο δρόμος της επιστροφής
Όταν κάποιος αποφασίσει να ζητήσει βοήθεια, χρειάζεται να βρει διαθέσιμη δομή, να αντέξει την αποστέρηση, να αντιμετωπίσει στίγμα, ντροπή, ενοχή, να σταθεί ξανά σε δουλειά, οικογένεια, κοινωνία.
Τα στοιχεία για τη θεραπεία δείχνουν ότι η μέση ηλικία εισόδου είναι γύρω στα 35–36, με μέση διάρκεια χρήσης πάνω από 11 χρόνια πριν την πρώτη σοβαρή απόπειρα θεραπείας. Η απεξάρτηση είναι εφικτή. Χιλιάδες άνθρωποι κάθε χρόνο βγαίνουν από την εξάρτηση, σπουδάζουν, δουλεύουν, φτιάχνουν οικογένειες. Αλλά δεν είναι «ηρωική πράξη ατομικής θέλησης».
Είναι διαδρομή που χρειάζεται σταθερή, προσβάσιμη θεραπεία, στήριξη μετά το πρόγραμμα (στέγη, δουλειά, νομική υποστήριξη), ένα περιβάλλον που δεν σε αντιμετωπίζει για πάντα ως «πρώην πρεζάκι».
Τέλος, η μεγάλη εικόνα λέει το εξής:
- έχουμε σοβαρές υπηρεσίες πρόληψης και θεραπείας,
- έχουμε σημαντικές επιτυχίες στις κατασχέσεις,
αλλά η πίεση της αγοράς, των νέων ουσιών και των κοινωνικών κρίσεων είναι μεγαλύτερη από την ταχύτητα με την οποία ενισχύουμε αυτά τα εργαλεία.
