array(0) {
}
                            

Αν ανοίξεις τυχαία ένα δελτίο Τύπου του ΟΠΕΚΑ, θα διαβάσεις δεκάδες επιδόματα: παιδιού, στέγασης, αναπηρίας, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, επίδομα γέννησης, προγράμματα «Γέφυρα», ενισχύσεις για «κόκκινα» δάνεια. Μέσα σε έναν μόνο μήνα, τα λεφτά που φεύγουν από το Δημόσιο προς τα ΑΤΜ των δικαιούχων φτάνουν τα 200–400 εκατ. ευρώ, για πάνω από 1 εκατ. ανθρώπους.

Την ίδια ώρα, η Ελλάδα δαπανά πάνω από 52 δισ. ευρώ τον χρόνο για κοινωνική προστασία – συντάξεις, επιδόματα, υγεία, ανεργία.

Άρα, ζούμε σε μια χώρα που «ζει από επιδόματα» ή σε μια χώρα με μέτριους μισθούς, ακριβό κόστος ζωής και ένα κράτος που προσπαθεί να κλείσει τρύπες με κουπόνια;

Ας το πάρουμε από την αρχή.

1. Το μεγάλο νούμερο: 52,3 δισ. ευρώ τον χρόνο για κοινωνική προστασία

Σύμφωνα με την τελευταία επίσημη στατιστική έκθεση της ΕΛΣΤΑΤ για την κοινωνική προστασία, η συνολική δαπάνη κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα το 2023 έφτασε τα 52,37 δισ. ευρώ, αυξημένη κατά 5,4% σε σχέση με το 2022.

Την ίδια χρονιά, το ελληνικό ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές ήταν 220,3 δισ. ευρώ.  Αν κάνεις τη διαίρεση, η κοινωνική προστασία αντιστοιχεί περίπου στο 23,8% του ΑΕΠ.

Τι κρύβεται μέσα σε αυτό το νούμερο;

• το 52,2% της δαπάνης πάει σε παροχές γήρατος/συντάξεις – δηλαδή πάνω από τα μισά λεφτά είναι συντάξεις
• τα υπόλοιπα μοιράζονται σε υγεία, αναπηρία, οικογενειακά επιδόματα, ανεργία, στέγαση, κοινωνικό αποκλεισμό κ.λπ.

Άρα, όταν λέμε «επιδόματα», ένα μεγάλο κομμάτι είναι στην πραγματικότητα συντάξεις – κλασική κοινωνική ασφάλιση, όχι «προνοιακά» επιδόματα τύπου επιδόματος στέγασης ή Market Pass.

2. Πόσοι Έλληνες παίρνουν επίδομα; Οι σκληροί αριθμοί του ΟΠΕΚΑ

Για να δούμε πόσοι πραγματικά ζουν με κάποια μηνιαία ενίσχυση, πιο αποκαλυπτικά είναι τα δελτία Τύπου του ΟΠΕΚΑ.

Ένα τυχαίο παράδειγμα: Μάιος 2024

Ο ΟΠΕΚΑ ανακοίνωσε ότι για τα επιδόματα Μαΐου 2024 καταβλήθηκαν:

• 316.726.861 ευρώ
• σε 1.283.016 ωφελούμενους

Μόνο σε αυτόν τον μήνα:

• Επίδομα Παιδιού: 604.293 δικαιούχοι – 129,6 εκατ. ευρώ
• Επίδομα Στέγασης (ενοικίου): 238.862 δικαιούχοι – 29,1 εκατ. ευρώ
• Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα: 186.429 δικαιούχοι – 41,9 εκατ. ευρώ
• Αναπηρικά επιδόματα: 187.603 δικαιούχοι – 86,5 εκατ. ευρώ
• και δεκάδες μικρότερα επιδόματα (στεγαστική συνδρομή, ομογενών, ανασφάλιστων υπερηλίκων, γέννησης, «κόκκινα» δάνεια, πρόγραμμα «Γέφυρα», ευάλωτοι οφειλέτες κ.ά.)

Τον Απρίλιο 2024, το αντίστοιχο ποσό ήταν 187,19 εκατ. ευρώ σε 679.652 δικαιούχους.

Τον Μάρτιο 2024, 282,24 εκατ. ευρώ σε 1.196.448 δικαιούχους.

Με βάση αυτά τα στοιχεία, κάθε μήνα μεταξύ 700.000 και 1,3 εκατ. άτομα (φυσικά πρόσωπα) λαμβάνουν τουλάχιστον ένα επίδομα από τον ΟΠΕΚΑ.

Σε μια χώρα περίπου 10,4 εκατ. κατοίκων, αυτό σημαίνει ότι χοντρικά 1 στους 8 έως 1 στους 10 βρίσκεται σε κάποιο προνοιακό πρόγραμμα, χωρίς να μετράμε:

• επιδόματα ανεργίας ΔΥΠΑ
• επιδόματα μητρότητας/γονικής άδειας από ΕΦΚΑ
• έκτακτες ενισχύσεις (π.χ. Market Pass, Fuel Pass, επιδοτήσεις λογαριασμών ρεύματος)

Κι αν κάνεις μια απλή προσέγγιση, τα τακτικά επιδόματα ΟΠΕΚΑ μόνο, βάσει αυτών των μηνιαίων δελτίων, παίζουν γύρω στα 200–300 εκατ. ευρώ τον μήνα – δηλαδή 2,5–4 δισ. ευρώ τον χρόνο σε καθαρή προνοιακή ενίσχυση.

3. Και οι μισθοί; Γιατί όλα μοιάζουν «επίδομα ή τίποτα»

Το ερώτημα είναι κεντρικό: αν είχαμε αξιοπρεπείς μισθούς και λογικό κόστος ζωής, θα μιλούσαμε τόσο για επιδόματα;

Κάποια δεδομένα:

• Το μέσο καθαρό μηνιαίο εισόδημα (average net salary) στην Ελλάδα εκτιμάται περίπου στα 1.225 ευρώ για το 2024.
• Το ελληνικό ΑΕΠ ανά κάτοικο είναι περίπου 26.400 ευρώ, όταν ο μέσος όρος της ΕΕ είναι γύρω στα 38.100 ευρώ.

Με άλλα λόγια:

• παράγουμε λιγότερο πλούτο ανά άτομο σε σχέση με τον μέσο Ευρωπαίο
• άρα τα διαθέσιμα χρήματα για μισθούς, συντάξεις και επιδόματα είναι χαμηλότερα
• και τα επιδόματα έρχονται συχνά ως «μπάλωμα» πάνω σε μισθούς που δεν φτάνουν για ενοίκιο, λογαριασμούς και σούπερ μάρκετ.

Δεν είναι ότι «υπάρχει τσουνάμι επιδομάτων» σε απόλυτο επίπεδο. Είναι ότι τα επιδόματα παίζουν υπερβολικά μεγάλο ρόλο στο οικογενειακό budget γιατί οι βάσεις (μισθοί/τιμές) είναι προβληματικές.

4. Ελλάδα vs ΕΕ: ξοδεύουμε περισσότερα ή λιγότερα;

Αν θέλουμε να απαντήσουμε στο «είμαστε η Ελλάδα της επιδοματικής πολιτικής;», πρέπει να συγκριθούμε με τους άλλους.

Ως ποσοστό του ΑΕΠ

Στην ΕΕ των 27:

• το 2023, η συνολική δαπάνη σε κοινωνικές παροχές (social protection benefits) ήταν 4,607 τρισ. ευρώ, δηλαδή 26,7% του ΑΕΠ.

Στην Ελλάδα:

• για το 2023, όπως είδαμε, η κοινωνική προστασία είναι περίπου 23,8% του ΑΕΠ (52,37 δισ. σε ΑΕΠ 220,3 δισ.).

Άρα ΔΕΝ είμαστε στις χώρες που ξοδεύουν τα περισσότερα σε κοινωνικές παροχές. Είμαστε κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, τόσο ως ποσοστό ΑΕΠ όσο και σε ευρώ ανά κάτοικο.

Χαρακτηριστικά, η UNICEF αναφέρει ότι το 2020 η κοινωνική προστασία στην Ελλάδα ήταν στο 29,4% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος ΕΕ στο 31,7%.

Και σε ευρώ ανά κάτοικο, από τα διαθέσιμα στοιχεία:

• στην ΕΕ η κοινωνική προστασία κινείται περίπου στις 10.000+ ευρώ ανά κάτοικο (μέσος όρος 2022)
• στην Ελλάδα, με 52,37 δισ. και περίπου 10,4 εκατ. κατοίκους, η τάξη μεγέθους είναι γύρω στις 5.000 ευρώ ανά κάτοικο

Διπλό μήνυμα:

1. Όχι, δεν «λουζόμαστε» σε επιδόματα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη.
2. Ναι, για τα δικά μας εισοδήματα, τα επιδόματα είναι συχνά σωσίβιο, ειδικά για παιδιά, ανέργους, ΑμεΑ, φτωχά νοικοκυριά.

5. Το ελληνικό twist: πολλά μετρητά, λίγες υπηρεσίες

Εκεί που η Ελλάδα ξεχωρίζει είναι όχι στο “πόσο” αλλά στο “πώς”.

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Eurostat, η Ελλάδα είναι από τις χώρες με τη μεγαλύτερη αναλογία παροχών σε μετρητά (cash benefits) σε σχέση με παροχές «σε είδος» (υπηρεσίες, δομές κ.λπ.).

• στην Ελλάδα, περίπου 75,9% της κοινωνικής προστασίας δίνεται σε μετρητά
• στον μέσο όρο της ΕΕ, τα cash benefits είναι γύρω στο 64,7%
• μόνο η Ιταλία έχει ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό (76,4%)

Τι σημαίνει πρακτικά αυτό;

• λιγότερη κοινωνική κατοικία, λιγότερα δημόσια daycare, λιγότερες δομές υποστήριξης
• περισσότερα εμβάσματα στον λογαριασμό: επίδομα παιδιού, στέγασης, επιδόματα αναπηρίας, vouchers κ.λπ.

Άρα, η εμπειρία του πολίτη είναι:

«το κράτος δεν μου δίνει καλές υπηρεσίες, αλλά μου πετάει επιδόματα και κάρτες για να τη βγάλω». Γι’ αυτό το μοντέλο πολλές φορές φαίνεται έντονα «επιδοματικό», ακόμη κι αν το συνολικό ποσό δεν είναι υπερβολικό σε ευρωπαϊκή σύγκριση.

6. Τα vouchers: Market Pass, Τουρισμός για όλους και η κουλτούρα του «pass»

Τα τελευταία χρόνια, από πανδημία μέχρι ενεργειακή κρίση και ακρίβεια, έχουμε δει μια ολόκληρη γενιά επιδομάτων-κουπονιών:

• Market Pass: ενίσχυση για μέρος του αυξημένου κόστους σούπερ μάρκετ, μέσω ψηφιακής κάρτας, αρχικά για Φεβρουάριο–Ιούλιο 2023 και μετά με νέους κύκλους.
• Fuel Pass, Power Pass, επιδότηση ρεύματος: επιδοτήσεις σε καύσιμα και λογαριασμούς ως απάντηση σε εκτίναξη τιμών ενέργειας.
• Τουρισμός για Όλους: άυλη κάρτα για διαμονή σε καταλύματα σε όλη τη χώρα, με νέο κύκλο και για το 2025.

Πολιτικά είναι πολύ βολικό εργαλείο:

• είναι στοχευμένα,
• εύκολα επικοινωνήσιμα («300 ευρώ στην κάρτα σας»),
• προσωρινά – δεν δημιουργούν μόνιμη δαπάνη όπως μια αύξηση κατώτατου μισθού ή συντάξεων.

Για τον πολίτη, όμως, συχνά μοιάζουν με μπαλώματα αντί για δομική λύση: δεν αλλάζουν τον μισθό, δεν βελτιώνουν μόνιμα το κόστος ζωής, δεν προσθέτουν ένσημα.

7. Πόσο από όλα αυτά είναι «λεφτά Ευρώπης»;

Στο ερώτημα «πόσα από τα επιδόματα πληρώνει τελικά η ΕΕ;» η απάντηση είναι: πολύ λιγότερα από ό,τι νομίζουμε, αλλά κρίσιμα στοχευμένα χρήματα.

• Μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ (ESF+), η ΕΕ επενδύει πάνω από 5,3 δισ. ευρώ στην Ελλάδα για την περίοδο 2021–2027 – κυρίως για απασχόληση, αναβάθμιση δεξιοτήτων και κοινωνική ένταξη.
• Προγράμματα όπως το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα συνδέονται με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση: δικαιούχοι είναι πάνω από 200.000 ευάλωτα νοικοκυριά, και συνδέονται με υλική βοήθεια (τρόφιμα, βασικά αγαθά) μέσω προγραμμάτων τύπου TEBA/FEAD.
• Σε αυτά τα σχήματα (ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, υλική συνδρομή), οι 300.000 ωφελούμενοι τον μήνα σε τρόφιμα/βασικά αγαθά συνδέονται άμεσα με επιδοματικές πολιτικές.

Ωστόσο, αν τα βάλεις δίπλα στα 52 δισ. ετησίως κοινωνικής προστασίας, είναι σαφές ότι:

• η τεράστια πλειονότητα των επιδομάτων και παροχών καλύπτεται από εθνικούς πόρους (κρατικός προϋπολογισμός, ασφαλιστικά ταμεία)
• τα ευρωπαϊκά κονδύλια συγχρηματοδοτούν συγκεκριμένα, στοχευμένα προγράμματα (π.χ. ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, κοινωνικά παντοπωλεία, δομές στέγασης) – όχι το bulk συντάξεων/προνοιακών.

Δεν υπάρχει ένα ενιαίο επίσημο νούμερο «τι % των επιδομάτων είναι ευρωπαϊκό», αλλά από τα μεγέθη γίνεται καθαρό ότι το μεγαλύτερο βάρος το σηκώνει το ελληνικό Δημόσιο.

8. Επιδόματα χωρίς ένσημα: η μεγάλη παγίδα

Υπάρχει μιά εύστοχη παρατήρηση. τΤα περισσότερα επιδόματα δεν χτίζουν ασφαλιστικά δικαιώματα.

• Τα προνοιακά επιδόματα (παιδιού, στέγασης, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, αναπηρίας, γέννησης, vouchers κ.λπ.) δεν είναι ασφαλιστέες αποδοχές. Δεν προσθέτουν ένσημα, δεν αυξάνουν μελλοντική σύνταξη, δεν φέρνουν δώρα Χριστουγέννων/Πάσχα/αδείας.
• Κάποια επιδόματα που συνδέονται με εργασία (π.χ. επιδόματα μητρότητας, γονικής άδειας, ορισμένες παροχές ανεργίας) συνοδεύονται από ειδικές ρυθμίσεις για ασφαλιστική κάλυψη – αλλά αυτά είναι η εξαίρεση, όχι ο κανόνας.

Άρα, για έναν άνθρωπο που ζει χρόνια με επιδόματα και δουλεύει λίγο ή καθόλου, το σήμερα «σώζεται» (κάπως), αλλά το αύριο (σύνταξη, δικαιώματα, ασφαλιστική ιστορία) μένει κενό.

Εδώ είναι η ουσία της «επιδοματικής παγίδας»: χτίζεται εξάρτηση από τα επιδόματα, χωρίς να αναβαθμίζεται η θέση του ατόμου στην αγορά εργασίας.

9. Είμαστε τελικά η Ελλάδα της επιδοματικής πολιτικής;

Με βάση όλα τα παραπάνω, η πιο τίμια απάντηση είναι: Όχι, δεν είμαστε «πρωταθλητές επιδομάτων» σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δαπανούμε λιγότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ σε κοινωνική προστασία ως ποσοστό του ΑΕΠ. Σε ευρώ ανά κάτοικο, είμαστε σαφώς χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Αλλά, ναι, το ελληνικό μοντέλο είναι έντονα «επιδοματικό», καθώς έχουμε λιγότερες ποιοτικές δημόσιες υπηρεσίες (στέγη, παιδική μέριμνα, κοινωνική φροντίδα) και επιδοματικές πολιτικές που μπαίνουν συχνά στη θέση διαρθρωτικών αλλαγών όπως, αξιοπρεπείς μισθοί, μείωση έμμεσων φόρων, επένδυση σε υπηρεσίες.

Και ναι, ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού ζει με κάποιο επίδομα

• 1,2–1,3 εκατ. άνθρωποι τον μήνα παίρνουν επίδομα από τον ΟΠΕΚΑ
• πάνω από 200.000 νοικοκυριά στο Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα
• εκατοντάδες χιλιάδες σε vouchers, κάρτες και έκτακτες ενισχύσεις

Σε μια οικονομία όπου περίπου 26,9% του πληθυσμού είναι σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, τα επιδόματα είναι συχνά η μόνη άμυνα πολλών νοικοκυριών.

Συμπερασματικά 

Η Ελλάδα δεν πνίγεται από τα επιδόματα σε σχέση με την Ευρώπη.

Πνίγεται από χαμηλούς μισθούς και ακριβή ζωή και προσπαθεί να αναπνεύσει με επιδόματα και vouchers.