Οι πυρετοί είναι άβολοι, ενοχλητικοί και μερικές φορές επικίνδυνοι. Αποτελούν όμως και ουσιώδες μέρος του τρόπου με τον οποίο προστατευόμαστε.
Είναι 3 τα ξημερώματα και δεν μπορείς να κοιμηθείς. Ιδρώτας και ρίγη σε προειδοποιούν ότι κάτι δεν πάει καλά. Μια καυτή, σαν καμίνι, ζέστη ανεβαίνει στο μέτωπό σου, ενώ ρίγη και κρυάδες διατρέχουν τη ραχοκοκαλιά σου. Νιώθεις ανήμπορος/η, μπερδεμένος/η και εξαντλημένος/η. «Είναι μόνο πυρετός», λες στον εαυτό σου.
Ως ένα εξελικτικό χαρακτηριστικό άνω των 600 εκατομμυρίων ετών, ο πυρετός συνοδεύει ένα ευρύ φάσμα λοιμώξεων από ιούς, βακτήρια και μύκητες. Οι περισσότεροι τον έχουμε βιώσει στη διάρκεια μιας προσβολής από γρίπη, για παράδειγμα. Ο πυρετός υπήρξε επίσης ένδειξη τόσο σοβαρών και συχνά θανατηφόρων ασθενειών στην ανθρώπινη ιστορία, ώστε τον έχουμε ενσωματώσει στο όνομα που δίνουμε σε πολλές ασθένειες: οστρακιά (scarlet fever), δάγκειος πυρετός (dengue fever), κίτρινος πυρετός (yellow fever), πυρετός Λάσα (Lassa fever). Η λίστα συνεχίζεται.
Παρά ταύτα, οι άνθρωποι έφτασαν σε πλήρη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το σώμα μας παράγει πυρετό μόλις τον 20ό αιώνα.
Λοιπόν, γιατί ακριβώς τον εμφανίζουμε, πρέπει πάντα να τον αντιμετωπίζουμε και σε ποιο σημείο μετατρέπεται από ωφέλιμη ενόχληση σε σοβαρό πρόβλημα;
Οι πυρετοί σηματοδοτούν ότι παθογόνα και άλλοι εχθρικοί παράγοντες κάνουν το σώμα μας σπίτι τους και ότι εμείς αντιστεκόμαστε.
Οι αρχαίοι Έλληνες αντιμετώπιζαν τους πυρετούς με τα πάντα, από νηστεία μέχρι αφαίμαξη, πρακτικές που χρησιμοποιούνταν έως και τον 19ο αιώνα στην προσπάθεια να «δροσίσουν» τον πυρετό. Η μεγάλη μεταστροφή στην κατανόησή μας για τον πυρετό ήρθε μετά την εμφάνιση της θεωρίας των μικροβίων, λέει η Frampton, όταν μάθαμε περισσότερα για τις λοιμώξεις και ο πυρετός άρχισε να θεωρείται σύμπτωμα, και όχι η ίδια η νόσος.
Θεωρία των μικροβίων
Η θεωρία των μικροβίων, που δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από τον Λουί Παστέρ το 1861, αναγνώρισε τους μικροοργανισμούς που εισβάλλουν στο σώμα μας ως αιτία της νόσου. Ο Γάλλος επιστήμονας άνοιξε τον δρόμο για την κατανόηση των μικροβιακών λοιμώξεων ως κάτι που μπορούμε να προλάβουμε μέσω της καθαριότητας.
Μετά από ένα κύμα θανάτων μητέρων κατά τον τοκετό λόγω «παιδόγονου πυρετού» (σήμερα γνωστού ως λοίμωξη λοχείας/επιλόχεια λοίμωξη) σε παρισινό νοσοκομείο το 1875, ο Παστέρ πρότεινε ότι η μόλυνση μεταδιδόταν από τους γιατρούς και το προσωπικό του νοσοκομείου. Αμέσως συνέστησε στους κλινικούς να πλένουν τα χέρια τους και να αποστειρώνουν τα εργαλεία τους με θερμότητα.
Πλέον γνωρίζουμε ότι ο πυρετός αποτελεί μέρος της έμφυτης αντίδρασης του σώματός μας στη λοίμωξη. Απαντάται σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο, τόσο σε θερμόαιμα όσο και σε ψυχρόαιμα σπονδυλωτά. Τα ρίγη όταν εγκαθίσταται ο πυρετός, ακολουθούμενα από τον κολλώδη και ασταμάτητο ιδρώτα όταν «σπάει», είναι το σύστημα συναγερμού και επίθεσης, του οργανισμού μας απέναντι στους εισβολείς.
Τι είναι πυρετός;
Ο πυρετός γενικά χαρακτηρίζεται από θερμοκρασία σώματος πάνω από 38 °C (100 °F). Μπορεί να εμφανιστεί ως αντίδραση του οργανισμού μας σε λοιμώξεις, αλλά μπορεί επίσης να προκληθεί από αυτοάνοσα νοσήματα, φλεγμονώδεις παθήσεις ή μετά από εμβολιασμό.
Καθώς το σώμα μας αντιδρά στην απειλή ενός ιού ή παθογόνου μικροοργανισμού, όπως μυκητιασικών ή βακτηριακών λοιμώξεων, η κεντρική θερμοκρασία μας αυξάνεται. Αυτός είναι ένας σημαντικός μηχανισμός της ανοσολογικής μας απόκρισης, καθώς καθιστά το εσωτερικό μας λιγότερο «ζεστό και φιλόξενο» για τα επιβλαβή παθογόνα, δυσκολεύονται να αναπαραχθούν ή να ευδοκιμήσουν μέσα μας σε αυτές τις υψηλότερες θερμοκρασίες.
«Το σώμα αντιλαμβάνεται κάτι παράξενο, όπως έναν ιό ή ένα βακτήριο. Ο “θερμοστάτης” στρίβεται λίγο ώστε να αυξηθεί η θερμοκρασία στο επίπεδο όπου η απόκριση σε αυτόν τον κίνδυνο μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική», λέει ο Mauro Perretti, καθηγητής ανοσοφαρμακολογίας και ειδικός στη φλεγμονή στο Queen Mary University of London στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Τα κύτταρα θα λειτουργούν καλύτερα· τα ένζυμα θα λειτουργούν καλύτερα. Πρόκειται για μια επαναρύθμιση, η οποία φυσικά θα είναι παροδική».
Οι πυρετοί σηματοδοτούν ότι παθογόνα και άλλοι εχθρικοί παράγοντες κάνουν το σώμα μας σπίτι τους και ότι εμείς προβάλλουμε αντίσταση. Όσο δυσάρετοι κι αν είναι, μας βοηθούν να απαλλαγούμε από αυτούς τους εισβολείς. Όταν όμως δεν ελέγχονται, οι πυρετοί μπορεί να γίνουν επιβλαβείς.
Τα πυρογόνα «επικοινωνούν» με τον υποθάλαμο (την περιοχή του εγκεφάλου μας που ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος) ώστε να αυξηθεί η θερμοκρασία μας σε επίπεδα στα οποία οι ιοί και τα βακτήρια δυσκολεύονται να αναπαραχθούν και να επιβιώσουν. Οι μικροοργανισμοί αυτοί συνήθως δεν προσαρμόζονται στις υψηλότερες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια ενός πυρετού, επειδή αυτό δεν τους ωφελεί μακροπρόθεσμα, θα γίνονταν λιγότερο αποτελεσματικοί στο να μολύνουν υγιείς, ψυχρότερους οργανισμούς.
Οφέλη με διάρκειας… χιλιετιών
Παρά τους αιώνες προσπαθειών να απαλλαγούμε από τον πυρετό, οι επιστήμονες πλέον κατανοούν ότι σε πολλές περιπτώσεις τα οφέλη του μπορούν να υπερτερούν των βλαβών.
Όταν κάποιος έχει πυρετό, η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να ενισχύσει κύτταρα του ανοσοποιητικού, όπως τα λευκά αιμοσφαίρια, βοηθώντας τα να ανταποκριθούν ταχύτερα στην απειλή των παθογόνων. Ο πυρετός μπορεί επίσης να ωφελήσει τις βιοχημικές και κυτταρικές αντιδράσεις που αποτελούν μέρος της φλεγμονώδους απόκρισης του οργανισμού, λέει ο Perretti. Εκτός από το ότι ανεβάζει τον «θερμοστάτη» πάνω από το εύρος θερμοκρασιών στο οποίο ευδοκιμούν τα παθογόνα όπως τα βακτήρια, το θερμικό στοιχείο του πυρετού λειτουργεί ως σύστημα συναγερμού, ενεργοποιώντας την εσωτερική μας «ομάδα επιτήρησης»: τα νευρικά δίκτυα και τα φυσιολογικά μας συστήματα «συνομιλούν» μεταξύ τους, καταστρώνοντας την καλύτερη στρατηγική δράσης.
Υπερβολικός πυρετός
Αν το σώμα μας δεν μπορεί να ενεργοποιήσει μια φλεγμονώδη απόκριση, όπως πυρετό, οίδημα ή ερυθρότητα, δεν μπορούμε να προστατεύσουμε επαρκώς τον οργανισμό από τις λοιμώξεις. Ωστόσο, τόσο στην περίπτωση της φλεγμονής όσο και του πυρετού, «λίγο κάνει καλό, πολύ κάνει κακό», λέει ο Perretti. Διότι οι πυρετοί μπορούν βεβαίως να είναι και επικίνδυνοι. Επίμονες υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να οδηγήσουν σε αφυδάτωση, καθώς το σώμα μας αυξάνει την παραγωγή ιδρώτα για να μας δροσίσει. Αν η θερμοκρασία του σώματος ανέβει υπερβολικά και παραμείνει πάνω από 40°C (104°F) για πολλή ώρα, τα ζωτικά μας συστήματα παύουν να λειτουργούν σωστά. Μια μελέτη του 2024 σε ποντίκια, εξάλλου, διαπίστωσε ότι η υπερβολική θερμότητα μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο DNA.
Σοβαρές επιπλοκές μπορεί να εμφανιστούν όταν ένας επίμονα υψηλός πυρετός αγνοείται ως προειδοποιητικό σημάδι επιβλαβών καταστάσεων, όπως η μηνιγγίτιδα, η πνευμονία ή η σήψη. Δεδομένου αυτού, η σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση των μικροβιακών λοιμώξεων μειώνει την ανάγκη του οργανισμού να παράγει πυρετογόνα και να ρυθμίζει τον «θερμοστάτη» του σώματος, αφού εξαλείφει τα ξένα σώματα που θα πολεμούσε το ανοσοποιητικό μας σύστημα.
Να αντιμετωπίζουμε τον πυρετό;
Λοιπόν, δεδομένου ότι ο πυρετός συνήθως βοηθά το σώμα μας να καταπολεμήσει τη λοίμωξη, τι συμβαίνει όταν προσπαθούμε να τον εξαλείψουμε;
Υπάρχουν βεβαίως και πιθανοί αρνητικοί παράγοντες. Όπως ανέφερε μια ανασκόπηση του 2021 για τον πυρετό στην εποχή της πανδημίας Covid-19: «H καταστολή του πυρετού μπορεί να είναι επιβλαβής, επειδή ο πυρετός, μαζί με άλλα συμπτώματα ασθένειας, εξελίχθηκε ως άμυνα έναντι της λοίμωξης».
Η χρήση φαρμάκων για να κατευναστούν οι επιδράσεις του πυρετού μπορεί επίσης να έχει δυσμενείς συνέπειες σε πληθυσμιακό επίπεδο. Μια μελέτη του 2014, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι η καταστολή των πυρετών που προκαλούνται από τη γρίπη μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερα ποσοστά μετάδοσης. Αυτό συμβαίνει επειδή, αν οι μολυσμένοι άνθρωποι απλώς αντιμετωπίσουν τα εμπύρετα συμπτώματά τους, σύντομα επιστρέφουν στις καθημερινές τους δραστηριότητες, από την εργασία μέχρι την κοινωνική ζωή, διασπείροντας την ασθένεια περισσότερο απ’ ό,τι αν ένιωθαν την ανάγκη να ξεκουραστούν.
Οι επιστήμονες εξακολουθούν να διερευνούν πότε πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους πυρετούς και πότε να τους αφήνουμε ήσυχους. Όμως την επόμενη φορά που θα έχετε πυρετό, καθώς ο ιδρώτας κυλά από το σώμα σας και σας πιάνει ρίγος, εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία να θαυμάσετε τις προσπάθειες του ανοσοποιητικού σας να σας προστατεύσει από περαιτέρω βλάβες. Είναι το αποτέλεσμα εξέλιξης χιλιετιών.
ΠΗΓΗ: BBC
