Μια ολοένα και μεγαλύτερη ομάδα νευροεπιστημόνων που μελετούν την επίδραση της τεχνολογίας στους ηλικιωμένους συγκλίνει σε ένα ενδιαφέρον συμπέρασμα: η πρώτη γενιά που χρειάστηκε συχνά χωρίς ενθουσιασμό, να προσαρμοστεί στη ψηφιακή καθημερινότητα, έχει πλέον φτάσει σε ηλικίες όπου η γνωστική έκπτωση εμφανίζεται συχνότερα. Παρ’ όλα αυτά, τα στοιχεία δεν δικαιώνουν τον διαχρονικό φόβο για «ψηφιακή άνοια».
Παρά τις δεκαετίες προειδοποιήσεων για τους κινδύνους της τεχνολογίας στον εγκέφαλο και τη γενικότερη ευημερία, τα δεδομένα δείχνουν το αντίθετο. «Στη γενιά των ψηφιακών πρωτοπόρων, η καθημερινή χρήση ψηφιακής τεχνολογίας συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και άνοιας», τονίζει ο Michael Scullin, γνωστικός νευροεπιστήμονας στο Baylor. Είναι, όπως λέει ο ίδιος με μια δόση χιούμορ, «σαν να σου λέει διατροφολόγος ότι το μπέικον κάνει καλό».
«Ανατρέπει την προκατάληψη ότι η τεχνολογία είναι πάντα επιζήμια», συμπληρώνει ο δρ. Murali Doraiswamy, διευθυντής του Προγράμματος Νευρογνωστικών Διαταραχών στο Duke, που δεν συμμετείχε στη μελέτη. «Είναι μια δροσερή, προκλητική υπόθεση που αξίζει περαιτέρω έρευνα».
Ο δρ. Scullin και ο νευροψυχολόγος Jared Benge (Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν) συνυπέγραψαν πρόσφατη ανασκόπηση για τη χρήση τεχνολογίας σε άτομα άνω των 50 (μέση ηλικία 69). Διαπιστώνουν ότι όσοι αξιοποιούν υπολογιστές, smartphones και το διαδίκτυο ή έναν συνδυασμό τους, αποδίδουν καλύτερα σε γνωστικά τεστ και εμφανίζουν χαμηλότερα ποσοστά γνωστικής έκπτωσης ή διάγνωσης άνοιας, σε σύγκριση με όσους την αποφεύγουν ή τη χρησιμοποιούν σποραδικά. «Συνήθως υπάρχει μεγάλη απόκλιση μεταξύ μελετών», σχολιάζει ο Scullin. «Όμως εδώ, σε 57 μελέτες με πάνω από 411.000 ηλικιωμένους, σχεδόν το 90% έδειξε προστατευτική επίδραση της τεχνολογίας».
Η παραδοσιακή ανησυχία για τη σχέση τεχνολογίας–νόησης στηρίχθηκε κυρίως σε ευρήματα για παιδιά και εφήβους, των οποίων ο εγκέφαλος βρίσκεται ακόμη σε ανάπτυξη. «Υπάρχουν πειστικά στοιχεία ότι η υπερέκθεση σε οθόνες μπορεί να σχετίζεται με δυσκολίες προσοχής, ψυχικής υγείας ή συμπεριφοράς», λέει ο Scullin. Στους μεγαλύτερους, ο εγκέφαλος παραμένει εύπλαστος, λιγότερο από των νέων, αλλά αρκετά και όσοι «μπήκαν» στη τεχνολογία στη μέση ηλικία είχαν ήδη οικοδομήσει θεμελιώδεις δεξιότητες που τους επιτρέπουν να μαθαίνουν πάνω τους.
Για να συμμετέχουν, ωστόσο, σε μια κοινωνία που αλλάζει καταιγιστικά, χρειάστηκε να μάθουν πολλά περισσότερα. Τα διαδικτυακά προγράμματα «γυμναστικής εγκεφάλου» λίγων εβδομάδων ή μηνών έχουν δώσει ανάμεικτα αποτελέσματα, συχνά βελτιώνουν μόνο την επίδοση στην ίδια την άσκηση, χωρίς μεταφορά σε άλλες δεξιότητες. «Είμαι επιφυλακτικός με το συνολικό τους όφελος», λέει ο ψυχολόγος Walter Boot (Weill Cornell Medicine). «Η γνωστική λειτουργία δεν αλλάζει εύκολα». Η νέα ανασκόπηση, αντίθετα, εξετάζει την «τεχνολογία στον φυσικό της χώρο»: ενήλικες που προσαρμόζονται για δεκαετίες σε ένα περιβάλλον που μεταβάλλεται διαρκώς. Τα συμπεράσματά της ο Boot τα βρίσκει «εύλογα».
Φυσικά, μια τέτοια ανάλυση δεν αποδεικνύει αιτιότητα. Βελτιώνει η τεχνολογία τη νόηση ή μήπως όσοι έχουν χαμηλότερη γνωστική ικανότητα την αποφεύγουν; Και πόσο μετράει η οικονομική δυνατότητα αγοράς συσκευών; «Δεν ξέρουμε ακόμη αν είναι κότα ή αυγό», παραδέχεται ο Doraiswamy. Ωστόσο, ακόμη κι όταν ο Scullin και ο Benge συνυπολόγισαν υγεία, εκπαίδευση, κοινωνικοοικονομική κατάσταση και άλλες δημογραφικές μεταβλητές, οι χρήστες ψηφιακής τεχνολογίας εξακολουθούσαν να υπερέχουν γνωστικά.
Τι ίσως εξηγεί αυτή τη συσχέτιση; «Οι συσκευές θέτουν πολύπλοκες, νέες προκλήσεις», λέει ο Scullin. «Αν δεν τα παρατάς και αντέχεις την απογοήτευση, εκτίθεσαι σε είδη άσκησης που γνωρίζουμε ότι ωφελούν τον εγκέφαλο». Ακόμη και ο διαρκής κύκλος ενημερώσεων, επίλυσης προβλημάτων και εξοικείωσης με νέα, συχνά εκνευριστικά, λειτουργικά, μπορεί να αποδειχθεί ωφέλιμος. «Το να χρειάζεται να ξαναμάθεις κάτι είναι μια επιπλέον θετική νοητική πρόκληση». Παράλληλα, η τεχνολογία ενισχύει κοινωνικούς δεσμούς, ισχυρό ανάχωμα στη γνωστική έκπτωση, ενώ υπενθυμίσεις και ειδοποιήσεις μπορούν να αντισταθμίζουν απώλειες μνήμης, και εφαρμογές να στηρίζουν λειτουργικές ικανότητες όπως ψώνια και τραπεζικές συναλλαγές.
Παρότι οι απόλυτοι αριθμοί ανθρώπων με άνοια αυξάνονται όσο γηράσκει ο πληθυσμός, το αναλογικό ποσοστό εμφάνισης μειώνεται στις ΗΠΑ και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Η τάση έχει αποδοθεί σε λιγότερο κάπνισμα, υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο και καλύτερη αντιμετώπιση της υπέρτασης· «ίσως η ενεργός εμπλοκή με την τεχνολογία να είναι μέρος του παζλ», υποθέτει ο Doraiswamy.
Δεν απουσιάζουν, φυσικά, οι κίνδυνοι. Ηλεκτρονικές απάτες στοχεύουν ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους· και αν και είναι λιγότερο πιθανό να αναφέρουν απώλειες, τα ποσά που χάνουν είναι συχνά πολύ μεγαλύτερα, σύμφωνα με την FTC. Η παραπληροφόρηση αποτελεί επίσης σοβαρή απειλή. Επιπλέον, όπως ισχύει για όλες τις ηλικίες, «περισσότερο» δεν σημαίνει «καλύτερο». «Δέκα ώρες Netflix την ημέρα μπορεί να διαβρώσουν τις κοινωνικές σου επαφές», υπενθυμίζει ο Doraiswamy και η τεχνολογία δεν μπορεί να υποκαταστήσει δραστηριότητες που θωρακίζουν τον εγκέφαλο, όπως η τακτική άσκηση και η ισορροπημένη διατροφή.
Παραμένει ανοιχτό αν τα οφέλη θα ισχύσουν και για τους αυριανούς «ψηφιακούς ιθαγενείς», που νιώθουν εξαρχής άνετα με τις συσκευές που οι παππούδες τους έμαθαν με κόπο. «Η τεχνολογία δεν είναι στατική,αλλάζει συνεχώς», λέει ο Boot. «Ίσως, λοιπόν, να μην πρόκειται για εφάπαξ αποτέλεσμα». Το μοτίβο πάντως μοιάζει γνώριμο: κάθε νέα τεχνολογία φέρνει αρχικά έναν μικρό πανικό από την τηλεόραση και τα βιντεοπαιχνίδια μέχρι, σήμερα, την τεχνητή νοημοσύνη. «Συχνά είναι μια διογκωμένη αρχική αντίδραση. Με τον χρόνο, βλέπουμε ότι δεν είναι τόσο κακή και μπορεί να είναι ωφέλιμη».
Ένα ζωντανό παράδειγμα είναι η κ. Γουντς. Μεγάλωσε σε αναλογικό κόσμο έντυπες επιταγές, χάρτες σε χαρτί,αλλά στις δεκαετίες ’80–’90 πέρασε στα IBM, έμαθε Lotus 1-2-3 και Windows 3.1 και, σταδιακά, ψηφιοποίησε και την οικογενειακή καθημερινότητα: πρώτος υπολογιστής στο σπίτι για τα παιδιά, έπειτα κινητό τηλέφωνο όταν δεν μπόρεσαν να καλέσουν βοήθεια για ένα λάστιχο στον δρόμο, αργότερα smartwatch για να μετρά τα βήματα. Σήμερα πληρώνει λογαριασμούς και ψωνίζει online, οργανώνει το πρόγραμμά της σε ψηφιακό ημερολόγιο, συντονίζεται με συγγενείς μέσω ομαδικών μηνυμάτων και δεν δείχνει να φοβάται την A.I. Πέρυσι, μάλιστα, χρησιμοποίησε τα Gemini και ChatGPT για να σχεδιάσει ταξίδι με RV στη Νότια Καρολίνα, τώρα τα αξιοποιεί για μια οικογενειακή κρουαζιέρα με αφορμή την 50ή επέτειο γάμου της.
ΠΗΓΗ: NYT
