Το τραγούδι δεν είναι μόνο κάλαντα και γιορτινές μελωδίες. Κάθε φορά που ανοίγουμε το στόμα μας για να τραγουδήσουμε, μόνοι ή με άλλους, το σώμα και ο εγκέφαλος κάνουν στην ουσία… ένα μίνι check–up ευγνωμοσύνης. Έρευνες δείχνουν πια με αρκετή συνέπεια ότι το τραγούδι μπορεί να βοηθήσει την καρδιά, τον εγκέφαλο, την αναπνοή, το ανοσοποιητικό, αλλά και τις σχέσεις μας με τους άλλους.
Σύμφωνα με το BBC, oι επιστήμονες έχουν πλέον δείξει ότι το τραγούδι, ειδικά όταν γίνεται σε ομάδα, μπορεί να ενισχύσει την υγεία του εγκεφάλου και της καρδιάς, να μειώσει τον πόνο, να βελτιώσει την αναπνοή και να δυναμώσει τους κοινωνικούς μας δεσμούς.
Ένα πλήρες «γυμναστήριο» για σώμα και μυαλό
Ο ερευνητής μουσικοθεραπείας Alex Street από το Cambridge Institute for Music Therapy Research περιγράφει το τραγούδι ως μια ταυτόχρονα γνωστική, σωματική, συναισθηματική και κοινωνική πράξη. Αυτό σημαίνει ότι, την ώρα που τραγουδάμε: ο εγκέφαλος επεξεργάζεται στίχους (γλώσσα), συντονίζει αναπνοή, διάφραγμα και στάση σώματος (κίνηση), «φορτώνεται» με συναίσθημα (χαρά, συγκίνηση, νοσταλγία) και αν είμαστε σε ομάδα, ρυθμίζει και την κοινωνική μας συμπεριφορά (ακούμε, συγχρονιζόμαστε, «δένουμε» με τους άλλους). Μελέτες έχουν δείξει ότι άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι, μετά από περίπου μία ώρα ομαδικού τραγουδιού, νιώθουν πολύ μεγαλύτερη οικειότητα και συνοχή μεταξύ τους, σαν να γνωρίζονται καιρό.
Τι κάνει το τραγούδι στο σώμα
1. Πνεύμονες, καρδιά, κυκλοφορικό
Το τραγούδι: γυμνάζει τους πνεύμονες και το αναπνευστικό σύστημα βελτιώνει την ικανότητα ελέγχου της αναπνοής (παρατεταμένη εκπνοή, σταθερή ροή αέρα) μπορεί να επηρεάσει θετικά τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση. Ο Adam Lewis, καθηγητής φυσιοθεραπείας του αναπνευστικού στο University of Southampton, παρατηρεί ότι μια «καλή» συνεδρία τραγουδιού μπορεί να φτάσει σε ένταση ένα γρήγορο περπάτημα, ενεργοποιώντας τους αναπνευστικούς μύες με τρόπο παρόμοιο με την άσκηση.
2. Ανοσοποιητικό σύστημα
Το τραγούδι δεν αλλάζει μόνο τη διάθεση, φαίνεται να επηρεάζει και την άμυνα του οργανισμού:
Σε μελέτη σε μέλη χορωδίας, το ομαδικό τραγούδι αύξησε τα επίπεδα της εκκριτικής ανοσοσφαιρίνης A (S-IgA), ενός αντισώματος–«πρώτης γραμμής» απέναντι σε λοιμώξεις και μείωσε την αρνητική διάθεση. Σε πρόγραμμα της οργάνωσης Tenovus Cancer Care σε άτομα με καρκίνο και φροντιστές τους, μία ώρα χορωδιακού τραγουδιού οδήγησε σε βελτίωση της διάθεσης, μείωση του στρες και αύξηση δεικτών ανοσολογικής δραστηριότητας (κυτοκίνες και άλλες πρωτεΐνες του ανοσοποιητικού).
3. Ορμόνες, στρες και το πνευμονογαστρικό νεύρο
Όταν τραγουδάμε: ενεργοποιείται το πνευμονογαστρικό νεύρο, που συνδέεται με τις φωνητικές χορδές και τους μύες στον λαιμό η παρατεταμένη, ελεγχόμενη εκπνοή βοηθά το σώμα να μπει σε κατάσταση «ηρεμίας» (παρασυμπαθητικό σύστημα) αυξάνονται ενδορφίνες (ευεξία, μείωση πόνου) και οξυτοκίνη (δεσμός, εμπιστοσύνη) μειώνονται τα επίπεδα κορτιζόλης, της κύριας ορμόνης του στρες.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν τραγουδάμε
Το τραγούδι ενεργοποιεί ένα πολύ εκτεταμένο δίκτυο περιοχών στον εγκέφαλο:
περιοχές γλώσσας, περιοχές κίνησης και συντονισμού περιοχές που σχετίζονται με συναίσθημα και ανταμοιβή. Ο συνδυασμός αυτών των λειτουργιών, μαζί με τη συγκέντρωση στην αναπνοή, κάνει το τραγούδι ένα ισχυρό «αντίδοτο» στο άγχος, αλλά και ένα εργαλείο για να διατηρούμε τον εγκέφαλό μας «σε φόρμα» σε μεγαλύτερη ηλικία. Με βάση το Aarhus University, έρευνες σε ανθρώπους τρίτης ηλικίας δείχνουν ότι όσοι τραγουδούν συστηματικά σε χορωδίες: παρουσιάζουν καλύτερη λεκτική ευελιξία (δηλαδή, ευκολότερη εύρεση και εναλλαγή λέξεων)αναφέρουν καλύτερη ποιότητα ζωής, έχουν ισχυρότερη κοινωνική δικτύωση και λιγότερη μοναξιά. Πιο πρόσφατα, μελέτη απεικόνισης εγκεφάλου βρήκε ότι η μακροχρόνια συμμετοχή σε χορωδίες σχετίζεται με βελτιωμένη δομική συνδεσιμότητα μεταξύ εγκεφαλικών περιοχών, με άλλα λόγια, ο «καλωδιωμένος χάρτης» του εγκεφάλου φαίνεται πιο πλούσιος σε όσους τραγουδούν τακτικά σε χορωδία.
Γιατί ίσως τραγουδούσαμε πριν μιλήσουμε
Ορισμένοι ανθρωπολόγοι υποστηρίζουν ότι οι πρόγονοί μας χρησιμοποίησαν μελωδικές φωνές πριν αναπτυχθεί η πλήρης, δομημένη γλώσσα: για να μιμηθούν ήχους της φύσης, για να εκφράσουν φόβο, χαρά, θυμό ή στοργή για να «κολλήσουν» ομάδες ανθρώπων μεταξύ τους μέσα από κοινά τελετουργικά.
Γιατί το ομαδικό τραγούδι είναι «σούπερ έκδοση» των οφελών
Το τραγούδι μόνοι μας κάνει καλό, αλλά το ομαδικό τραγούδι φαίνεται να πολλαπλασιάζει τα οφέλη.
Γι’ αυτό: Εκπαιδευτικοί εντάσσουν το τραγούδι στην τάξη για να ενισχύσουν τη συνεργασία, τη γλωσσική ανάπτυξη και τη συναισθηματική ρύθμιση των παιδιών. Δημιουργούνται χορωδίες στην κοινότητα ειδικά για άτομα με καρκίνο, Πάρκινσον, εγκεφαλικό ή άνοια, αλλά και για τους φροντιστές τους. Ο Alex Street περιγράφει ότι, σε αυτές τις ομάδες, ασθενείς και φροντιστές «ξαφνικά είναι όλοι ίσοι»: δεν υπάρχουν ρόλοι νοσηρού/υγιούς, αλλά μέλη μιας ομάδας που μοιράζονται την ίδια εμπειρία τραγουδιού.
Το τραγούδι ως «κρυφή» άσκηση
Το τραγούδι μπορεί να λειτουργήσει σαν ήπια, αλλά ουσιαστική μορφή άσκησης:
αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό απαιτεί ενεργή συμμετοχή κορμού και διαφράγματος, βελτιώνει τη στάση του σώματος (για να υποστηριχθεί η φωνή). Ορισμένες μελέτες έχουν συγκρίνει την ένταση ομαδικού τραγουδιού με γρήγορο περπάτημα ή περπάτημα σε διάδρομο σε μέτρια ένταση.
Πώς βοηθά ειδικά σε αναπνευστικά προβλήματα
Σε ανθρώπους με χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις, ο φόβος της δύσπνοιας μπορεί να οδηγήσει σε λάθος, αναποτελεσματικό τρόπο αναπνοής.
Ορισμένα προγράμματα τραγουδιού και ασκήσεων που βασίζονται σε τεχνικές επαγγελματιών τραγουδιστών:
- εκπαιδεύουν ξανά τους αναπνευστικούς μύες
- ρυθμίζουν τον ρυθμό και το βάθος της αναπνοής
- μπορούν να βελτιώσουν την αίσθηση δυσκολίας στην αναπνοή και την ποιότητα ζωής
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα πρόγραμμα που αναπτύχθηκε με την English National Opera και εφαρμόστηκε σε ασθενείς με long Covid, όπου φάνηκε βελτίωση σε συμπτώματα και καθημερινή λειτουργικότητα μετά από έξι εβδομάδες.
Μια προσοχή: ο κίνδυνος μετάδοσης λοιμώξεων
Το τραγούδι, ειδικά σε κλειστούς χώρους και σε ομάδες, μπορεί να αυξήσει την εκπομπή σταγονιδίων και σωματιδίων. Στις αρχές της πανδημίας Covid-19, καταγράφηκαν περιστατικά υπερμετάδοσης σε χορωδίες.
Γι’ αυτό, αν κάποιος έχει αναπνευστική λοίμωξη, είναι προτιμότερο να αποφύγει την πρόβα ή τη χορωδία εκείνη την εβδομάδα, για να μην εκθέσει τους άλλους σε κίνδυνο.
Το τραγούδι ως όπλο αποκατάστασης του εγκεφάλου
Ίσως το πιο εντυπωσιακό κομμάτι της ιστορίας του τραγουδιού αφορά τον ρόλο του στην αποκατάσταση του εγκεφάλου.
- Η περίπτωση της πρώην βουλευτού των ΗΠΑ Gabrielle Giffords, που επέζησε μετά από πυροβολισμό στο κεφάλι, έγινε εμβληματική: θεραπευτές αξιοποίησαν τραγούδια από την παιδική της ηλικία για να την βοηθήσουν να ξαναβρεί σταδιακά την ομιλία της.
- Παρόμοιες τεχνικές εφαρμόζονται σε εγκεφαλικά επεισόδια, όπου το τραγούδι προσφέρει τον τεράστιο όγκο επανάληψης που χρειάζεται για να δημιουργηθούν νέες συνδέσεις μεταξύ των δύο ημισφαιρίων, όταν οι προηγούμενες έχουν καταστραφεί.
Το τραγούδι φαίνεται να ενισχύει τη νευροπλαστικότητα, την ικανότητα του εγκεφάλου να «ξανακαλωδιώνεται» και να δημιουργεί νέα νευρωνικά δίκτυα.
Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι μπορεί να βοηθήσει άτομα με γνωστική έκπτωση (π.χ. στις αρχές άνοιας), επειδή απαιτεί:
- διαρκή προσοχή
- ανάκληση λέξεων και στίχων
- ενεργοποίηση της μνήμης και του συντονισμού
Όπως τονίζει ο Teppo Särkämö, καθηγητής νευροψυχολογίας, τα δεδομένα για τις γνωστικές ωφέλειες σε μεγαλύτερες ηλικίες αυξάνονται σταδιακά, αλλά χρειάζονται ακόμη μεγάλες, μακροχρόνιες μελέτες για να δούμε αν το τραγούδι μπορεί πραγματικά να επιβραδύνει ή να προλάβει την έκπτωση.
Συμπέρασμα: μάλλον αξίζει να ανοίξεις το στόμα σου
Από το ανοσοποιητικό και το αναπνευστικό μέχρι τον εγκέφαλο και την ψυχολογία μας, το τραγούδι φαίνεται να αγγίζει σχεδόν κάθε πτυχή της υγείας μας.
Και αν θέλουμε το «μέγιστο πακέτο» οφελών;
Τότε η επιστήμη λέει:
Τραγούδα με άλλους.
Σε χορωδία, με φίλους, σε μια ομάδα, εκεί είναι που η μουσική μετατρέπεται σε πραγματική θεραπεία, για το σώμα αλλά και για την ψυχή.
Πληροφορίες από: AS USA+1, World Health Organization+1, PLOS+1
