Είναι ευρέως γνωστό ότι το να μάθει κάποιος να παίζει ένα μουσικό όργανο προσφέρει οφέλη πέρα από τη μουσική ικανότητα. Πράγματι, η έρευνα δείχνει ότι πρόκειται για εξαιρετική δραστηριότητα για τον εγκέφαλο, διότι μπορεί να ενισχύσει τις λεπτές κινητικές δεξιότητες, την εκμάθηση γλώσσας, την ομιλία, τη μνήμη και μπορεί ακόμη και να βοηθήσει να διατηρείται ο εγκέφαλός πιο «νεανικός».
Η Αννα Μ. Ζαμοράνο, η οποία είναι βοηθός καθηγητή στο πανεπιστήμιο Aarhus μετά από χρόνια δουλειάς με μουσικούς και βλέποντάς τους να επιμένουν στην εκπαίδευση παρά τον πόνο που προκαλείται από χιλιάδες επαναλαμβανόμενες κινήσεις, άρχισε να αναρωτιέται αν η μουσική εκπαίδευση μπορεί να αναδιαμορφώσει τον εγκέφαλο με τόσους τρόπους. Επίσης, μπορεί να αλλάξει και τον τρόπο με τον οποίο οι μουσικοί αισθάνονται τον πόνο; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει η ίδια και οι συνάδελφοί της που επιδίωξαν να απαντήσουν στη νέα τους μελέτη.
Οι επιστήμονες ήδη γνωρίζουν ότι ο πόνος ενεργοποιεί διάφορες αντιδράσεις στο σώμα και τον εγκέφαλο, αλλάζοντας την προσοχή και τις σκέψεις, καθώς και τον τρόπο που κινείται κάποιος και συμπεριφερεται. Αν, για παράδειγμα, κάποιος αγγίξει ένα καυτό τηγάνι, ο πόνος τον κάνει να τραβήξει πίσω το χέρι του πριν καεί σοβαρά.
Επίσης, ο πόνος αλλάζει τη δραστηριότητα του εγκεφάλου. Πράγματι, ο πόνος συνήθως μειώνει τη δραστηριότητα στον κινητικό φλοιό, την περιοχή του εγκεφάλου που ελέγχει τους μύες, κάτι που βοηθά να σταματήσετε την υπερβολική χρήση ενός τραυματισμένου μέρους του σώματος.
Αυτές οι αντιδράσεις βοηθούν στην αποτροπή περαιτέρω βλάβης όταν κάποιος είναι τραυματισμένος. Με αυτόν τον τρόπο, ο πόνος είναι ένα προστατευτικό σήμα που βοηθά βραχυπρόθεσμα. Όμως, αν ο πόνος συνεχιστεί για περισσότερο χρόνο και ο εγκέφαλός συνεχίζει να στέλνει για πολύ τα σήματα «μην κινείσαι», τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν άσχημα.
Για παράδειγμα, αν κάποιος πάθει διάστρεμα τον αστράγαλό του και σταματήσει να τον χρησιμοποιεί για εβδομάδες, αυτό μπορεί να μειώσει την κινητικότητά του και να διαταράξει τη δραστηριότητα του εγκεφάλου σε περιοχές που σχετίζονται με τον έλεγχο του πόνου. Αυτό μπορεί να αυξήσει τη δυσφορία και τα επίπεδα πόνου μακροπρόθεσμα.
Η έρευνα έχει επίσης δείξει ότι ο επίμονος πόνος μπορεί να «συρρικνώσει» αυτό που είναι γνωστό ως «σωματικός χάρτης» του εγκεφάλου, δηλαδή την περιοχή όπου ο εγκέφαλος στέλνει εντολές για το ποιοι μύες θα κινηθούν και πότε. Αυτή η συρρίκνωση συνδέεται με εντονότερο πόνο.
Ωστόσο, παρότι είναι σαφές ότι ορισμένοι άνθρωποι βιώνουν περισσότερο πόνο όταν οι εγκεφαλικοί τους χάρτες συρρικνώνονται, δεν επηρεάζονται όλοι με τον ίδιο τρόπο. Κάποιοι μπορούν να διαχειριστούν καλύτερα τον πόνο και ο εγκέφαλός τους είναι λιγότερο ευαίσθητος σε αυτόν. Οι επιστήμονες δεν κατανοούν ακόμη πλήρως γιατί συμβαίνει αυτό.
Οι μουσικοί και ο πόνος
Η Ζαμοράνο και οι συνάδελφοί της, στη μελέτη τους, θέλησαν να εξετάσουν αν η μουσική εκπαίδευση και όλες οι αλλαγές που επιφέρει στον εγκέφαλο θα μπορούσαν να επηρεάσουν το πώς οι μουσικοί αισθάνονται και αντιμετωπίζουν τον πόνο. Για να το κάνουν αυτό, προκάλεσαν σκόπιμα πόνο στο χέρι για αρκετές ημέρες τόσο σε μουσικούς όσο και σε μη μουσικούς, ώστε να δούν αν υπήρχε διαφορά στον τρόπο που ανταποκρίνονταν στον πόνο.
Για να μιμηθούν με ασφάλεια τον μυϊκό πόνο, χρησιμοποιήσαν μια ουσία που ονομάζεται νευροτροφικός παράγοντας ανάπτυξης (nerve growth factor). Πρόκειται για μια πρωτεΐνη που κανονικά διατηρεί τα νεύρα υγιή, αλλά όταν εγχέεται στους μύες του χεριού, προκαλεί άλγος για μερικές ημέρες, ιδίως όταν κινείτε το χέρι. Είναι όμως ασφαλής, προσωρινή και δεν προκαλεί καμία βλάβη.
Στη συνέχεια χρησιμοποίησαν μια τεχνική που ονομάζεται διακρανιακή μαγνητική διέγερση (TMS) για να μετρήσουν την δραστηριότητα του εγκεφάλου. Η TMS στέλνει μικροσκοπικούς μαγνητικούς παλμούς στον εγκέφαλο. Χρησιμοποίησαν αυτά τα σήματα για να δημιουργήσουνε έναν χάρτη του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος ελέγχει το χέρι, τον οποίο κατασκευάσανε για κάθε άτομο που συμμετείχε στη μελέτη.
Δημιούργησαν αυτούς τους «χειρο-χάρτες» πριν από την ένεση που προκαλεί πόνο και στη συνέχεια τους μέτρησαν ξανά δύο ημέρες αργότερα και οκτώ ημέρες αργότερα, ώστε να δουν αν ο πόνος άλλαξε τον τρόπο που λειτουργούσε ο εγκέφαλος.
Μια εντυπωσιακή διαφορά
Όταν συγκρίνανε τους εγκεφάλους των μουσικών με εκείνους των μη μουσικών, οι διαφορές ήταν εντυπωσιακές. Ακόμη και πριν προκληθεί πόνος, οι μουσικοί εμφάνιζαν έναν πιο λεπτορυθμισμένο «χάρτη» του χεριού στον εγκέφαλο, κι όσο περισσότερες ώρες είχαν αφιερώσει στην εξάσκηση, τόσο πιο εκλεπτυσμένος ήταν αυτός ο «χάρτης».
Μετά την πρόκληση πόνου, οι μουσικοί ανέφεραν συνολικά λιγότερη δυσφορία. Ενώ, ο «χάρτης» του χεριού στους εγκεφάλους των μη μουσικών συρρικνώθηκε μετά από μόλις δύο ημέρες πόνου, οι «χάρτες» στους εγκεφάλους των μουσικών έμειναν αμετάβλητοι και, κάτι εντυπωσιακό, όσο περισσότερες ώρες είχαν εκπαιδευτεί, τόσο λιγότερο πόνο ένιωθαν.
Πρόκειται για μια μικρή μελέτη με μόλις 40 άτομα, όμως τα αποτελέσματα έδειξαν καθαρά ότι οι εγκέφαλοι των μουσικών ανταποκρίνονται διαφορετικά στον πόνο. Η εκπαίδευσή τους φαίνεται να τους έχει προσφέρει ένα είδος «μαξιλαριού» απέναντι στις συνήθεις αρνητικές επιδράσεις, τόσο ως προς την ένταση του πόνου που ένιωθαν, όσο και ως προς τον τρόπο που αντιδρούσαν οι κινητικές περιοχές του εγκεφάλου τους.
Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι η μουσική αποτελεί θεραπεία για τον χρόνιο πόνο. Δείχνει όμως ότι η μακροχρόνια εκπαίδευση και εμπειρία μπορούν να διαμορφώσουν το πώς αντιλαμβάνεται κάποιος τον πόνο. Αυτό είναι συναρπαστικό, διότι ίσως μας βοηθήσει να κατανοήσουμε γιατί ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο ανθεκτικοί στον πόνο από άλλους, καθώς και πώς μπορούμε να σχεδιάσουμε νέες θεραπείες για όσους ζουν με πόνο.
Η ομάδα τους διεξάγει τώρα περαιτέρω έρευνα για τον πόνο, προκειμένου να διαπιστώσει αν η μουσική εκπαίδευση μπορεί επίσης να μας προστατεύσει από τις αλλοιώσεις στην προσοχή και τη γνωστική λειτουργία κατά τη διάρκεια χρόνιου πόνου. Με βάση αυτά, ελπίζουν να μπορέσουν να σχεδιάσουν νέες θεραπείες που θα «επανεκπαιδεύουν» τον εγκέφαλο σε άτομα που υποφέρουν από επίμονο πόνο.
Για την Ζαμοράνο, αυτό είναι το πιο συναρπαστικό μέρος: Η ιδέα ότι, ως μουσικός, όσα μαθαίνει και εξασκεί καθημερινά δεν την κάνουν απλώς καλύτερη σε μια δεξιότητα, αλλά μπορούν κυριολεκτικά να αναδομήσουν τον εγκέφαλό της με τρόπους που αλλάζουν τον τρόπο που βιώνει τον κόσμο, ακόμη και κάτι τόσο θεμελιώδες όσο ο πόνος.
ΠΗΓΗ: The Conversation
