Η Τουρκία αντιδρά ξανά στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό της Ελλάδας, αυτή τη φορά με αφορμή τον συμπληρωματικό χάρτη που κατέθεσε η Αθήνα στην αρμόδια διεύθυνση της Ε.Ε. για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (ΘΧΣ. Με αφορμή την απεικόνιση της ελληνικής ΑΟΖ όπως προκύπτει και από τις συμφωνίες με Αίγυπτο και Ιταλία, η Άγκυρα επανέρχεται στη ρητορική της «Γαλάζιας Πατρίδας», κατηγορεί την Ελλάδα για «παράνομα τετελεσμένα» και επιχειρεί να εμφανίσει ως «τουρκική υφαλοκρηπίδα» θαλάσσιες ζώνες που έχουν ήδη οριοθετηθεί με βάση διμερείς συμφωνίες και το διεθνές δίκαιο.
Ο νέος –συμπληρωματικός– χάρτης ΘΧΣ, που δημοσιεύεται στη σχετική πλατφόρμα της Ε.Ε. για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, δεν «εφευρίσκει» κάτι καινούργιο· απλώς ενημερώνει τον αρχικό χάρτη:
- εξακολουθεί να αποτυπώνει τη δυνητική ελληνική ΑΟΖ βάσει του νόμου 4001/2011, όπως είχε κατατεθεί τον Απρίλιο,
- και προσθέτει πλέον τις δύο περιοχές όπου η Ελλάδα έχει ήδη κηρύξει ΑΟΖ, μέσω των συμφωνιών οριοθέτησης με Αίγυπτο και Ιταλία.
Στον χάρτη υπάρχει υποσημείωση ότι το υλικό έχει κατατεθεί από τις ελληνικές αρχές, αλλά και ότι ο συνολικός ΘΧΣ της χώρας δεν έχει ακόμη υποβληθεί στο σύνολό του στις Βρυξέλλες – παρά το ότι η σχετική προθεσμία της Ε.Ε. έχει παρέλθει εδώ και καιρό.
Με άλλα λόγια, η Αθήνα κάνει τώρα κάτι που όφειλε ήδη να έχει ολοκληρώσει ως κράτος-μέλος: να «κλειδώσει» θεσμικά –και σε ευρωπαϊκό επίπεδο– το πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται η ανθρωπογενής δραστηριότητα στη θάλασσα (ενέργεια, περιβάλλον, αλιεία, μεταφορές).
Η αντίδραση της Άγκυρας: «Παράνομη προσπάθεια δημιουργίας τετελεσμένων»
Ο εκπρόσωπος του τουρκικού ΥΠΕΞ, Οντσού Κετσελί, με ανάρτησή του στο Χ, κατηγορεί την Ελλάδα ότι: «αγνοεί τις θεμελιώδεις αρχές του θαλάσσιου διεθνούς δικαίου», επιχειρεί μέσω Ε.Ε. να γίνει δεκτή ΑΟΖ που δεν έχει επίσημα ανακηρύξει στην Ανατολική Μεσόγειο «εργαλειοποιεί» τον χάρτη του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού για να επιβάλει τετελεσμένα.
Η τουρκική πλευρά υποστηρίζει ότι η περιοχή που εμφανίζεται στον χάρτη ως ελληνική ΑΟΖ –βάσει της ελληνοαιγυπτιακής συμφωνίας– βρίσκεται εντός τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Στο ίδιο πνεύμα, ο Κετσελί επαναφέρει την επιστολή της 18ης Μαρτίου 2020 στον ΟΗΕ, με την οποία η Άγκυρα κατέθεσε μονομερώς τα δήθεν εξωτερικά όρια της τουρκικής υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Σε απειλητικό τόνο, ο εκπρόσωπος του τουρκικού ΥΠΕΞ προειδοποιεί ότι:
«Οι προσπάθειες της Ελλάδας να νομιμοποιήσει αντιλήψεις για την ΑΟΖ και τα εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας της, τα οποία δεν έχει οριοθετήσει με τους γείτονές της, ενσωματώνοντάς τα στον χάρτη ΘΧΣ της, είναι καταδικασμένες σε αποτυχία και συνιστούν μονομερή βήματα που αντιβαίνουν στο διεθνές δίκαιο».
Η «Γαλάζια Πατρίδα» πίσω από την ένσταση
Πίσω από τις νέες αιτιάσεις της Άγκυρας βρίσκεται, και πάλι, η γνωστή, αναθεωρητική στρατηγική της «Γαλάζιας Πατρίδας» (Mavi Vatan), που επιχειρεί να εμφανίσει σχεδόν το μισό Αιγαίο και μεγάλες εκτάσεις της Ανατολικής Μεσογείου ως «τουρκική θαλάσσια επικράτεια».
Η τουρκική ανάγνωση:
- αμφισβητεί το δικαίωμα νησιών –ακόμη και μεγάλων, όπως η Κρήτη– σε πλήρη θαλάσσια ζώνη,
- προκρίνει τη μέση γραμμή μεταξύ ηπειρωτικών ακτών ως γραμμή οριοθέτησης,
- «κουμπώνει» με το τουρκολιβυκό μνημόνιο, που αγνοεί πλήρως την ύπαρξη ελληνικών νησιών μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης.
Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η πρόσφατη κίνηση της Τουρκίας να καταθέσει δικό της χάρτη θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού στην πλατφόρμα MSPglobal/UNESCO, ως «επιστημονικό» τεκμήριο, με οριοθετήσεις που «κόβουν το Αιγαίο στη μέση».
Τι κάνει η Ελλάδα και γιατί ενοχλείται η Άγκυρα
Η Ελλάδα, με τον χάρτη του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού:
- θεσμοθετεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο τις θαλάσσιες ζώνες δικαιοδοσίας της,
- αποτυπώνει σε ένα επίσημο έγγραφο τις θαλάσσιες περιοχές όπου ασκεί ή δύναται να ασκήσει κυριαρχικά δικαιώματα (ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδα),
- εναρμονίζεται με την ευρωπαϊκή οδηγία για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό, όπως έχουν ήδη κάνει και άλλα κράτη-μέλη.
Για την Άγκυρα, κάθε τέτοια κίνηση έχει διπλό πρόβλημα:
- Δεσμεύει το ευρωπαϊκό κεκτημένο υπέρ των ελληνικών θέσεων (π.χ. πλήρη επήρεια νησιών),
- περιορίζει τα περιθώρια μελλοντικών «γκριζαρισμάτων» στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Γι’ αυτό και σχεδόν κάθε φορά που η Ελλάδα αξιοποιεί τα εργαλεία του διεθνούς δικαίου και της Ε.Ε. – είτε με συμφωνίες οριοθέτησης (Αίγυπτος, Ιταλία), είτε τώρα με τον ΘΧΣ – η Τουρκία ανεβάζει τους τόνους: καταγγελίες για «μαξιμαλιστικές αξιώσεις», κατασκευασμένες έννοιες περί «τουρκικής υφαλοκρηπίδας» που εκτείνονται μέχρι νοτίως της Κρήτης, και, ταυτόχρονα, μονομερείς χάρτες και «επιστημονικές» μελέτες που ενσωματώνουν τη Γαλάζια Πατρίδα.
Το επόμενο επεισόδιο
Παρότι ο συμπληρωματικός χάρτης δεν συνιστά νομική οριοθέτηση από μόνος του, κτίζει σταδιακά ένα πλέγμα επιχειρημάτων και πρακτικών:
- συμφωνίες με γειτονικά κράτη,
- ένταξη των θαλάσσιων ζωνών σε ευρωπαϊκά εργαλεία (ΘΧΣ, περιβαλλοντική πολιτική, ενεργειακές διαδρομές),
- ανάδειξη των ελληνικών θέσεων ως «κανόνα» στις Βρυξέλλες.
Ακριβώς γι’ αυτό, η Τουρκία βρίσκεται ξανά «στα κάγκελα»: όσο η Ελλάδα κινείται θεσμικά και πολυμερώς, τόσο δυσκολότερο γίνεται να επιβληθούν στο πεδίο οι αναθεωρητικές φαντασιώσεις της Γαλάζιας Πατρίδας.
