Για δισεκατομμύρια χρόνια, η Σελήνη μας κρατά καλά φυλαγμένα τα μυστικά της. Αν και περιστρέφεται γύρω από τη Γη, η βαρυτική της σχέση με τον πλανήτη μας την έχει «κλειδώσει» σε μια τέλεια συγχρονισμένη περιστροφή, έτσι ώστε πάντα να βλέπουμε την ίδια πλευρά της. Στην αθέατη όμως πλευρά της, κρύβεται ένα από τα πιο εντυπωσιακά απομεινάρια της βίαιης γέννησης του Ηλιακού Συστήματος: η λεκάνη του Νοτίου Πόλου–Aitken, ένας κρατήρας γιγαντιαίων διαστάσεων, με μήκος σχεδόν 2.000 χιλιομέτρων.
Σχηματίστηκε πριν από 4,3 δισεκατομμύρια χρόνια, όταν ένας τεράστιος αστεροειδής συγκρούστηκε λοξά με τη νεαρή Σελήνη, αφήνοντας πίσω του ένα σημάδι ορατό ακόμα και σήμερα. Μια νέα μελέτη από το Πανεπιστήμιο της Αριζόνα αποκαλύπτει τώρα ότι αυτός ο αρχαίος κρατήρας ίσως κρατά το κλειδί για να κατανοήσουμε πώς σχηματίστηκε και εξελίχθηκε η Σελήνη.
Ο πλανητολόγος Τζέφρι Άντριους-Χάνα και η ομάδα του ανέλυσαν με ακρίβεια το σχήμα της λεκάνης και εντόπισαν κάτι που ανατρέπει τις προηγούμενες θεωρίες. Όλες οι μεγάλες λεκάνες πρόσκρουσης στο Ηλιακό Σύστημα έχουν ένα χαρακτηριστικό «δακρυόσχημο» περίγραμμα — στενεύουν προς την κατεύθυνση της πρόσκρουσης. Μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι ο αστεροειδής προσέκρουσε από τον νότο. Όμως τα νέα δεδομένα δείχνουν ότι η λεκάνη στενεύει προς τον νότο, γεγονός που σημαίνει ότι ο αστεροειδής ήρθε από τον βορρά.
Αυτό το φαινομενικά μικρό στοιχείο αλλάζει τα πάντα. Οι αποστολές Artemis της NASA, που σχεδιάζουν προσεληνώσεις κοντά στο νότιο χείλος του κρατήρα, βρίσκονται πλέον στην ιδανική θέση για να εξετάσουν υλικό που προέρχεται από τα βαθύτερα στρώματα του εσωτερικού της Σελήνης — χωρίς να χρειαστεί να τρυπήσουν.
Κι εκεί ακριβώς κρύβεται το πραγματικό θησαυροφυλάκιο δεδομένων. Στην πρώιμη ιστορία της, η Σελήνη ήταν καλυμμένη από έναν ωκεανό μάγματος. Καθώς το μάγμα αυτό ψυχόταν, τα βαριά ορυκτά βυθίζονταν για να σχηματίσουν τον μανδύα, ενώ τα ελαφρύτερα επέπλεαν και σχημάτιζαν τον φλοιό. Όμως κάποια στοιχεία — όπως το κάλιο, οι σπάνιες γαίες και ο φώσφορος — δεν ενσωματώθηκαν εύκολα σε στερεό βράχο και παρέμειναν συγκεντρωμένα στα τελευταία υπολείμματα του λιωμένου μάγματος. Αυτά τα στοιχεία είναι γνωστά ως KREEP, ένα μείγμα ραδιενεργών υλικών που παρήγαγε θερμότητα και τροφοδότησε τα ηφαίστεια της Σελήνης.
Το μυστήριο είναι γιατί το KREEP εντοπίζεται σχεδόν αποκλειστικά στη πλησιέστερη πλευρά της Σελήνης, αυτή που βλέπουμε από τη Γη, ενώ η μακρινή πλευρά παραμένει πιο ψυχρή, γεμάτη κρατήρες και χωρίς σημάδια ηφαιστειότητας. Η νέα μελέτη δίνει μια πιθανή απάντηση: ο φλοιός της μακρινής πλευράς φαίνεται πως είναι πολύ παχύτερος. Καθώς ψυχόταν, συμπίεσε τον ωκεανό του μάγματος κάτω του, ωθώντας το υπόλοιπο λιωμένο υλικό προς τη λεπτότερη πλευρά που βλέπει τη Γη.
Η λεκάνη του Νοτίου Πόλου–Aitken προσφέρει πλέον το πρώτο απτό στοιχείο που επιβεβαιώνει αυτό το σενάριο. Οι επιστήμονες εντόπισαν υψηλές συγκεντρώσεις θορίου — ενός ραδιενεργού στοιχείου που συνδέεται με το KREEP — στο δυτικό της τμήμα, αλλά όχι στο ανατολικό. Αυτό δείχνει ότι η πρόσκρουση συνέβη στο όριο ανάμεσα στην πλούσια σε KREEP περιοχή της κοντινής πλευράς και στη φτωχότερη, παχύτερη περιοχή της μακρινής πλευράς.
Όταν οι αστροναύτες της Artemis πατήσουν εκεί και φέρουν πίσω δείγματα, οι επιστήμονες θα έχουν την ευκαιρία να «διαβάσουν» την ιστορία της Σελήνης σαν ανοιχτό βιβλίο. Τα σεληνιακά πετρώματα ίσως αποκαλύψουν τελικά πώς η Σελήνη πέρασε από μια λιωμένη σφαίρα φωτιάς σε έναν γεωλογικά πολύμορφο κόσμο, με δύο πλευρές που αφηγούνται δύο εντελώς διαφορετικές ιστορίες του ίδιου ουράνιου σώματος.
Πηγή: Universetoday
