Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται στις ελληνικές θαλάσσιες περιοχές μια όλο και πιο έντονη μεταβολή στην εμφάνιση και σύσταση των υδάτων. Περιοχές που έως πρόσφατα χαρακτηρίζονταν από διαυγή γαλάζια νερά παρουσιάζουν πλέον αποχρώσεις που κινούνται από πράσινο έως καφέ-κόκκινο, καθώς και περιοχές με μειωμένη διαύγεια ή προβλήματα οξυγόνου. Αυτές οι αλλαγές δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται «μόνο αισθητικές». Αντίθετα, αποτελούν έμπρακτη ένδειξη ότι η θάλασσα ανταποκρίνεται στις πιέσεις της κλιματικής αλλαγής, της ευτροφισμού και των ανθρωπογενών επιβαρύνσεων.
Θερμική επιβάρυνση της Μεσογείου και των ελληνικών υδάτων
Η Μεσόγειος Θάλασσα θεωρείται πλέον «hotspot» της κλιματικής αλλαγής, καθώς η αύξηση της επιφανειακής θερμοκρασίας των υδάτων υπερβαίνει τον παγκόσμιο θαλάσσιο μέσο όρο — για την περίοδο 1982-2019 η αύξηση για τη Μεσόγειο υπολογίζεται περίπου σε +1,3 °C, έναντι ~+0,6 °C παγκοσμίως.
Στην Ελλάδα, τα δεδομένα δείχνουν ότι η άνοδος θερμοκρασίας δεν περιορίζεται στην επιφάνεια: από το 1991–2020 παρατηρήθηκε αύξηση περίπου 1,5 °C στην επιφάνεια, ~1,2 °C στα πρώτα 200 m και ~0,9 °C στα 200-800 m βάθος.
Η άνοδος της θερμοκρασίας έχει ως συνέπεια τη συχνότερη εμφάνιση «θαλάσσιων θερμικών κυμάτων» (marine heat waves), δηλαδή περιόδων όπου η επιφανειακή θερμοκρασία είναι σημαντικά πάνω από τη σεζόν.
Αυτές οι συνθήκες:
- Επιταχύνουν τις βιολογικές διεργασίες (π.χ. αυξημένο μεταβολισμό φυτοπλαγκτού/ζωοπλαγκτού).
- Μειώνουν τον χρόνο έναρξης θέρμανσης και διεύρυνσης της εποχής δραστηριότητας πολλών ειδών.
- Συμβάλλουν σε αλλαγές στην κατανομή των ειδών.
Ανθοφορίες φυκιών και μικροφυκών: μηχανισμοί και αυξητική τάση
Οι «ανθοφορίες» (blooms) φυκιών— δηλαδή η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού τους σε συγκεκριμένες ζώνες/χρόνους — είναι ένα φαινόμενο που γίνεται όλο και συχνότερο στις παράκτιες ζώνες της Ελλάδας.
Η αύξησή τους συναρτάται με:
- Θερμότερα νερά → μεγαλύτερη χρονική διάρκεια ευνοϊκών συνθηκών.
- Ενισχυμένες θρεπτικές εισροές (π.χ. μέσω αστικών/γεωργικών απορροών) → ευτροφισμός.
- Περιορισμένη ανανέωση υδάτων, χαμηλά ρεύματα, εγκλωβισμός θρεπτικών.
Στην ελληνική παράκτια ζώνη έχουν καταγραφεί επανειλημμένα φαινόμενα ανθοφοριών που επηρεάζουν την ποιότητα του νερού, την ορατότητα, ακόμη και την υγεία των θαλάσσιων οργανισμών.
Η αύξηση της θερμοκρασίας, η αλλαγή της αλατότητας και η αλλαγή των υδροδυναμικών συνθηκών της Μεσογείου ευνοούν την είσοδο ή την ενδυνάμωση ειδών που προηγουμένως ήταν περιβαλλοντικά περιορισμένα.
Η αλλαγή των ειδών που συνθέτουν το φυτοπλαγκτό ή τα φυκιά μπορεί:
- Να αναδιατάξει την τροφική αλυσίδα (νέα φυτοπλαγκτικά είδη → νέα είδη ζωοπλαγκτού → νέα είδη θηρευτών).
- Να μειώσει τη διαύγεια των υδάτων και να επηρεάσει φωτοσύνθεση βυθισμένων μακροφύκων.
- Να προκαλέσει αλλαγές στην παραγωγικότητα και τη βιοποικιλότητα.
Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι οι ανθοφορίες που σχετίζονται με τοξικά είδη μικροφυκών αυξάνονται — με πιέσεις στην υγεία των θαλάσσιων οργανισμών και στη χρήση της θάλασσας
Περιπτώσεις και επιπτώσεις
- Στην περιοχή του Θερμαϊκού Κόλπου (κεντρική Ελλάδα) καταγράφεται επαναλαμβανόμενη εμφάνιση «πράσινων-καφετών» αποχρώσεων στον υδάτινο όγκο, λόγω ανθοφοριών, που επηρεάζουν την ορατότητα και τη λειτουργία των οικοσυστημάτων.
- Γενικότερα για τη Μεσόγειο, τα υψηλά επίπεδα θερμοκρασίας επιφανείας το καλοκαίρι 2025 έφτασαν ανωμαλίες > +5 °C σε σχέση με τον μέσο όρο της περιόδου αναφοράς.
- Οι επιπτώσεις εκτείνονται σε: μειωμένη παραγωγικότητα βαθιών στρωμάτων, αλλαγές στη σύνθεση βενθικών οργανισμών, ενδεχόμενες τοξικές εξάρσεις που προειδοποιούν για θαλάσσια οικοσυστήματα υπό πίεση.
Συμπεράσματα & Προτάσεις για τη διαχείριση
Η μεταβολή στο χρώμα της θάλασσας αποτελεί ένδειξη βαθύτερων οικολογικών διεργασιών που συνδέονται με την κλιματική κρίση και τις ανθρωπογενείς πιέσεις. Η ελληνική θάλασσα δεν αποτελεί εξαιρέση: οι αλλαγές είναι ήδη ορατές και μετρήσιμες.
Για την αντιμετώπιση απαιτείται:
- Συστηματική παρακολούθηση θερμοκρασίας επιφάνειας και βάθους, διαύγειας και θρεπτικών.
- Μείωση των εισροών θρεπτικών (Ν, P) από λιμάνια, γεωργία και αστικά λύματα.
- Προσαρμογή της αλιείας και της διαχείρισης των θαλάσσιων πόρων, λαμβάνοντας υπόψη τις μεταβαλλόμενες συνθήκες.
- Εκπαίδευση και ενημέρωση της κοινωνίας για την έννοια των ανθοφοριών και των μακροχρόνιων επιπτώσεών τους.
Η θάλασσα που «αλλάζει χρώμα» δεν στέλνει απλώς ένα οπτικό μήνυμα — στέλνει ένα οικολογικό σήμα ότι το σύστημα δοκιμάζεται. Είναι προς όφελος της βιωσιμότητας των θαλάσσιων πόρων μας να το αντιληφθούμε έγκαιρα και με υπευθυνότητα.
