Έχω καιρό να γράψω, το ξέρω, έλαβα πολλά μηνύματα ερωτώμενος γιατί δεν γράφω πλέον. Βασικά, δεν έλαβα τίποτα. Σε κάθε περίπτωση, ένα θέμα που σκέφτομαι πώς θα το επανδρώσω στην καινούργια μου εργασία, είναι η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στην πρωίμη ανίχνευση σημείων που συμβάλλουν στην αρχή της βιολογικής γήρανσης. Προφανώς θυμάστε (πώς θα μπορούσατε να έχετε ξεχάσει) το άρθρο μου για τους Βρυκόλακες 2.0 και τη χρήση νεανικού αίματος σε ενήλικες με mid-life crisis. Στο τωρινό άρθρο θα συζητήσω για το πεδίο της έρευνας που επικεντρώνεται στη θετική πλευρά της βιολογίας – δηλαδή πώς ένα μέρος του πληθυσμού ξεπερνάει τα 100 έτη ζωής και μάλιστα με σχετική καλή υγεία. Ποιοί είναι οι παράγοντες που καθιστούν αυτούς τους ανθρώπους ικανούς να αντισταθούν στη φθορά του χρόνου; Βέβαια, δεν υπάρχει o χρόνος, τον έχουμε επινοήσει ως έννοια, αλλά αυτό είναι κάτι που θα συζητήσω στο επόμενο άρθρο μου με τίτλο ‘’ζητήματα σκοτεινής ύλης’’.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό είναι τα γονίδια που έχουμε κληρονομήσει. Άμεσα, πρέπει να αφήσουμε στην άκρη (για λίγο) τις προκαταλήψεις μας για να δεχτούμε τα συμπεράσματα των δεδομένων – το γενετικό μας προφίλ πιθανά προσφέρει μία καλή αφετηρία για να ζήσουμε πάνω από τα 100. Όμως, λόγω της τεράστιας πολυπλοκότητας του ζητήματος (δηλαδή να ζήσει κάποιος με υγεία για πάνω από δέκα δεκαετίες) είναι σαν να ψάχνεις το Άγιο Δισκοπότηρο χωρίς κανένα στοιχείο. Εάν θυμάστε, στην εκπληκτική ταινία Indiana Jones and the Last Crusade, ο Indy βρέθηκε αντιμέτωπος με την δοκιμασία του να διαλέξει ανάμεσα σε εκατοντάδες ποτήρια για εκείνο που θα χάριζε την αιώνια ζωή. Ο αντίπαλός του διάλεξε το πιο φανταχτερό και μόλις ήπιε από αυτό, έλιωσε. Όπως το έθεσε ο Ιππότης που φύλαγε το Μυστικό ‘’he chose..poorly.’’.
Στατιστικά, τα γονίδια μας συνεισφέρουν 10-30% στην μακροζωια μας, με αυτό το ποσοστό να έχει εμφανιστεί και μονάχα στο 2%. Στη μεγάληαυτή απόκλισηπαίζει σημαντικό ρόλο τι έτρωγαν οι παππούδες/γιαγιάδες μας, διότι πιθανά να άλλαξαν, επιγενετικά, μοριακούς διακόπτες και είτε μας πρόσφεραν πιο πολλά χρόνια, είτε μας τα μείωσαν. Σε αυτό το σημείο θέλω να δηλώσω κατηγορηματικά ότι επειδή η γιαγιά μου έτρωγε μπάμιες με κοτόπουλο, δε δυνάται να έχει συνεισφέρει στην αύξηση της μακροβιότητάς μου.
Κάποια γονίδια έχουν ‘’μαρκαριστεί’’ ως σημαντικά για μία υγιή μακροβιότητα των ανθρώπων όπως τα APOE, FOXO3 και IGF-1. Τί κάνουν αυτά τα γονίδια? Στην περίπτωση της απολιποπρωτείνης Ε (APOE), ανάλογα με την ‘’κόπια’’ (πολυμορφισμό) που ο καθένας μας έχει, ευνοεί ή όχι τον σωστό λιπιδικό μεταβολισμό, την επιδιόρθωση των νευρώνων και ελέγχει τις τοπικές μικροφλεγμονές, καταστάσεις που έχουν σχετιστεί άμεσα με νευροεκφυλιστικές νόσους και μεταβολικά σύνδρομα. Δεν δρα όμως μονάχη της. Υπάρχει μία εξαιρετική ενορχήστρωση που εμπεριέχει την έκφραση και άλλων γονιδίων όπως του FOXO3 (και των πολυμορφισμών εκείνου) που ευνοεί την αυτοφαγία (trendy) καθώς και την μειωμένη έκφραση του IGF-1, συν την έκφραση των 37 γονιδιών του μιτοχονδριακού DNA. (Παρεπιπτόντως, το μιτοχονδριακό DNA κληρονομείται μονάχα από την μητέρα).
Ως συμπέρασμα αυτό που ισχύει στην αφετηρία, ισχύει και στον τερματισμό – το γονιδιακό προφίλ του καθενός, έχει μεγαλύτερη επίδραση, σε σχέση με τον τρόπο ζωής, άπαξ και έχει ξεπεραστεί το προσδόκιμο ζωής, δηλαδή γύρω στα μέσα της όγδοης δεκαετίας. Ο χορός λοιπόν των γονιδίων είναι πολύπλοκος και εξαρτάται άμεσα από τους μικρούς μας φίλους, τα (ευ)βακτήρια, κυρίως αυτά που ζούν στο γαστρεντερικό μας σύστημα, που ονομάζεται γαστρεντερικό μικροβίωμα. Εδώ, τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο περίπλοκα; (τελικά η κατανάλωση μπάμιας βοηθάει στην μακροζωία;).
Αναλόγως. Το μικροβίωμα προσπαθεί να προσαρμόζεται στις διατροφικές συνήθειες του ξενιστή του. Εάν ο ξενιστής (εσείς) φάει σουβλάκι ή μπάμιες, θα αναστενάξει (με τις μπάμιες, φυσικά) και θα διασπάσει στα απλά δομικά στοιχεία την τροφή που κατέληξε στο έντερο. Οι τροφές που καταναλώνουμε και χρειαζόμαστε, είναι πολύπλοκες και έτσι πρέπει να υπάρχει μία ετερογένεια στους βακτηριακούς πληθυσμούς. Μεγαλώνοντας, αυτή η ετερογένεια μειώνεται σημαντικά, όχι όμως στους υπεραιωνόβιους. Οι τελευταίοι, φαίνεται να προστατεύονται από τις φλεγμονές που προκαλούνται από την δυσβίωση, δηλαδή την ασυμφωνία μεταξύ του μικροβιώματος και των διατροφικών συνηθειών μας.
Ο τρίτος αλλά ο βασικότερος παράγοντας που συνεισφέρει στην μακροζωία είναι ακόμα πιο πολύπλοκος – είναι ο κοινωνικός περίγυρος ή αλλιώς οικολογικός χώρος. Ο οικολογικός χώρος είναι υπεύθυνος για τις ιδιαίτερες αλληλεπιδράσεις γονιδίων-περιβάλλοντος κάθε ατόμου. Οι οικολογικοί χώροι τέμνονται σε διαφορετικά σημεία, ανάλογα με το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο (σχολείο, εργασία, θρησκεία, γεωγραφική κατανομή κλπ.) καθώς και τη γενετική καταγωγή. Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή, είναι ευρέως γνωστή η ύπαρξη των blue zones, όπου συγκεκριμένοι πληθυσμοί έχουν πενταπλάσιο ποσοστό υπεραιωνόβιων σε σχεση με άλλες περιοχες (5-10 ανα 100,000 κατοίκους, ενώ 40-50 ανά 100,000 κατοίκους των blue zones).
Παραπάνω αναφέρθηκαν, συνοπτικά, κάποια στοιχεία που δείχνουν να συμβάλουν στην μακροζωία. Δεν αναφέρθηκα στην προσωπικότητα του κάθε ατόμου, διότι αυτό θα πρόσθετε άλλον έναν βαθμό πολυπλοκότητας. Μελέτες έδειξαν, αλλά χρήζουν επαλήθευσης, ότι οι πιο εσωστρεφείς χαρακτήρες, τείνουν να μακροημερεύουν. Τελικά, τί είναι αυτό που μπορεί να οδηγήσει στην μακροζωία? Οι μελέτες, μέχρι στιγμής δείχνουν κάτι σαφές – ο οικολογικός χώρος πιθανά να αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα οι ηλικιωμένοι (άνω των 80) να ξεπεράσουν τα 100, εφόσον το θέλουν και οι ίδιοι (νοητικά και σωματικά), κυρίως μέσω της κοινωνικής τους δικτύωσης. Για εμάς, τους νεότερους, οι διατροφικές συνήθειες και η άσκηση είναι εξίσου σημαντικά αλλά και πώς έζησαν οι προηγούμενες γενεές, έτσι ώστε να μπορέσουμε να φτάσουμε τα 80-85 με καλή υγεία. Ύστερα, αναλαμβάνουν τα γονίδια και οι στενές σχέσεις, που έχουν χτιστεί. Η γιαγιά μου πιθανά υπέφερε τρώγοντας μπάμιες με κοτόπουλο, έτσι ώστε να επωφεληθούν τα εγγόνια της.
Ευχαριστώ, Γιαγιά.
Επιλεγμένη βιβλιογραφία
D. Craig Willcox, Bradley J. Willcox, Wen–Chi Hsueh, Makoto Suzuki. (2006). Genetic determinants of exceptional human longevity: insights from the Okinawa Centenarian Study. AGE, vol. 28 (4), 313-332. doi:10.1007/s11357-006-9020-x.
Harold Bae, Anastasia Gurinovich, Alberto Malovini, Gil Atzmon, et al. (2017). Effects of FOXO3 Polymorphisms on Survival to Extreme Longevity in Four Centenarian Studies. doi:10.1093/gerona/glx124.
Salvioli S, Capri M, Bucci L, Lanni C, Racchi M, Uberti D, Memo M, Mari D, Govoni S, Franceschi C. Why do centenarians escape or postpone cancer? The role of IGF-1, inflammation and p53. Cancer Immunol Immunother. 2009;58:1909–1917. doi: 10.1007/s00262-008-0639-6.
Biagi E, Franceschi C, Rampelli S, Severgnini M, Ostan R, Turroni S, Consolandi C, Quercia S, Scurti M, Monti D, Capri M, Brigidi P, Candela M. Gut microbiota and extreme longevity. Curr Biol. 2016;26:1480–1485. doi: 10.1016/j.cub.2016.04.016
Poulain M, Pes GM, Grasland C, Carru C, Ferrucci L, Baggio G, Franceschi C, Deiana L. Identification of a geographic area characterized by extreme longevity in the Sardinia island: the AKEA study. Exp Gerontol. 2004;39:1423–1429. doi: 10.1016/j.exger.2004.06.016.
Law, J., Richmond, R. L., & Kay-Lambkin, F. (2014). The contribution of personality to longevity: Findings from the Australian Centenarian Study. Archives of Gerontology and Geriatrics, 59(3), 528-535. https://doi.org/10.1016/j.archger.2014.06.007.
