Γράφει ο Γιώργος Σταμάτης, Βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ.
Η 10η Δεκεμβρίου έχει καθιερωθεί να τιμάται ως Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, σε ανάμνηση της υπογραφής της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 10 Δεκεμβρίου 1948. Μετά τη λήξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και μαζί του της πλέον σκοτεινής περιδίνησης που πέρασε η ανθρωπότητα στη σύγχρονη Ιστορία, το κείμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης αποτελεί τον οδικό Χάρτη που εγγυάται τα θεμελιώδη δικαιώματα για όλους τους ανθρώπους παντού στον κόσμο χωρίς διακρίσεις. Μπορεί τυπικά να μην δημιουργεί για τα συμβαλλόμενα κράτη νομική δεσμευτικότητα, το παγκόσμιο πολιτικό της κύρος όμως είναι αδιαμφισβήτητο.
Στο πλαίσιο αυτό, το κείμενο της διακήρυξης αποτέλεσε τον πολιτικό καμβά, στον οποίον συνυφάνθηκαν μεταγενέστερες νομικά δεσμευτικές διεθνείς συμβάσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με κυριότερες το Διεθνές Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (1966) και το Διεθνές Σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (1966), ενώ σε περιφερειακό επίπεδο κομβικός είναι ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1950) του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Σε επίπεδο ΕΕ, τα ανθρώπινα δικαιώματα κατοχυρώνονται στο Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ένα κείμενο που ενισχύει έμπρακτα το δημοκρατικό χαρακτήρα της Ένωσης. Παράλληλα, συμπυκνώνει τη βαθύτερη πολιτική δέσμευση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ότι δηλ. η Ευρώπη δεν είναι μόνο μια ενιαία αγορά, αλλά μια κοινότητα δικαιωμάτων, αξιοπρέπειας, αλληλεγγύης και κράτους δικαίου. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μια δυναμική διαδικασία που απαιτεί διαρκή επαγρύπνηση, θεσμική συνεργασία και δημοκρατική ενδυνάμωση των πολιτών.
Η πρωτοβουλία για την υιοθέτηση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων είχε ως στόχο τη συγκέντρωση σε ένα ενιαίο κείμενο με νομική δεσμευτικότητα, όλων των θεμελιωδών δικαιωμάτων που ισχύουν σε επίπεδο ΕΕ, ώστε να καταστούν πιο ορατά στους Ευρωπαίους πολίτες. Ο Χάρτης υπεγράφη τελικά στη Διακυβερνητική Διάσκεψη της Νίκαιας, (7-9 Δεκεμβρίου 2000), ως κοινή πολιτική διακήρυξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής. Ωστόσο, το ποιοτικό άλμα για την ουσιαστική αναβάθμιση του Χάρτη συντελέστηκε την 1η Δεκεμβρίου του 2009, με τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας. Ο Χάρτης αποκτά πλήρη νομική δεσμευτικότητα και μάλιστα το ίδιο νομικό κύρος με τις Συνθήκες της ΕΕ και αποτελεί το πλέον ολοκληρωμένο κείμενο προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον ευρωπαϊκό χώρο.
Ειδικότερα, στο προοίμιο ορίζεται ότι, «Η Ένωση εδράζεται στις αδιαίρετες οικουμενικές αξίες της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης».
Στοχεύει στην διαφύλαξη, προώθηση και εμπέδωση των αξιών στις οποίες οικοδομήθηκε το ευρωπαϊκό εγχείρημα και με βάση τα δικαιώματα που κατοχυρώνει, διαρθρώνεται σε έξη θεματικούς πυλώνες: Αξιοπρέπεια, Ελευθερίες, Ισότητα, Αλληλεγγύη, Δικαιώματα των πολιτών, Δικαιοσύνη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Χάρτης διασφαλίζει ένα ευρύ φάσμα ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα στη ζωή, στην αξιοπρέπεια, την απαγόρευση των βασανιστηρίων, το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, την προστασία των προσωπικών δεδομένων, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ελευθερία έκφρασης και πληροφόρησης, τη θρησκευτική ελευθερία, το δικαίωμα σε αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, την κοινωνική ασφάλιση και το δικαίωμα ίσης πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας. Παράλληλα, περιλαμβάνονται προβλέψεις για το δικαίωμα ψήφου και συμμετοχής στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, την πρόσβαση στα έγγραφα των θεσμών, το δικαίωμα αναφοράς στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή, καθώς και το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη.
Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων αντικατοπτρίζει το αξιακό ευρωπαϊκό πρότυπο και στο πλαίσιο του σεβασμού της αρχής της καθολικότητας, τα προστατευόμενα δικαιώματα ισχύουν, ως επί το πλείστον, για κάθε άτομο που βρίσκεται στην επικράτεια κράτους-μέλους της ΕΕ, ανεξαρτήτως της ιθαγένειάς ή του τόπου διαμονής του.
Το 2020, η Στρατηγική για την ενίσχυση της εφαρμογής του Χάρτη στην ΕΕ καθόρισε μια ολοκληρωμένη ατζέντα δράσης για την Επιτροπή, τα κράτη μέλη, την κοινωνία των πολιτών και άλλους εταίρους, με στόχο να διασφαλιστεί ότι οι αξίες και οι δεσμεύσεις του Χάρτη υλοποιούνται στην πράξη. Στο πλαίσιο της στρατηγικής, η Επιτροπή παρουσιάζει σε ετήσια βάση μια Έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του Χάρτη.
Η φετινή Έκθεση παρέχει μια σημαντική ευκαιρία για αποτίμηση της προόδου στην υλοποίηση της στρατηγικής, αφού αποτυπώνει μια συνοπτική επισκόπηση των μέτρων που ελήφθησαν από το 2020 μέχρι σήμερα, για την ενίσχυση και εμβάθυνση της εφαρμογής του Χάρτη σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών. Η έκθεση καταλήγει ότι το μεγαλύτερο μέρος των πολιτικών δεσμεύσεων έχει εκπληρωθεί, με αποτέλεσμα να υπάρχει ενισχυμένη συνεργασία με τα κράτη μέλη, αυξημένη στήριξη φορέων της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καλύτερη ενημέρωση των πολιτών και κατάρτιση των Λειτουργών της δικαιοσύνης, λήψη υπόψη του Χάρτη κατά τη θέσπιση νόμων και το σχεδιασμό πολιτικών. Η Έκθεση υπογραμμίζει επίσης τις προκλήσεις που παραμένουν και εντοπίζει τομείς όπου απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες. Παρότι η ορατότητα του Χάρτη έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί ωστόσο να παραμένει χαμηλή μεταξύ των πολιτών.
Στο πλαίσιο αυτό, απαιτείται ενίσχυση της πρόσβασης στην πληροφόρηση και ισχυρότερη παρακολούθηση, ώστε να διασφαλίζεται η συνεπέστερη εφαρμογή του Χάρτη σε όλα τα επίπεδα. Επιπλέον, προωθείται η ενίσχυση των εθνικών θεσμών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με στόχο όλοι οι πολίτες να έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστους μηχανισμούς προστασίας δικαιωμάτων σε όλα τα επίπεδα.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι χρέος όλων μας να κατανοήσουμε ότι ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων μαζί με την ΕΣΔΑ είναι ο καθρέφτης που αντικατοπτρίζει τις αξίες του ευρωπαϊκού μας πολιτισμού. Κι εμείς οφείλουμε να εργαζόμαστε για την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, γιατί έτσι θωρακίζουμε την ισχύ της Ευρώπης μέσω της αλληλεγγύης, του Δικαίου, της Δημοκρατίας και της ειρήνης.
