Πρέπει να ξεκινήσουμε με μια «αποκαλυπτική» αλήθεια. Το να κάνεις κάτι παράνομο δεν σημαίνει πως το κάνεις να παύει να υπάρχει… απλώς το κάνει να εξαφανίζεται από το οπτικό σου πεδίο, με άλλα λόγια το κάνεις να εξελίσσεται ως «κλειδοκράτορας της διαφθοράς». Πάνω από διακόσια χρόνια προσποιούμαστε ότι δεν υπάρχει δουλεία. Κι όμως η ύπαρξη της καταγγέλλεται κάθε Δεκέμβρη, μαζί με τη διαφθορά (2 και 9/12), από τον ΟΗΕ. Εμπορία ανθρώπων, εργατών, παιδική εργασία, σεξουαλικοί σκλάβοι…. «Από πού προέρχονται όλοι αυτοί;»
Δεν χρειάζεται να επισημάνουμε ότι η δουλεία συνδέεται με τη γεωπολιτική, άρα με τις άνισες σχέσεις μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου κόσμου, αλλά και ότι τα δίκτυα μικροεξουσιών φυτεμένα αόρατα στα σπίτια και στις γειτονιές μας όπως και η τοπική διαφθορά αποτελούν μέρος αυτού του πολυπλόκαμου πλαισίου σχέσεων εξουσίας. Αλλά, συζητώντας για τη γεωπολιτική, δεν πρέπει να παραλείψουμε μια ακόμη διάσταση. Ότι οι σκλάβοι, ως αναπαραστάσεις στα ισχυρά δυτικά ΜΜΕ, παίζουν ρόλο σε μια προσπάθεια φυσικοποίησης της δυτικής ηγεμονίας, «προβάλλοντας αυτές τις χώρες ως ανίκανες να φροντίσουν τις δικές τους υποθέσεις». (Pupescu, 1998). Οι αληθινές ζωές και οι τραγωδίες γίνονται μέρος μιας διαδικασίας οριενταλισμού (Ed. Said), που δεν αποσκοπεί συχνά στην «κάθαρση»…Όπως και συζητώντας για τη γεωπολιτική δεν μπορούμε να ξεχνάμε το μπλοκάρισμα των διαδικασιών του ΟΗΕ από ισχυρές κι ανίσχυρες χώρες.
Όταν η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού συζητήθηκε στη γενική συνέλευση το 1989, μόνο δύο χώρες δεν ψήφισαν υπέρ των παιδιών. Η Σομαλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες… Φαντάζει ‘λογικό’ αν σκεφτούμε ότι, όπως ο ακαδημαϊκός και ακτιβιστής Κ. Bales έχει επισημάνει: «μόλις καεί το πετρέλαιο, εξαφανίζεται η πηγή, αλλά οι σκλάβοι είναι το προϊόν που για τον εταιρικό κορπορατισμό συνεχίζει να παράγει (και να αναπαράγεται).» Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και την παράμετρο του φύλου στο πρόβλημα, καθώς οι «γυναίκες κρατούν μεν τον μισό ουρανό «αλλά είναι το βαρύ μέρος».
Τα διαφορετικά είδη σκλάβων χρειάζονται διαφορετικές προσεγγίσεις. Τα παιδιά-σκλάβοι έχουν την ανάγκη να πάρουν πίσω την κλεμμένη βιολογική τους ανάπτυξη. Σύμφωνα με τον Bales, «όταν ρωτιούνται για τον χρόνο που πέρασαν στη δουλεία, πολλά παιδιά δεν μιλούν πρώτα για τη βία που υπέστησαν αλλά για την ασιτία: «Φαγητό, περισσότερο φαγητό!» Ενώ οι σεξουαλικοί σκλάβοι έχουν την ανάγκη να επιστρέψουν στην κλεμμένη παιδική τους ηλικία. Όπως η απελευθερωμένη έφηβη Ρέινα, που αναφέρεται στο βιβλίο Ending Slavery του 2007: «αν και οι μολύνσεις και οι τραυματισμοί του σώματός της μπορούσαν να αντιμετωπιστούν, το μυαλό της ήταν πολύ πιο δύσκολο να θεραπευτεί… θα επέστρεφε στην παιδική ηλικία, χάνοντας την επαφή με την πραγματικότητα και, δυστυχώς, αποτελώντας μια αναξιόπιστη μάρτυρα λόγω της ψύχωσης που είχε αναπτύξει».
Όμως ακόμη κι όταν απελευθερωθούν οι σκλάβοι είναι ελεύθεροι αλλά όχι ασφαλείς. Όχι μόνο συχνά δολοφονούνται φριχτά ως πειθαρχικό παράδειγμα για όσους/ες/α μείναν πίσω, αλλά καθώς είναι αναλφάβητοι, εύκολα πέφτουν θύματα των διεφθαρμένων τοπικών αρχών και τις περισσότερες φορές απομακρύνονται από την αστυνομία χωρίς καν να γίνει μήνυση. Κατεστραμμένοι/ες εύκολα επιστρέφουν στο κύκλωμα λόγω της κοινωνικής ανασφάλειας του νεοφιλελευθερισμού και της απόλυτης απελπισίας.
Ενημέρωση, δράσεις, εκστρατείες κατά της διαφθοράς, μείωση του χρέους χωρών, εκπαίδευση της αστυνομίας, οικονομική και κοινωνικοψυχολογική στήριξη των ακτιβιστών κατά της δουλείας, εκπαίδευση και άσκηση πίεσης στον 1ο κόσμο, θα μπορούσαν ν’ αλλάξουν σταδιακά την παγκόσμια τραγωδία. Διαφορετικά, «στρώνουμε τον δρόμο προς την κόλαση» καθώς πρώην σκλάβοι πανικόβλητοι, σχεδόν «πρόθυμα» (ή θα έπρεπε να πούμε υπό τον εκβιασμό που ασκούν δομές και σχέσεις εξουσίας πάνω τους) επιστρέφουν στη δουλεία για να έχουν έστω μια σπηλιά ώστε να περάσουν τις βροχερές νύχτες.
Είναι ένας από τους λόγους που ερευνητές (βλ. Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια) προχωρούν σε μια συγκριτική εξέταση διαφορετικών κοινωνιών (όπως η πλουραλιστική Αμερική, η αυταρχική Ιαπωνία, η Βραζιλία του Λούλα…) όπου η ξενοφοβία αποκαλύπτεται ως δικαιολογία, μαζί με την καθαρότητα της εθνικής φυλής και του πολιτισμού: Στις δύο πρώτες περιπτώσεις που αποτελούν συνδυασμό χωρών όπως η δική μας, είναι μια κοινή πρακτική όταν αποκαλύπτεται ένα κύκλωμα, και για να αποφευχθεί η ενοχή, «να τιμωρούνται οι σκλάβοι ως «παράνομοι αλλοδαποί» και το νομικό στάτους της παρανομίας να μην τους εξαφανίζει, απλώς να τους αορατοποιεί. Στη δεύτερη περίπτωση, παρά τις παραλείψεις, κυβερνήσεις όπως του Λούλα αποπειράθηκαν, όπως και για την μεγάλη σκλάβα, την γη, να κάνουν γενναία βήματα… «επειδή η πολιτική βούληση σημαίνει δράση επί τόπου»… καταλήγοντας τότε με μια δίκη την οποία οι New York Times χαρακτήρισαν «τουλάχιστον αμφιλεγόμενη» στην φυλακή.
Η ανάγκη για παγκόσμια αλληλεγγύη καταγράφεται από παλιά. Στην «Ζάιδε» του 1779, την όπερα κατά της δουλείας του Μότσαρτ, που κανείς δεν τόλμησε να ανεβάσει όσο ζούσε, αναφέρει: «Εσείς οι ισχυροί αδιαφορείτε για τους σκλάβους σας, λόγω της θέσης σας χάνετε την επαφή με τους αδελφούς σας». Και σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, ο Φρέντερικ Ντάγκλας, δραπέτης σκλάβος, έγραψε το 1847: «Γυρίζω… πίσω, για χάρη των αδελφών μου. Πάω να υποφέρω μαζί τους. Να μοχθήσω μαζί τους. Να υπομείνω προσβολές μαζί τους. Να υποστώ βία μαζί τους. Να υψώσω τη φωνή μου για λογαριασμό τους. Να μιλήσω και να γράψω για την υπεράσπισή τους και τον αγώνα τους, στις τάξεις τους, για την χειραφέτηση που πρέπει να επιτευχθεί».
Συχνότατα, και παρά την οργή που μπορεί να προκαλεί, η δουλεία αντιμετωπίζεται, όπως κι η κλιματική κατάρρευση: με επαναστατικές καταγγελτικές ρητορικές που μπορεί να αποφέρουν ψυχική ηρεμία ημών των ακκιζόμενων ως δίκαιων αλλά όχι αλλαγή. Ο μη τερματισμός ή έστω μείωση καταναλωτικών συνηθειών όπως η σοκολάτα ή τα χαλιά που δίνουν χαρά στα δικά μας παιδιά ενώ ευθύνονται για την δουλεία των άλλων αποτελεί ένα ενοχλητικό παράδειγμα. Πριν λίγα χρόνια στα χωριά της βόρειας Ινδίας, οι σκλάβοι έπρεπε να λάβουν συνειδητά μία συλλογική απόφαση ότι θα απέρριπταν τη δουλεία και θα αντιμετώπιζαν τεράστιο ρίσκο… Στον δυτικό κόσμο οι καταναλωτές/τριες πρέπει να πάρουν μια πολύ λιγότερο σκληρή απόφαση που καθιστά κάθε σύγκριση γελοία. Αλλά για να το πετύχουμε αυτό, χρειαζόμαστε ενημέρωση και νόμους, δηλαδή πολιτική βούληση των ισχυρών και πολιτική συνείδηση των πολλών.
Φαντάζει μάταιο ή σκληρό; Ναι, αλλά ‘δεν μπορείς να περάσεις τον Ωκεανό δίχως να ταρακουνήσεις και το δικό σου καράβι’.
