Μια πρωτοποριακή μελέτη από το Πρόγραμμα Αρχαίας Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου Yale φέρνει στο φως μια άγνωστη πτυχή του Ρωμαίου αυτοκράτορας Καλιγούλα, ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός για τη βίαιη και απρόβλεπτη συμπεριφορά του. Σύμφωνα με τα ευρήματα, ο αυτοκράτορας Καλιγούλας διέθετε εξελιγμένες γνώσεις για τη χρήση φαρμακευτικών φυτών, ειδικά του ελλέβορου, ενός ισχυρού και επικίνδυνου φυτού που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα για τη θεραπεία ψυχικών και νευρολογικών διαταραχών.
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών, αμφισβητεί τις καθιερωμένες αντιλήψεις για τον αυτοκράτορα και υποστηρίζει πως ο Καλιγούλας κατείχε βαθιά γνώση της αρχαίας ιατρικής και των ιδιοτήτων του ελλέβορου, ενός φυτού με αναφορές που ξεκινούν από την αρχαία Ελλάδα.
Ο Διοσκουρίδης, ο σημαντικότερος φαρμακολόγος της αρχαιότητας, αναφέρει τον ελλέβορο (ιδίως τον «μέλανα») ως θεραπεία κατά της μανίας και της μελαγχολίας. Παρότι το φυτό είναι γνωστό για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, είναι επίσης επικίνδυνο και δηλητηριώδες, απαιτώντας ακριβή γνώση για την ορθή χρήση του.
Μια παρεξηγημένη ιστορία σκληρότητας
Η έρευνα εστιάζει σε μια σύντομη αναφορά του ιστορικού Σουητώνιου στο έργο του Δώδεκα Καίσαρες, όπου περιγράφεται η συνάντηση του Καλιγούλα με έναν Ρωμαίο γερουσιαστή που είχε ταξιδέψει στην ελληνική λουτρόπολη Αντίκυρα, γνωστή για τις θεραπείες με ελλέβορο. Όταν ο γερουσιαστής ζήτησε παράταση της ιατρικής του άδειας, ο αυτοκράτορας αρνήθηκε και φέρεται να διέταξε την εκτέλεσή του, λέγοντας ειρωνικά: «Αν ο ελλέβορος δεν σε βοήθησε, ίσως βοηθήσει το αίμα!»
Αν και το περιστατικό έχει ερμηνευθεί ως άλλη μία ένδειξη της ιδιοτροπίας και της βαρβαρότητας του Καλιγούλα, οι ερευνητές του Yale υποστηρίζουν ότι αποκαλύπτει λεπτομερή γνώση των θεραπευτικών χρήσεων του φυτού και του τρόπου λειτουργίας του συστήματος ιατρικών αδειών.
Η Αντίκυρα: Θεραπευτικός προορισμός της ρωμαϊκής ελίτ
Η μικρή παραθαλάσσια πόλη της Αντίκυρας στον Κορινθιακό Κόλπο είχε αποκτήσει φήμη ως κέντρο εξειδικευμένων θεραπειών, ειδικά για παθήσεις όπως η επιληψία, η κατάθλιψη και η ψύχωση – ακριβώς εκείνες που οι αρχαίοι πίστευαν πως αντιμετωπίζονταν με ελλέβορο.
Ο ερευνητής Andrew Koh εξηγεί ότι «η Αντίκυρα λειτουργούσε σαν μια ιατρική κλινική της ρωμαϊκής εποχής, προσελκύοντας εύπορους Ρωμαίους που αναζητούσαν εξειδικευμένες θεραπείες εκτός της Ρώμης». Η δήλωση αυτή ενισχύει την ιδέα του ιατρικού τουρισμού στην αρχαιότητα, καθώς η ρωμαϊκή ελίτ ταξίδευε για να λάβει πρόσβαση σε πρωτοποριακές (για την εποχή) θεραπείες.
Ο Καλιγούλας και ο ελλέβορος: μια προσωπική υπόθεση;
Η μελέτη προτείνει ότι το ενδιαφέρον του Καλιγούλα για τη φαρμακολογία δεν ήταν θεωρητικό, αλλά πιθανώς συνδεδεμένο με προσωπικά προβλήματα υγείας. Πηγές της εποχής αναφέρουν ότι υπέφερε από επιληπτικά επεισόδια, αϋπνία και ψυχικές διαταραχές – ασθένειες που θεωρούνταν κατάλληλες για θεραπεία με ελλέβορο. Είναι πιθανό ότι ο ίδιος είχε δοκιμάσει ή μελετήσει τις ιδιότητες του φυτού, είτε για δική του χρήση είτε για ευρύτερη εφαρμογή.
Ο Φίλωνας της Αλεξάνδρειας, φιλόσοφος και επικριτής του αυτοκράτορα, κατηγόρησε τον Καλιγούλα ότι «διέστρεψε την τέχνη της ιατρικής», αναγνωρίζοντας όμως, έμμεσα, τη γνώση που διέθετε γύρω από αυτήν.
Αρχαία γνώση, σύγχρονες εφαρμογές
Η μελέτη υπογραμμίζει και μια πιο σύγχρονη διάσταση: την αξία της αναβίωσης της αρχαίας φαρμακολογικής γνώσης. Ερευνητές του Yale συνεχίζουν με φυτοχημικές αναλύσεις δειγμάτων ελλέβορου που έχουν συλλέξει από τον ελληνικό χώρο, κυρίως από τις πλαγιές του Ελικώνα, για να εξετάσουν την αποτελεσματικότητά τους και τις πιθανές φαρμακευτικές εφαρμογές σήμερα.
Το συμπέρασμα είναι διπλό: όχι μόνο ο Καλιγούλας δεν ήταν απλώς ένας παρανοϊκός τύραννος, αλλά ενδέχεται να κατείχε σημαντική γνώση στον τομέα της ιατρικής, και, παράλληλα, ότι η αρχαία φαρμακολογία μπορεί ακόμα να προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τη σύγχρονη ιατρική έρευνα.
Πηγή: Archaeology mag
