Η φωνή που «σπάει», τα παλαμάκια, η κιθάρα και το δυνατό χτύπημα του τακουνιού στο πάτωμα. Το φλαμένκο, η εμβληματική τέχνη της νότιας Ισπανίας, γιορτάζει σήμερα Κυριακή την Παγκόσμια Ημέρα του, θυμίζοντας ότι ένας χορός μπορεί να γίνει γλώσσα ολόκληρων λαών. Στις 16 Νοεμβρίου 2010 η UNESCO αναγνώρισε επίσημα το φλαμένκο – μουσική, τραγούδι και χορό μαζί – ως στοιχείο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Από τότε, η ίδια ημερομηνία έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Φλαμένκο, με εκδηλώσεις σε όλη την Ισπανία και σε δεκάδες χώρες του κόσμου.
Ρίζες στην Ανδαλουσία, βλέμμα στον κόσμο
Οι ρίζες του φλαμένκο βρίσκονται στην Ανδαλουσία και συνδέονται στενά με τους Χιτάνος, την κοινότητα των τσιγγάνων της περιοχής, αλλά και με τις παραδόσεις των Μουσουλμάνων, των Σεφαραδιτών Εβραίων και των λαϊκών μουσικών της νότιας Ισπανίας. Για αιώνες η τέχνη αυτή άνθισε σε αυλές σπιτιών, σε μικρά καφέ-σαντάν και σε γειτονικές «πένας» – τις τοπικές λέσχες φίλων του φλαμένκο – πολύ πριν ανέβει σε μεγάλα θέατρα ή γίνει τουριστικό θέαμα. Παρά τις διώξεις και την περιθωριοποίηση των δημιουργών του, το φλαμένκο κατάφερε να περάσει από γενιά σε γενιά, διατηρώντας τον χαρακτήρα μιας «φωνής των από κάτω».
Τραγούδι, κιθάρα, χορός
Η καρδιά του φλαμένκο είναι το cante, το τραγούδι: από το βαθύ και δραματικό cante jondo μέχρι τα πιο ανάλαφρα, γιορτινά τραγούδια. Δίπλα του, η κιθάρα δίνει τον ρυθμό και ανοίγει χώρο για τον χορό – τον baile – που έγινε το πιο αναγνωρίσιμο στοιχείο του φλαμένκο. Εκρηκτικά πόδια, δυνατά τακουνίσματα, έντονες κινήσεις των χεριών και του κορμού, με τη χαρακτηριστική ένταση στο βλέμμα. Δεν είναι τυχαίο ότι όσοι ασχολούνται με το φλαμένκο μιλούν για duende. Εκείνη τη σχεδόν εκστατική στιγμή, όπου ο χορευτής ή η χορεύτρια «βυθίζονται» στο συναίσθημα και παρασύρουν μαζί τους κοινό και μουσικούς.
Ημέρα μνήμης και γιορτής
Η Παγκόσμια Ημέρα Φλαμένκο δεν είναι απλώς αφορμή για παραστάσεις. Είναι μια υπενθύμιση ότι ο πολιτισμός γεννιέται συχνά στην άκρη της κοινωνίας, από κοινότητες που παλεύουν να ακουστεί η φωνή τους. Είναι επίσης μια πρόσκληση για τις νεότερες γενιές να γνωρίσουν το φλαμένκο όχι μόνο ως «εντυπωσιακό σόου», αλλά ως ζωντανή παράδοση, ανοιχτή σε διάλογο με τη σύγχρονη μουσική και τον χορό. Σήμερα, σε σχολές χορού, πολιτιστικά κέντρα και μικρές σκηνές, από τη Σεβίλλη και τη Γρανάδα μέχρι τη Μαδρίτη – αλλά και σε πόλεις σε όλον τον κόσμο – άνθρωποι διαφορετικών ηλικιών φορούν τακούνια, σηκώνουν τα χέρια ψηλά και αφήνονται στον ρυθμό. Για λίγα λεπτά, ο κόσμος συναντιέται σε μια κοινή γλώσσα: αυτή του φλαμένκο.
