Λίγα εικοσιτετράωρα πριν να λήξει η προθεσμία για την υποβολή των εθνικών σχεδίων από τα κράτη μέλη για την άμυνα, στο πλαίσιο του νέου ευρωπαϊκού χρηματοδοτικού εργαλείου, το SAFE, το κλίμα στις Βρυξέλλες γίνεται ολοένα πιο σύνθετο με τη Βρετανία να φαίνεται ότι μένει εκτός προγράμματος και τη Γερμανία να πιέζει ανοιχτά για συμμετοχή της Τουρκίας, αλλά και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της Κομισιόν Τόμας Ρενιέ, «όπως ήταν ήδη γνωστό, η προθεσμία για την υποβολή των εθνικών σχεδίων λήγει στις 30 Νοεμβρίου». Η Επιτροπή σκοπεύει να αξιολογήσει όλα τα σχέδια εντός Δεκεμβρίου, να τα προωθήσει στο Συμβούλιο για πολιτική έγκριση και αν δεν υπάρξουν καθυστερήσεις οι πρώτες εκταμιεύσεις, έως 15%, να αναμένονται εντός του 2026.
Ο Ρενιέ υπογράμμισε πως το SAFE είναι «έκτακτο εργαλείο» που πρέπει να λειτουργήσει με ταχύτητα, καθώς ολοκληρώνεται το 2030.
Εμπλοκή με τη Βρετανία
Στο μέτωπο του Ηνωμένου Βασιλείου σύμφωνα με διεθνή μέσα οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν. Οι εκπρόσωποι των κρατών-μελών απέρριψαν την πρόταση του Λονδίνου, η οποία προέβλεπε συνεισφορά μόνο λίγων εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, όταν η Ε.Ε. είχε ορίσει τελικό τίμημα τα 2 δισ. ευρώ.
Παρά το αδιέξοδο, φαίνεται ότι η Κομισιόν δεν κλείνει εντελώς την πόρτα. Όπως εξήγησε ο εκπρόσωπος Τόμας Ρενιέ κατά τη σημερινή ενημέρωση των ανταποκριτών ξένου Τύπου: «Το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί εξ ορισμού να επωφεληθεί από το SAFE μέχρι το 35%, μέσω συνεργασιών με βρετανικές αμυντικές εταιρείες. Για συμμετοχή πέραν αυτού του ορίου απαιτείται ειδική συμφωνία» είπε λέγοντας πως δεν μπορεί να προδικάσει κάτι και λόγω της κρίσιμης περιόδου που διέρχεται η ΕΕ «η πόρτα παραμένει ανοιχτή.».
Με βάση τους ισχύοντες κανόνες, τα κράτη-μέλη μπορούν ήδη να κατευθύνουν έως 35% των δαπανών σε βρετανικές εταιρείες. Αν το Λονδίνο ενταχθεί πλήρως στο SAFE, το ποσοστό αυτό θα μπορούσε να φτάσει το 50%.
Η Επιτροπή τονίζει πως, μολονότι η προθεσμία λήγει, τα κεφάλαια δεν θα δεσμευτούν πριν περάσουν αρκετοί μήνες γεγονός που αφήνει ένα «τεχνικό παράθυρο» για πιθανή επαναφορά των συζητήσεων.
Δεν έχει διευκρινιστεί εάν η λόγική αυτή, δηλαδή το περιθώριο αξιοποίησης του SAFE και μετά τη λήξη των προθεσμιών ευνοεί και άλλες χώρες όπως για παράδειγμα την Τουρκία.
Επίσης ο εκπρόσωπος είπε ότι η Επιτροπή βρίσκεται σε συζητήσεις με τον Καναδά, με την ελπίδα ότι θα υπάρξει συμφωνία πριν από το τέλος του μήνα, ενώ τόσο η Νότια Κορέα όσο και η Τουρκία έχουν επίσης καταθέσει επίσημα αιτήματα συμμετοχής. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Ρενιέ, και τα δύο «έφτασαν εκπρόθεσμα» και δεν μπορούν να ενταχθούν στον τρέχοντα κύκλο αξιολόγησης.
Η Γερμανία πιέζει για συμμετοχή της Τουρκίας
Εν τω μεταξύ, αίσθηση προκαλεί η επιμονή της Γερμανίας να ενταχθεί η Τουρκία στο SAFE. Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Γιοχάν Βάντεπουλ, σε κοινή συνέντευξη Τύπου σήμερα με τον Τούρκο ομόλογό του Χακάν Φιντάν, δήλωσε: «Πιστεύω ακράδαντα ότι το πρόγραμμα SAFE πρέπει να ανοίξει τόσο για την Τουρκία όσο και για το Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι σημαντικοί εταίροι, απαραίτητοι για την ευρωπαϊκή ασφάλεια.»
Πρόσθεσε δε τις γνωστές και επαναλαμβανόμενες διατυπώσεις για το πόσο χρήσιμος εταίρος είναι η Άγκυρα.
«Η Τουρκία ήταν διαχρονικά ένας αξιόπιστος και σταθερός σύμμαχος στο ΝΑΤΟ. Θέλουμε να ανοίξουμε μια νέα σελίδα στις διμερείς σχέσεις μας, ενισχύοντας ειδικά τη συνεργασία στην ασφάλεια.»
Από την πλευρά του, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν σε χθεσινές τους δηλώσεις από το Ελσίνκι επαναλάμβανε τη γνωστή θέση της Άγκυρας:
«Η Τουρκία συμβάλλει κρίσιμα στην ασφάλεια της Ευρώπης. Είναι υψίστης σημασίας να συμπεριληφθεί η χώρα μας στις πρωτοβουλίες άμυνας και ασφάλειας της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένου του SAFE.».
Τις θέσεις αυτές επικρότησε και η Φινλανδή υπουργός Εξωτερικών Ελίνα Βάλτονεν η οποία δήλωσε οτι υποστηρίζει «ισότιμους όρους συνεργασίας» με την Τουρκία στην αμυντική βιομηχανία, λέγοντας ότι «η Ευρώπη χρειάζεται όλους τους αξιόπιστους εταίρους της».
Η Άγκυρα ελπίζει ότι η υποστήριξη του Βερολίνου θα μπορέσει να υπερκεράσει τις αντιδράσεις, άλλωστε ήταν το Βερολίνο που άνοιξε το δρόμο για τη συμφωνία με τη Βρετανία και την Τουρκία για την αγορά των Eurofighters.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, προς το παρόν, δεν υπάρχει επίσημη αντίδραση από Αθήνα και Λευκωσία. Ωστόσο, οι δύο κυβερνήσεις έχουν κατ’ επανάληψη καταστήσει σαφές πως θα μπλοκάρουν θεσμικά την πλήρη συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE.
Ωστόσο ευρωπαϊκές πηγές δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο «έμμεσης» συμμετοχής της Άγκυρας μέσω ευρωπαϊκών συμπράξεων, καθώς η τουρκική αμυντική βιομηχανία συνεργάζεται ήδη στενά με εταιρείες σε Ιταλία, Γερμανία και Βρετανία.
Οι επόμενες ημέρες και μετά τις 30 Νοεμβρίου
Οι επόμενες ημέρες μέχρι τις 30 Νοεμβρίου αποτελούν το πρώτο μεγάλο ορόσημο για το νέο χρηματοδοτικό εργαλείο της Ε.Ε., το SAFE, καθώς τα κράτη-μέλη οφείλουν να έχουν καταθέσει τα εθνικά τους σχέδια.
Η Κομισιόν αναμένεται να δώσει μια πρώτη εικόνα των υποβολών στις αρχές της εβδομάδας, ενώ ήδη προετοιμάζεται για έναν ιδιαίτερα πυκνό Δεκέμβριο.
Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ενδείξεις, η Επιτροπή σκοπεύει να αξιολογήσει τα σχέδια εντός του μήνα, με την πρόθεσή της να κινηθεί ταχύτερα από τον συνηθισμένο ευρωπαϊκό ρυθμό κάτι που θεωρεί καθοριστικό, δεδομένου ότι το SAFE είναι «έκτακτο εργαλείο» με σαφές ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2030. Αμέσως μετά, ο φάκελος περνά στο Συμβούλιο για πολιτική έγκριση. Εφόσον όλα κυλήσουν χωρίς καθυστερήσεις, οι πρώτες εκταμιεύσεις έως 15% αναμένονται εντός του 2026.
Τι σημαίνει το SAFE για Ελλάδα και Κύπρο
Το SAFE αποτελεί το σημαντικότερο πακέτο ενίσχυσης της ευρωπαϊκής άμυνας που έχει εγκριθεί: 150 δισ. ευρώ, διαθέσιμα κυρίως μέσω δανείων για κοινές προμήθειες, αμυντικά προγράμματα και ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης.
Η Ελλάδα είχε ζητήσει χρηματοδότηση ύψους 1,2 δισ. ευρώ, όμως η έγκριση της Κομισιόν διαμορφώθηκε στα 787,67 εκατ. ευρώ. Η κυβέρνηση θεωρεί ότι, παρά το μικρότερο ποσό, ο συνδυασμός των πόρων του SAFE με το νέο δωδεκαετές εξοπλιστικό πρόγραμμα μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός για την ενίσχυση της εγχώριας αμυντικής βιομηχανίας.
Η Κύπρος, αντίθετα, εμφανίζεται σημαντικά ενισχυμένη σε σχέση με το μέγεθός της, με εγκεκριμένο ποσό 1,18 δισ. ευρώ, που αντανακλά τις ανάγκες αναβάθμισης της αμυντικής της ικανότητας σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή.
Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο Τύπου της Κομισιόν το SAFE εντάσσεται στη συνολική προσπάθεια μετασχηματισμού της ευρωπαϊκής άμυνας. Μετά το Λευκή Βίβλο και τον νέο οδικό χάρτη, η Ε.Ε. έχει εντοπίσει κρίσιμα παραγωγικά και στρατηγικά κενά.
«Ήδη προχωρούν τα πρώτα εμβληματικά έργα της Ε.Ε. στον τομέα της άμυνας, ενώ παράλληλα τα κράτη-μέλη σχηματίζουν συμμαχίες ανάπτυξης αμυντικών δυνατοτήτων, με στόχο να καλύψουν κρίσιμα επιχειρησιακά και βιομηχανικά κενά.» είπε και συνέχισε: «Η δουλειά προχωρά με πλήρη ταχύτητα. Ορισμένες συμμαχίες είναι πιο ώριμες από άλλες.»
Με την ολοκλήρωση των αξιολογήσεων τον Δεκέμβριο και την έγκριση από το Συμβούλιο, το 2026 θα είναι το σημείο όπου το SAFE περνά από τον σχεδιασμό στην εφαρμογή και θα φανεί πως θα διαμορφωθεί ο νέος χάρτης της ευρωπαϊκής αμυντικής αρχιτεκτονικής, αλλά και πόσο θα αξιοποιήσει τα νέα δεδομένα η Ελλάδα και Κύπρος σε μια συγκυρία όπου εντείνονται οι αναθεωρητικές πιέσεις και η περιοχή εισέρχεται σε κύκλο γεωπολιτικών ανακατατάξεων.
