Στη σημερινή εποχή της αδιάκοπης ροής πληροφοριών, είναι συχνά πιο εύκολο –και πιο καθησυχαστικό– να αποστρέφουμε το βλέμμα από ό,τι μας προκαλεί άγχος ή δυσφορία. Κλείνουμε τον ήχο σε μια δυσάρεστη είδηση, σβήνουμε με ένα κλικ ένα αρνητικό σχόλιο ή προσπερνάμε μια δήλωση που κλονίζει τις πεποιθήσεις μας.
Αυτή η στάση έχει ονομαστεί από τους ψυχολόγους «φαινόμενο της στρουθοκαμήλου»· η συνειδητή αποφυγή δυσάρεστων πληροφοριών ή καταστάσεων, σαν τη στρουθοκάμηλο που χώνει το κεφάλι της στην άμμο πιστεύοντας ότι έτσι προστατεύεται.
Αν όμως τα παιδιά είναι ξακουστά για την αδιάκοπη περιέργειά τους και τον καταιγισμό ερωτήσεων που κάνουν, πότε αρχίζει η τάση για αποφυγή; Σε αυτό το ερώτημα προσπάθησε να απαντήσει μια ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου του Σικάγο με επικεφαλής τη μεταδιδακτορική ερευνήτρια Ραντίκα Σανθαναγκοπαλάν.
Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Psychological Science, διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά, όσο μεγαλώνουν, γίνονται ολοένα και πιο επιλεκτικά απέναντι στις πληροφορίες, αποφεύγοντας συνειδητά εκείνες που ενδέχεται να τους δημιουργήσουν δυσάρεστα συναισθήματα. Συγκεκριμένα, ενώ τα πεντάχρονα και εξάχρονα εξακολουθούν να δείχνουν αληθινή δίψα για μάθηση, παιδιά ηλικίας 7 έως 10 ετών αρχίζουν να επιλέγουν τι δεν θέλουν να μάθουν.
Όπως εξηγεί η Σανθαναγκοπαλάν, «αν θέλουμε να κατανοήσουμε πώς γεννιούνται και πώς αλλάζουν με τον χρόνο οι συμπεριφορές λήψης αποφάσεων, πρέπει να κοιτάξουμε στα ίδια τα παιδιά».
Από την περιέργεια στην αποφυγή
Η Σανθαναγκοπαλάν, με σπουδές στη διοίκηση επιχειρήσεων και την ψυχολογία, παρατήρησε ένα ενδιαφέρον παράδοξο: στους ενήλικες, η αποφυγή πληροφοριών είναι συνηθισμένη – για παράδειγμα, αποφεύγουμε να διαβάσουμε για την πτώση του χρηματιστηρίου ή να κάνουμε μια εξέταση υγείας. Στην αναπτυξιακή ψυχολογία, αντίθετα, τα μικρά παιδιά δείχνουν ακατάπαυστη περιέργεια. Πώς λοιπόν μεταβαίνουμε από το ένα στο άλλο;
Μαζί με τις καθηγήτριες Τζέιν Ράιζεν και Κάθριν Κίνζλερ, σχεδίασαν πειράματα που εξετάζουν πέντε πιθανά κίνητρα αποφυγής:
- απομάκρυνση από δυσάρεστα συναισθήματα (άγχος, απογοήτευση),
- αποφυγή πληροφορίας που αγγίζει την αυτοεικόνα μας,
- αποφυγή προκλήσεων στις πεποιθήσεις μας,
- προστασία προσωπικών προτιμήσεων,
- επιδίωξη οφέλους χωρίς να φαίνεται ιδιοτέλεια.
Σε ένα από τα σενάρια, τα παιδιά έπρεπε να διαλέξουν αν θα δουν ένα βίντεο που εξηγούσε γιατί το αγαπημένο τους γλυκό βλάπτει τα δόντια. Τα μικρότερα παιδιά έδειχναν πρόθυμα να το παρακολουθήσουν, ενώ τα μεγαλύτερα συχνά επέλεγαν να μην το μάθουν. Ωστόσο, όταν επρόκειτο για την αξιολόγηση των ικανοτήτων τους (π.χ. αν τα πήγαν καλά σε ένα τεστ), ακόμα και τα μεγαλύτερα παιδιά ήθελαν την πληροφορία – πιθανώς επειδή στο σχολικό περιβάλλον ενισχύεται η πεποίθηση ότι η προσπάθεια οδηγεί σε βελτίωση.
Το «ηθικό παραθυράκι»
Η μελέτη εξέτασε και το πώς τα παιδιά μαθαίνουν να εκμεταλλεύονται την ασάφεια προς όφελός τους. Σε ένα πείραμα, τους ζητήθηκε να μοιράσουν αυτοκόλλητα με έναν συμπαίκτη. Γνώριζαν ότι το ένα κουβαδάκι είχε περισσότερα για τα ίδια, αλλά δεν ήξεραν τι περιείχε για τον άλλο. Είχαν τη δυνατότητα να μάθουν τον αριθμό, όμως τα μεγαλύτερα παιδιά συχνά προτιμούσαν να μείνουν στην άγνοια, ώστε να επιλέξουν χωρίς ενοχές. Έτσι διατηρούσαν την εντύπωση της δικαιοσύνης, ενώ στην πραγματικότητα έπαιρναν το μεγαλύτερο όφελος.
Από την άρνηση στην ανθεκτικότητα
Η αποφυγή δεν είναι πάντα αρνητική. Μερικές φορές προστατεύει από υπερφόρτωση ή συναισθηματική κατάρρευση. Ωστόσο, όταν γίνεται μόνιμη στάση, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές συνέπειες, όπως η ιδεολογική ακαμψία ή η πολιτική πόλωση. Η Σανθαναγκοπαλάν προτείνει να αναρωτιόμαστε γιατί επιλέγουμε να αγνοήσουμε κάτι. Συχνά πρόκειται για βραχυπρόθεσμη ανακούφιση εις βάρος ενός μακροπρόθεσμου οφέλους.
Η ίδια τονίζει πως, αν ενισχύσουμε στα παιδιά την ιδέα ότι ακόμα και οι δυσάρεστες πληροφορίες έχουν αξία, μπορούμε να τα βοηθήσουμε να καλλιεργήσουν ανθεκτικότητα απέναντι στην αποφυγή. Το ίδιο ισχύει και για την αβεβαιότητα: μαθαίνοντας να την ανεχόμαστε –ακόμη και να τη δεχόμαστε– μειώνουμε τον κίνδυνο να κρυφτούμε πίσω από μια ψευδαίσθηση ασφάλειας.
Όπως καταλήγει η ερευνήτρια: «Η αποδοχή ενός βαθμού αβεβαιότητας μπορεί να μας προστατεύσει από την παγίδα της αποφυγής πληροφορίας».
Πηγή: medicalxpress
