Της Εργίνας Ξυδούς, Ιστορικού Τέχνης – Πιστοποιημένης Εκτιμήτριας
Τη σπουδαία αναδρομική έκθεση του έλληνα μεταϊμπρεσιονιστή ζωγράφου Μιχάλη Οικονόμου «Μιχάλης Οικονόμου. Η αλχημεία της ζωγραφικής» έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε για λίγες ημέρες ακόμη στην Αθήνα, σε συνέχεια παρουσίασης της στο Ίδρυμα Αβέρωφ στο Μέτσοβο τον περασμένο χρόνο.
Το έργο του ζωγράφου αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης επί δεκαετίες από την ιστορικό τέχνης Δρ. Αφροδίτη Κούρια. Στημένη, οργανωμένη και μελετημένη με την κλασική ματιά του Ιστορικού της Τέχνης, η έκθεση του έργου του Μιχάλη Οικονόμο αποκαλύπτει ένα πανόραμα του πρωτοπόρου της νεοελληνικής τέχνης, που μεταλαμπάδευσε τις αρχές του μεταιμπρεσιονισμού με ειλικρίνεια και ζέση στην ελληνική ζωγραφική.
Όπως αναφέρεται στο συνοδευτικό κείμενο, ο ίδιος ο ζωγράφος τόνιζε: «Θέλω να δώσω αίσθημα, όσο μπορώ περισσότερο αίσθημα….» κι έτσι, μέσα από τους πίνακες του, όπως Το κόκκινο βουνό, Η Ακρόπολη, Ξωκκλήσι με πέντε κυπαρίσσια, Ψαρόσπιτο, Ύδρα, αλλά και Το σπίτι που ονειρεύεται, Martigues, Σπίτι με κόκκινη τέντα, Μετά τη βροχή, αναδύονται έντονες αισθήσεις.
Ο Μιχάλης Οικονόμου, γεννημένος το 1884 στον Πειραιά, εγκαταλείπει στο Παρίσι τις σπουδές ναυπηγικής για να αφοσιωθεί στη ζωγραφική. Μετά από συμμετοχές σε εκθέσεις στο Παρίσι, παρουσιάζει στην Ελλάδα τη δουλειά του στο φιλολογικό σύλλογο «Παρνασσό» πρώτη φορά το 1926. Η εκθεσιακή δραστηριότητα συνεχίζεται με επιτυχία στον «Παρνασσό», στην αίθουσα «Στρατηγοπούλου» αλλά και στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά ως το 1931 με θετική αποδοχή από την τεχνοκριτική. Τον επόμενο χρόνο ο ζωγράφος εισάγεται στο Δρομοκαϊτιο και το 1933 πεθαίνει.
Τα έργα του βρίσκονται σήμερα σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Η αναδρομική έκθεση ενός καλλιτέχνη, κατά την οποία γίνεται προσπάθεια συγκέντρωσης του συνόλου του έργου του, προσφέρει τη σπάνια δυνατότητα φυσικής θέασης, αντιπαραβολής και μελέτης των έργων του – έργων που υπό κανονικές συνθήκες βρίσκονται σε διαφορετικά μουσεία και συλλογές, πολλά από αυτά μη προσβάσιμα στο κοινό, ενίοτε ούτε στους μελετητές.
Αν και οι ψηφιακές δυνατότητες έχουν αποδυναμώσει τα κλασικά επιχειρήματα υπέρ των αναδρομικών, τεχνικά δύσκολων, κοστοβόρων και χρονοβόρων εκθέσεων έργων σε φυσική μορφή, η αξία μιας ατομικής έκθεσης παραμένει αναντικατάστατη.
Σε μια αναδρομική παρουσίαση των έργων όλων των εποχών ενός δημιουργού μετά την επεξεργασία του υλικού από ομάδες εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού, ιστορικών τέχνης, συντηρητών κ.α. ξετυλίγεται το σκεπτικό, η έμπνευση, το “Kunstwollen” – το «θέλω» του καλλιτέχνη - και ολόκληρη η πορεία του, είτε είναι σύντομη είτε είναι πολυετής. Η συγκέντρωση έργων που μόνιμα ανήκουν σε συλλογές ιδιωτών ή μουσείων σε όλο τον κόσμο για μια έκθεση επιτρέπει την ουσιαστική επιστημονική μελέτη τους.
Η έκθεση «Μιχάλης Οικονόμου. Η αλχημεία της ζωγραφικής» τολμά ταυτόχρονα μια τομή στον κόσμο της συντήρησης, η οποία παρουσιάζεται σε ξεχωριστό τμήμα της έκθεσης μέσω απεικονιστικών μεθόδων τεχνικής φωτογράφισης. Τα στοιχεία που προκύπτουν από την ερευνητική δουλειά των συντηρητών αποτελούν χρήσιμη παρακαταθήκη για επόμενους μελετητές.
Το παράδειγμα της πολιτικής ατομικών εκθέσεων αξιολογείται ανάλογα και ακολουθείται και από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Ενδεικτικά αναφέρω τη σημαντική αναδρομική έκθεση του “Old Master” Johannes Vermeer (1632-75), του ολλανδού του 17ου αιώνα, που παρουσιάστηκε στο Rijksmuseum στο Άμστερνταμ τους πρώτους μήνες του 2023.
Μια έκθεση που προετοιμαζόταν επί μήνες και παρουσίασε το απόσταγμα της διεξοδικής μελέτης των έργων από ομάδες ιστορικών τέχνης και συντηρητών. Μια έκθεση για την οποία από την αρχή της λειτουργίας της είχαν εξαντληθεί τα εισιτήρια. Μια έκθεση στην οποία οι επιμελητές κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν για πρώτη φορά τα 28 από τα 35 γνωστά έργα του καλλιτέχνη.
Στην αθηναϊκή έκθεση του ζωγράφου Μιχάλη Οικονόμου εκατόν δεκαέξι έργα ξετυλίγουν το μοναδικό αποτύπωμα του, που άφησε παρακαταθήκη στην ιστορία της ελληνικής τέχνης. Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο, χορηγία του ιδρύματος Ι.Φ.Κωστόπουλου.
Ίδρυμα Θεοχαράκη, έως 12/5/2024