Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε σήμερα το πρώτο ευρωπαϊκό πακέτο για τη στέγαση, αναγνωρίζοντας εμμέσως ότι η στεγαστική κρίση έχει πάψει να αποτελεί αποκλειστικά εθνικό ζήτημα και έχει μετατραπεί σε πανευρωπαϊκή δοκιμασία. Με τις τιμές των κατοικιών να έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο πάνω από 60% την τελευταία δεκαετία και τα ενοίκια κατά περισσότερο από 20%, η πρόσβαση σε προσιτή στέγη απειλεί πλέον όχι μόνο το βιοτικό επίπεδο των πολιτών, αλλά και την κοινωνική συνοχή, καθώς και τη συνολική λειτουργία της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Όπως αναφέρεται στο σχέδιο, οι παρεμβάσεις της Κομισιόν εστιάζουν στην αύξηση της προσφοράς κατοικιών, στην ενεργοποίηση επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων, στην αντιμετώπιση των βραχυπρόθεσμων μισθώσεων σε περιοχές με έντονη στεγαστική πίεση, καθώς και στη στήριξη των πολιτών που πλήττονται περισσότερο από την κρίση.
«Η πρόσβαση σε προσιτή στέγη αποτελεί σοβαρή ανησυχία για εκατομμύρια Ευρωπαίους», σημείωσε η εκτελεστική αντιπρόεδρος της Κομισιόν για την Καθαρή, Δίκαιη και Ανταγωνιστική Μετάβαση, Τερέσα Ριμπέρα, υπογραμμίζοντας ότι η αντιμετώπιση της κρίσης απαιτεί συντονισμένη δράση σε πολλά επίπεδα.
Στην ανακοίνωσή της, η Επιτροπή περιγράφει τη στέγαση ως μία από τις πιο πιεστικές κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις της Ένωσης, επισημαίνοντας ότι η κρίση επηρεάζει άμεσα την κινητικότητα της εργασίας, την πρόσβαση στην εκπαίδευση και τη δημιουργία οικογένειας. Η έλλειψη προσιτής κατοικίας λειτουργεί πλέον ως τροχοπέδη τόσο για την ανταγωνιστικότητα όσο και για την κοινωνική συνοχή της ΕΕ, σε μια περίοδο κατά την οποία η Ένωση επιδιώκει να ενισχύσει την ανθεκτικότητά της.
Κρίση και στοιχεία
Την ίδια στιγμή, τα στοιχεία της Κομισιόν δείχνουν ότι η κρίση τροφοδοτείται και από διαρθρωτικές ανισορροπίες στην προσφορά: από το 2021 οι οικοδομικές άδειες για κατοικίες έχουν μειωθεί κατά περίπου 20% σε επίπεδο ΕΕ, ενώ σχεδόν το 20% του οικιστικού αποθέματος παραμένει κενό, σε ένα περιβάλλον όπου οι τιμές κατοικιών έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 60% από το 2013 και τα ενοίκια κατά πάνω από 20%, με ρυθμούς πολύ ταχύτερους από τα εισοδήματα.
Παρότι η κύρια αρμοδιότητα για τη στεγαστική πολιτική παραμένει στα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Προσιτής Στέγασης φιλοδοξεί να παρέμβει εκεί όπου η ευρωπαϊκή δράση μπορεί να προσφέρει προστιθέμενη αξία.
Όπως επισήμανε ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος για την Ευημερία και τη Βιομηχανική Στρατηγική, Στεφάν Σεζουρνέ, η στεγαστική κρίση «δεν αποτελεί ευρωπαϊκή αναγκαιότητα, αλλά πολιτική επιλογή», προσθέτοντας ότι η Ευρώπη καλείται να απλοποιήσει, να επενδύσει και να καινοτομήσει ώστε να χτίζει γρηγορότερα, πιο βιώσιμα και με χαμηλότερο κόστος.
Οι βασικοί άξονες
Το πακέτο κινείται σε τέσσερις βασικούς άξονες:
την αύξηση της προσφοράς κατοικιών,
την κινητοποίηση επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων,
την αντιμετώπιση των πιέσεων από τις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις σε περιοχές με στεγαστική πίεση και
τη στήριξη των ομάδων που πλήττονται περισσότερο.
Νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Κατασκευή Κατοικιών
Στο σκέλος της προσφοράς, η Επιτροπή προτείνει τη νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Κατασκευή Κατοικιών, με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και της καινοτομίας στον κατασκευαστικό και ανακαινιστικό τομέα. Προβλέπεται συνεργασία με εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές για την απλοποίηση κανόνων και διαδικασιών που περιορίζουν την οικοδόμηση, με ιδιαίτερη έμφαση στον χωροταξικό σχεδιασμό και την αδειοδότηση. Η Κομισιόν αναγνωρίζει ότι οι διοικητικές καθυστερήσεις αποτελούν σήμερα βασικό εμπόδιο για νέες επενδύσεις σε κατοικίες.
Στο στόχαστρο οι βραχυπρόθεσμες μισθώσεις
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις τύπου Airbnb, τις οποίες η Επιτροπή αναγνωρίζει ως παράγοντα που επιδεινώνει την έλλειψη κατοικιών σε περιοχές με έντονη στεγαστική πίεση. Στο πλαίσιο του πακέτου, προαναγγέλλεται νέα νομοθετική πρωτοβουλία για τις βραχυπρόθεσμες μισθώσεις, με στόχο να στηριχθούν οι πόλεις και οι περιφέρειες που αντιμετωπίζουν οξυμένα προβλήματα.
«Η στέγαση δεν είναι απλώς εμπόρευμα, είναι θεμελιώδες δικαίωμα», τόνισε ο επίτροπος Ενέργειας και Στέγασης, Νταν Γιόργκενσεν, προειδοποιώντας ότι η αποτυχία αντιμετώπισης της κρίσης δημιουργεί κενό που μπορεί να αξιοποιηθεί από ακραίες πολιτικές δυνάμεις.
Κρατικές ενισχύσεις
Παράλληλα, το πακέτο περιλαμβάνει την αναθεώρηση των κανόνων κρατικών ενισχύσεων, ώστε τα κράτη μέλη να μπορούν ευκολότερα να χρηματοδοτούν κοινωνική και προσιτή στέγαση. Σύμφωνα με την Επιτροπή, η μεγαλύτερη ευελιξία στη δημόσια στήριξη είναι κρίσιμη σε περιόδους έντονης στεγαστικής πίεσης και μπορεί να επιταχύνει την υλοποίηση έργων σε τοπικό επίπεδο.
Νέα επενδυτική πλατφόρμα
Στο χρηματοδοτικό επίπεδο, η Κομισιόν υπενθυμίζει ότι έχουν ήδη κινητοποιηθεί περίπου 43 δισ. ευρώ για επενδύσεις στη στέγαση και ανακοινώνει ότι η στήριξη αυτή θα συνεχιστεί και στο επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο. Παράλληλα, δρομολογείται η δημιουργία νέας πανευρωπαϊκής επενδυτικής πλατφόρμας, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, εθνικές και περιφερειακές αναπτυξιακές τράπεζες και διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, με στόχο τη μόχλευση πρόσθετων κεφαλαίων.
Η Επιτροπή επισημαίνει ότι μέσω του InvestEU και του επόμενου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω η κλίμακα των επενδύσεων στη στέγαση, με έμφαση σε κοινωνικές, προσιτές και βιώσιμες κατοικίες σε ολόκληρη την Ένωση.
Το πακέτο συνδέει ρητά τη στεγαστική πολιτική με την πράσινη μετάβαση. Περιλαμβάνει νέα Ανακοίνωση και Σύσταση του Συμβουλίου για το Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus, το οποίο προβάλλεται ως μοχλός για βιώσιμες, προσιτές και ποιοτικές κατοικίες.
Η επίτροπος Περιβάλλοντος, , Γέσικα Ρόσβαλ, τόνισε ότι η πρωτοβουλία ενισχύεται ώστε να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες για βιώσιμες και προσιτές κατοικίες, ιδίως στις περιοχές με τη μεγαλύτερη πίεση.
Ευάλωτες ομάδες και άστεγοι
Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στις ομάδες που πλήττονται περισσότερο από τη στεγαστική κρίση, όπως οι νέοι, οι φοιτητές, οι εργαζόμενοι σε κρίσιμους τομείς, τα χαμηλά εισοδήματα και άλλες ευάλωτες κατηγορίες. Η Επιτροπή δεσμεύεται να κινητοποιήσει νέες επενδύσεις σε φοιτητική και κοινωνική στέγαση και να στηρίξει τα κράτη μέλη στην ανάπτυξη πολιτικών για την αντιμετώπιση της αστεγίας, βασισμένων στην προσέγγιση Housing First.
Νέα Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τη Στέγαση
Σύμφωνα με την Κομισιόν, το σχέδιο που παρουσιάστηκε σήμερα αποτελεί την αφετηρία και όχι το τέλος της ευρωπαϊκής παρέμβασης. Η έμφαση μεταφέρεται πλέον στην εφαρμογή, με τη δημιουργία μιας νέας Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τη Στέγαση, στην οποία θα συμμετέχουν κράτη μέλη, πόλεις, περιφέρειες, ευρωπαϊκοί θεσμοί, κοινωνικοί εταίροι, ο κατασκευαστικός κλάδος και η κοινωνία των πολιτών.
Παράλληλα, έχει ήδη ανακοινωθεί η διοργάνωση της πρώτης Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής για τη Στέγαση το 2026, σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί η πολιτική δυναμική γύρω από ένα ζήτημα που αγγίζει πλέον τον πυρήνα της ευρωπαϊκής καθημερινότητας.
Η ελληνική πραγματικότητα
Για την Ελλάδα, το ζήτημα της στέγασης έχει ήδη ανέβει στο ανώτατο ευρωπαϊκό πολιτικό επίπεδο.
Τον Οκτώβριο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνώρισε σε έκθεσή του ότι η οξυμένη στεγαστική κρίση στην ΕΕ δεν αποτελεί μόνο κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα, αλλά μπορεί να εξελιχθεί και σε απειλή για τη δημοκρατία, όταν μεγάλα τμήματα της κοινωνίας αισθάνονται αποκλεισμένα από βασικά αγαθά όπως η κατοικία.
Στη σχετική συζήτηση, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε υπογραμμίσει την ανάγκη να αξιοποιηθούν κοινοτικοί πόροι για τη στέγαση, ώστε να αντιμετωπιστεί το ζήτημα με πιο στοχευμένο και ουσιαστικό τρόπο, σημειώνοντας ότι οι νέοι Ευρωπαίοι πρέπει να αισθάνονται πως η απόκτηση ενός δικού τους σπιτιού δεν είναι άπιαστο όνειρο.
Στο πλαίσιο αυτό, η ελληνική πλευρά είχε ανακοινώσει σχέδιο επιδοτήσεων μέσω του ΕΣΠΑ για την ανακαίνιση παλαιών κατοικιών, το οποίο δεν θα συνδέεται κατ’ ανάγκην ή αποκλειστικά με την ενεργειακή αναβάθμιση, δίνοντας έμφαση στην αύξηση της διαθεσιμότητας κατοικιών και στη συγκράτηση του κόστους στέγασης. Όπως είχε διευκρινιστεί τότε, η υλοποίηση της πρότασης προϋποθέτει την έγκρισή της από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, γεγονός που καθιστά τις νέες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για τη στέγαση ιδιαίτερα κρίσιμες για την ελληνική περίπτωση.
Η εικόνα αυτή αποτυπώνεται και στα διαθέσιμα στοιχεία. Στην Ελλάδα, η στεγαστική πίεση είναι εντονότερη στα μεγάλα αστικά κέντρα. Αν και οι τιμές αγοράς κατοικιών αυξήθηκαν λιγότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, τα ενοίκια έχουν αυξηθεί απότομα τα τελευταία χρόνια, ενώ η εξάπλωση της βραχυχρόνιας μίσθωσης έχει περιορίσει δραστικά τη διαθεσιμότητα κατοικιών για μόνιμους κατοίκους.
Σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στην Αθήνα το 42% του μέσου μισθού δαπανάται για ενοίκιο, ποσοστό που κατατάσσει την ελληνική πρωτεύουσα ανάμεσα στις ακριβότερες ευρωπαϊκές πόλεις για τους ενοικιαστές.
Παράλληλα, τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του ελληνικού στεγαστικού αποθέματος επιτείνουν το πρόβλημα.
Επίσης, σύμφωνα με τη διαδραστική έκθεση της Eurostat τα ελληνικά νοικοκυριά δαπανούν κατά μέσο όρο το 35,5% του διαθέσιμου εισοδήματός τους για στέγαση, το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου περίπου 19%.
Κλείνοντας, η Επιτροπή στέλνει ένα σαφές πολιτικό μήνυμα ότι η στεγαστική κρίση δεν αφορά μόνο την αγορά ή την κοινωνική πολιτική, αλλά τον ίδιο τον πυρήνα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Όπως τόνισε ο επίτροπος Ενέργειας και Στέγασης, Νταν Γιόργκενσεν, η Ευρώπη οφείλει να αναλάβει συλλογικά την ευθύνη για ένα πρόβλημα που πλήττει εκατομμύρια πολίτες, προειδοποιώντας ότι η αδράνεια μπορεί να δημιουργήσει κενό που θα εκμεταλλευτούν εξτρεμιστικές πολιτικές δυνάμεις. «Η στέγαση δεν είναι απλώς ένα αγαθό, είναι θεμελιώδες δικαίωμα», σημείωσε, υπογραμμίζοντας ότι η Ένωση καλείται να κινητοποιήσει όλα τα διαθέσιμα μέσα ώστε κάθε Ευρωπαίος να μπορεί να έχει πρόσβαση σε ένα αξιοπρεπές σπίτι.
