Τρακτέρ στη Νίκαια, μπλόκα στα Μάλγαρα, παρακάμψεις στον Ε65. Για χιλιάδες οδηγούς η Ελλάδα είναι σήμερα μια χώρα «σε κομμάτια». Για χιλιάδες αγρότες και κτηνοτρόφους όμως είναι κυρίως μια χώρα που τους χρωστά από επιδοτήσεις της ΚΑΠ μέχρι αποζημιώσεις ΕΛΓΑ και ανεκπλήρωτες κυβερνητικές υποσχέσεις. Το ερώτημα είναι σκληρά πρακτικό: κοστίζει λιγότερο να πληρώσεις άμεσα όσα χρωστάς, ή να αφήσεις την οικονομία να «αιμορραγεί» από κλειστούς δρόμους και καθυστερήσεις;
Τα μπλόκα δεν είναι πια μόνο συμβολικές παρουσίες σε ανισόπεδους κόμβους. Η Εθνική Οδός Αθηνών–Θεσσαλονίκης είναι κλειστή στο ύψος της Νίκαιας Λάρισας, με την κυκλοφορία να εκτρέπεται στην παλαιά εθνική. Αντίστοιχα, ο αυτοκινητόδρομος Ε65 στην Καρδίτσα παραμένει αποκλεισμένος από εκατοντάδες τρακτέρ. Νέα μπλόκα στήνονται και στα διόδια Μαλγάρων, όπου αγρότες κατάφεραν να περάσουν στο οδόστρωμα παρά τον αστυνομικό κλοιό, αναγκάζοντας σε παρατεταμένες παρακάμψεις και καθυστερήσεις χιλιάδες οχήματα.
Οι κινητοποιήσεις κλιμακώνονται μέρα με τη μέρα. Τα συντονιστικά μιλούν ήδη για «μπλόκα σε όλη τη χώρα», την ώρα που επεισόδια με τα ΜΑΤ σε Νίκαια και Πλατύκαμπο δείχνουν ότι η σύγκρουση με την κυβέρνηση δεν θα λυθεί εύκολα.
Πόσα χρωστάει το κράτος στους αγρότες;
Αν ρωτήσεις έναν αγρότη σήμερα «πόσα σου χρωστάει το κράτος;», η απάντηση δεν είναι μόνο ο αριθμός στον λογαριασμό του. Είναι ένα μωσαϊκό από:
- Άμεσες ενισχύσεις της ΚΑΠ (βασική ενίσχυση, συνδεδεμένες, οικολογικά σχήματα)
- Ειδικά προγράμματα («σπάνιες φυλές», «παλιά βιολογικά», κ.ά.)
- Αποζημιώσεις ΕΛΓΑ για καταστροφές (πλημμύρες, παγετούς, «Daniel» κ.λπ.)
- Υποσχέσεις για φθηνότερο κόστος παραγωγής (ρεύμα, πετρέλαιο, ζωοτροφές), που δεν έχουν γίνει ακόμη πολιτική πράξη.
Μερικά σκληρά νούμερα:
- Η Ελλάδα λαμβάνει περίπου 1,9 δισ. ευρώ τον χρόνο σε άμεσες ενισχύσεις από τον Πυλώνα Ι της νέας ΚΑΠ.
- Για την περίοδο 2023–2026, μόνο η βασική εισοδηματική στήριξη αντιστοιχεί σε περίπου 829,5 εκατ. ευρώ τον χρόνο, σύμφωνα με το εγκεκριμένο Στρατηγικό Σχέδιο της ΚΑΠ.
- Για το 2025, το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης μιλά συνολικά για 3,7 δισ. ευρώ προς τους αγρότες (3,3 δισ. από τον ΟΠΕΚΕΠΕ και επιπλέον ποσά από άλλα προγράμματα), ποσό-ρεκόρ σε σχέση με τα προηγούμενα έτη.
Όμως άλλο το «σύνολο που θα πληρωθεί κάποια στιγμή» και άλλο τα χρωστούμενα σήμερα. Σύμφωνα με ρεπορτάζ, σε καθεστώς εκκρεμότητας παραμένουν:
- Κονδύλια περίπου 500 εκατ. ευρώ που αφορούν πληρωμές του 2024 (προγράμματα και ενισχύσεις που δεν έχουν ακόμη εκκαθαριστεί).
- Καθυστερημένες πληρωμές από οκτώ προγράμματα (π.χ. «σπάνιες φυλές», παλιά βιολογικά, ευζωία ζώων), αποζημιώσεις ΕΛΓΑ και ενισχύσεις για ανασύσταση φυτικού/ζωικού κεφαλαίου.
Την ίδια στιγμή:
- Η προκαταβολή του 70% της βασικής ενίσχυσης καταβλήθηκε πρόσφατα σε 471.000 δικαιούχους με 365 εκατ. ευρώ, αλλά, περίπου 44.000 ΑΦΜ «κόπηκαν» για περαιτέρω έλεγχο και περίπου 15.000 κτηνοτρόφοι δεν πληρώθηκαν λόγω μη ταυτοποίησης βοσκοτόπων.
Αν ακόμη και ένα μέρος από αυτούς δικαιωθεί στους ελέγχους, μιλάμε για επιπλέον εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ που ουσιαστικά «λείπουν» σήμερα από τα ταμεία των εκμεταλλεύσεων.
Με απλά λόγια: Το κράτος δεν χρωστά «όλα τα 3,7 δισ.». Χρωστά όμως, σύμφωνα με δημοσιεύματα και ερωτήσεις στη Βουλή, κάπου γύρω στο μισό δισ. σε καθυστερημένες ενισχύσεις και αποζημιώσεις, συν ένα ασαφές αλλά επίσης μεγάλο ποσό από ειδικά μέτρα και προγράμματα που «σέρνονται».
Γιατί καθυστερούν οι πληρωμές;
Η κυβέρνηση απαντά ότι οι καθυστερήσεις έχουν να κάνουν με: Αυστηρότερους ελέγχους της Ε.Ε. μετά τα σκάνδαλα με «μαϊμού» βοσκοτόπια και πλασματικά δικαιώματα. Την ανάγκη να μη χαθούν τα ετήσια περίπου 2,5 δισ. σε ευρωπαϊκές επιδοτήσεις λόγω λαθών ή παρατυπιών, όπως τονίζουν κυβερνητικά στελέχη.
Η αντιπολίτευση και οι αγροτικοί φορείς από την πλευρά τους μιλούν για: «Στάση πληρωμών» και οργανωτικό χάος στον ΟΠΕΚΕΠΕ. Μεταρρυθμίσεις στην ΚΑΠ που εφαρμόστηκαν χωρίς επαρκή προετοιμασία, αφήνοντας χιλιάδες παραγωγούς «εκτός επιλεξιμότητας» ή με κουρεμένες ενισχύσεις.
Το αποτέλεσμα, ανεξάρτητα από το πολιτικό αφήγημα, είναι ίδιο: αγρότες και κτηνοτρόφοι μπαίνουν στον χειμώνα με ρευστότητα στο όριο, την ώρα που καύσιμα, ζωοτροφές και ενέργεια έχουν εκτοξευθεί.
Πόσο κοστίζει μια χώρα «κομμένη στα δύο»;
Η οικονομική ζημιά από τα μπλόκα είναι δύσκολο να υπολογιστεί με απόλυτη ακρίβεια. Δεν υπάρχουν επίσημες, επικαιροποιημένες μελέτες που να λένε «τόσο κοστίζει μια μέρα μπλόκο στη Νίκαια». Υπάρχουν όμως δεδομένα για την αξία του χρόνου μετακίνησης, το κόστος συμφόρησης στις μεταφορές, τις επιπτώσεις στη λογιστική αλυσίδα, το εμπόριο και τον τουρισμό.
Αν κάνουμε έναν συντηρητικό υπολογισμό-σενάριο (όχι επίσημη μέτρηση):
- Σημαντικά τμήματα της Εθνικής Οδού Αθηνών–Θεσσαλονίκης εξυπηρετούν δεκάδες χιλιάδες οχήματα ημερησίως. Αν υποθέσουμε ότι 25.000 οχήματα την ημέρα επηρεάζονται ουσιαστικά από το μπλόκο, 75% ΙΧ / 25% φορτηγά, με μέση επιπλέον καθυστέρηση ή παράκαμψη 45 λεπτών και πάρουμε μια τυπική «αξία χρόνου», τουτέστιν 10 €/ώρα για έναν επιβάτη ΙΧ και 40 €/ώρα για ένα φορτηγό (οδηγός + κόστος καθυστέρησης φορτίου), τότε το άμεσο κόστος χαμένου χρόνου βγαίνει περίπου:
- ~140.000 € / ημέρα για τα ΙΧ
- ~190.000 € / ημέρα για τα φορτηγά
- σύνολο περίπου 330.000 € / ημέρα μόνο σε χαμένο χρόνο εργασίας/μετακίνησης.
Αν προσθέσουμε:
- extra καύσιμα από τις παρακάμψεις
- αυξημένο λειτουργικό κόστος οχημάτων
- απώλειες παραγωγικότητας στις επιχειρήσεις (καθυστερημένες παραδόσεις, ακυρώσεις φορτίων, ποινικές ρήτρες)
το σύνολο μπορεί εύκολα να ανέβει σε τάξη μεγέθους 0,4–0,5 εκατ. ευρώ τη μέρα μόνο για ένα βασικό οδικό άξονα. Και αυτό χωρίς να υπολογίζουμε απώλειες στον τουρισμό και στις μετακινήσεις Σαββατοκύριακου, κόστος για τα logistics των σούπερ μάρκετ και των εξαγωγών, επιπτώσεις σε βιομηχανίες που δουλεύουν just-in-time.
Αν τα μπλόκα κρατήσουν 10 ημέρες σε αυτό το επίπεδο, μιλάμε συντηρητικά για 4–5 εκατ. ευρώ άμεσο μετρήσιμο κόστος – πιθανόν αρκετά παραπάνω αν προστεθούν οι αλυσιδωτές επιπτώσεις.
Μπλόκα vs. χρωστούμενες επιδοτήσεις: ποιο «συμφέρει»;
Αν βάλεις δίπλα δίπλα:
- Χρωστούμενες ενισχύσεις / αποζημιώσεις:
τάξη μεγέθους ~500 εκατ. ευρώ (σύμφωνα με δημοσιεύματα για εκκρεμείς πληρωμές 2024 και προγράμματα που δεν έχουν τρέξει ακόμη πλήρως). - Κόστος μπλόκων:
δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ κάθε μέρα μόνο από τον χαμένο χρόνο και τις παρακάμψεις, με το συνολικό κόστος για την οικονομία να εκτοξεύεται αν η κατάσταση κρατήσει εβδομάδες.
φαίνεται, με καθαρά λογιστικούς όρους, ότι τα μπλόκα δεν πρόκειται ποτέ να «φτάσουν» σε οικονομικό μέγεθος τις χρωστούμενες επιδοτήσεις. Όμως αυτή η σύγκριση είναι παραπλανητική αν την πάρεις κυριολεκτικά. Γιατί:
- Τα περισσότερα χρήματα της ΚΑΠ “έτσι κι αλλιώς” πρέπει να πληρωθούν. Δεν είναι «δώρο» του κράτους· είναι ευρωπαϊκοί πόροι που δεσμεύονται για την Ελλάδα και μεταβιβάζονται στους δικαιούχους. Το πραγματικό ερώτημα δεν είναι «θα τα δώσουμε ή όχι;», αλλά πότε και υπό ποιους όρους.
- Το κόστος των μπλόκων είναι πολιτικό και κοινωνικό, όχι μόνο οικονομικό. Οι καθυστερήσεις στις πληρωμές υπονομεύουν την εμπιστοσύνη των αγροτών στους θεσμούς, τροφοδοτούν αίσθημα αδικίας και οδηγούν σε σκληρότερες μορφές κινητοποίησης – από την απλή διαμαρτυρία στην παράλυση βασικών υποδομών.
- Οι έλεγχοι έχουν επίσης κόστος, αλλά και ρίσκο αν δεν γίνουν.
Η κυβέρνηση και η Ε.Ε. προειδοποιούν ότι «λάθος πληρωμές» μπορεί να οδηγήσουν σε πρόστιμα, καταλογισμούς και απώλεια μελλοντικών πόρων. - Άρα η απόφαση «πληρώνω άμεσα όλα τα χρωστούμενα» δεν είναι τελείως δωρεάν, αν θέλεις να τηρήσεις τους ευρωπαϊκούς κανόνες.
Θα ήταν πιο συμφέρον να πληρωθούν άμεσα τα χρωστούμενα;
Από καθαρά οικονομική σκοπιά, μπορούμε να πούμε:
- Βραχυπρόθεσμα: Η άμεση εξόφληση των καθυστερημένων επιδοτήσεων (εντός των κανόνων της Ε.Ε.) πιθανότατα θα κοστίσει λιγότερο στην οικονομία από μια παρατεταμένη περίοδο μπλόκων που κόβει στα δύο ή στα τρία τη χώρα.
Τα χρήματα αυτά – κυρίως ευρωπαϊκά – ενισχύουν την περιφερειακή κατανάλωση, εξυπηρετούν δάνεια, πληρώνουν προμηθευτές. Το κόστος του να «κάθονται» στα χαρτιά είναι ουσιαστικά ύφεση στην ύπαιθρο. - Μεσοπρόθεσμα: Αν οι πληρωμές γίνουν χωρίς επαρκείς ελέγχους και η Ελλάδα βρεθεί αντιμέτωπη με δημοσιονομικές διορθώσεις ή πρόστιμα, το κόστος μπορεί να επιστρέψει στο κράτος – και συνεπώς στους φορολογούμενους – μελλοντικά. Αυτό είναι το βασικό επιχείρημα του υπουργείου, που θέλει να «θωρακίσει» τον ΟΠΕΚΕΠΕ μετά το σκάνδαλο με τα βοσκοτόπια.
- Πολιτικά και κοινωνικά: Η καθυστέρηση πληρωμών σε έναν κλάδο που ζει με χαμηλά περιθώρια κέρδους και μεγάλη έκθεση στο ρίσκο (καιρού, τιμών, κτηνοτροφικών ασθενειών) μετατρέπεται σχεδόν νομοτελειακά σε μπλόκα. Το κόστος αυτών των κινητοποιήσεων διαχέεται σε όλη την κοινωνία – οδηγούς, επιχειρήσεις, τουρισμό – ενώ το όφελος των ελέγχων είναι αφηρημένο και μακροπρόθεσμο.
Άρα, αν απαντούσαμε στο ερώτημα «τι συμφέρει;» με έναν δημοσιογραφικό τίτλο, θα ήταν περίπου:
«Οικονομικά συμφέρει να πληρωθούν γρήγορα τα χρωστούμενα, αλλά με τέτοιους κανόνες, ώστε να μη γυρίσει ο λογαριασμός στην Ελλάδα από τις Βρυξέλλες».
Και τώρα τι;
Για να σβήσει η φωτιά στα μπλόκα – και να μη μένει κάθε χειμώνα η Ελλάδα «κομμένη» – θα χρειαστούν:
- Σαφές χρονοδιάγραμμα εκκαθάρισης των εκκρεμών ενισχύσεων και αποζημιώσεων, με διαφάνεια ανά κατηγορία προγράμματος.
- Μόνιμη λύση στο οργανωτικό χάος του ΟΠΕΚΕΠΕ, ώστε οι έλεγχοι να γίνονται εγκαίρως και όχι την τελευταία στιγμή.
- Ειλικρίνεια στα νούμερα: πόσα ακριβώς είναι δεσμευμένα, πόσα μπορούν να πληρωθούν άμεσα, πόσα κινδυνεύουν λόγω ελέγχων.
Μέχρι να συμβεί αυτό, τα τρακτέρ θα παραμένουν στους δρόμους, οι οδηγοί θα ψάχνουν παράδρομους, και η δημόσια συζήτηση θα γυρίζει πάντα στο ίδιο, απλό, αλλά επίμονο ερώτημα των αγροτών:
«Αφού τα χρήματα είναι δικά μας και έρχονται από την Ευρώπη, γιατί να πληρώνει όλη η χώρα το κόστος του να μην τα παίρνουμε στην ώρα μας;»
