Για να μεγαλώσουμε παιδιά με υγιή συναισθήματα, οι γονείς χρειάζεται να αντιμετωπίσουν και να επεξεργαστούν τα δικά τους.
Αν είστε γονιός ή κηδεμόνας, έχετε ακούσει πόσο σημαντικό είναι να σεβόμαστε τα συναισθήματα του παιδιού. Το να τα διδάσκουμε βοηθά ώστε να διαχειρίζονται τα δύσκολα συναισθήματα που βιώνουν μεγαλώνοντας.
Αλλά τι γίνεται με τα δικά σας συναισθήματα ως γονέας; Η Hilary Jacobs Hendel, αδειοδοτημένη κλινική κοινωνική λειτουργός και ψυχοθεραπεύτρια, και η Δρ. Juli Fraga, ψυχολόγος και εκπαιδεύτρια γονέων, αλλάζουν την οπτική στο νέο τους βιβλίο, Parents Have Feelings, Too. Μαζί διδάσκουν τους γονείς πώς να αναγνωρίζουν και να επεξεργάζονται τα δικά τους συναισθήματα, ώστε να μεγαλώνουν συναισθηματικά υγιή παιδιά.
«Τα συναισθήματα μάς επηρεάζουν καθημερινά και συχνά μας βάζουν σε μπελάδες, με τεράστιες συνέπειες για το πώς οι επόμενες γενιές θα κατανοούν τα συναισθήματα», λέει η Hendel.
Στο βιβλίο, οι Hendel και Fraga παρουσιάζουν ένα «εργαλείο συναισθηματικής υγείας» που ονομάζουν Change Triangle. Το εργαλείο αυτό, που η Hendel προσαρμόζει από το Triangle of Experience του μοντέλου ψυχοθεραπείας AEDP (Accelerated Experiential Dynamic Psychotherapy), βοηθά τους γονείς να ονοματίζουν, να επικυρώνουν και να επεξεργάζονται έξι βασικά συναισθήματα: θυμό, θλίψη, φόβο, αηδία, χαρά και ενθουσιασμό.
Όπως τα «ταχύδραστα προγράμματα», αυτά τα βασικά συναισθήματα προκαλούν σωματικές αλλαγές που μας ωθούν να δράσουμε πρώτα και να σκεφτούμε μετά, εξηγούν οι συγγραφείς.
«Θέλουμε να έχουμε πρόσβαση σε όλα τα συναισθήματα για να είμαστε ψυχικά υγιείς. Έτσι ορίζω πια την ψυχική υγεία: την ικανότητα να βιώνουμε όλο το φάσμα των βασικών συναισθημάτων με ελάχιστη άμυνα, προστασία και αναστολή», λέει η Hendel.
Για να μάθω περισσότερα για τη σημασία του να δουλεύουν οι γονείς τα συναισθήματά τους, μίλησα και με τις δύο συγγραφείς.
CNN: Υπάρχει ένα συναίσθημα που είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για τους γονείς να δουλέψουν;
Hilary Jacobs Hendel: Ο θυμός είναι αυτός που «μπλέκει» τον κόσμο, επειδή μπορεί να γίνει καταστροφικός, γι’ αυτό και τον θάβουμε. Ο θυμός μπορεί να στραφεί προς τα μέσα και να εκδηλωθεί ως κατάθλιψη, ενοχή, άγχος και ντροπή. Μπορεί επίσης να εκραγεί ως επιθετικότητα. Η ιδέα είναι να μάθουμε να βιώνουμε τον θυμό χωρίς να δρούμε παρορμητικά μια εσωτερική διαδικασία που περιλαμβάνει ονομασία του θυμού, παρατήρηση του πώς νιώθεται στο σώμα, αναγνώριση των παρορμήσεων της στιγμής και, τελικά, απελευθέρωση της ενέργειάς του.
Αυτές οι τεχνικές ρυθμίζουν το νευρικό σύστημα, ώστε να μπορούμε έπειτα να σκεφτούμε πώς θα χειριστούμε καλύτερα τον θυμό. Οι περισσότεροι δεν το βλέπουν ως διαδικασία δύο βημάτων. Νομίζουν ότι αν νιώσουν θυμό, θα κάνουν κάτι κακό. Στην εκπαίδευση συναισθημάτων, διδάσκουμε ότι πρόκειται για δύο χωριστά στάδια: (1) βιώνω τον θυμό (αμιγώς εσωτερική διαδικασία) και (2) επιλέγω συνειδητά πράξεις, αν και πώς θα τον εκφράσω με τρόπους εποικοδομητικούς για εμένα και την οικογένειά μου.
CNN: Έχουμε ακούσει τον όρο “mom rage”. Υπάρχει και “dad rage”;
Δρ. Juli Fraga: Ναι. Όταν μιλάμε για γονείς, οι μαμάδες έρχονται συχνά στο προσκήνιο. Αλλά και οι μπαμπάδες βιώνουν άγχος και πολλή ντροπή — συχνά χωρίς να το συνειδητοποιούν. Κανείς δεν έχει επικυρώσει ότι τα παιδικά τους τραύματα μπορεί να «παίζουν» ρόλο και στη γονεϊκότητα. Όταν δεν ονοματίζουν και δεν δουλεύουν το συναίσθημα, συχνά καταφεύγουν σε άμυνες: υπερεργασία, πολλά βιντεοπαιχνίδια, «κλείσιμο», αποστασιοποίηση από τον/την σύντροφο. Είναι ανακουφιστικό για τους μπαμπάδες να γνωρίζουν ότι η εμπειρία τους στη γονεϊκότητα μετρά και ότι έχουν κι εκείνοι συναισθήματα.
CNN: Ποιοι είναι μερικοί κοινοί μύθοι για τα συναισθήματα;
Hendel: Ένας μεγάλος μύθος είναι ότι τα συναισθήματα βρίσκονται υπό τον συνειδητό μας έλεγχο, ότι με αρκετή «σκληράδα» ή «κότσια» μπορείς να μην έχεις ένα συναίσθημα. Αλλά τα συναισθήματα υπάρχουν για να μας βοηθούν να επιβιώνουμε. Είναι προγράμματα ταχείας δράσης για κίνηση. Αν έμπαινε τώρα ένα λιοντάρι στο δωμάτιο, θα τρέχατε πριν ο σκεπτόμενος νους πει «Λιοντάρι! Τρέχα!». Τα βασικά συναισθήματα ξεκινούν από υποφλοιώδεις περιοχές του εγκεφάλου, πέρα από τον συνειδητό έλεγχο.
Πολλοί δεν έχουν σκεφτεί ποτέ στα σοβαρά τα συναισθήματά τους και δεν αναγνωρίζουν καν ότι έχουν. Ζουν μέσα στις άμυνες τους ευρηματικοί τρόποι αποφυγής του αισθητικού πόνου. Αυτή η αμυντική στάση γίνεται παγιωμένος τρόπος ζωής, με κόστος στην ψυχική και σωματική υγεία και στην ικανοποίηση από τις σχέσεις.
CNN: Πώς βοηθά το Change Triangle;
Hendel: Σε καθοδηγεί από τη συναισθηματική δυσφορία πίσω στον ήρεμο, σίγουρο, συνδεδεμένο εαυτό σου. Στην κορυφή του τριγώνου ζούμε οι περισσότεροι: πάνω αριστερά βρίσκονται οι άμυνες (ό,τι κάνουμε για να προστατευτούμε από τον συναισθηματικό πόνο) και πάνω δεξιά οι ανασταλτικές συναισθηματικές καταστάσεις (άγχος, ντροπή, ενοχή) που πιέζουν κάτω τα βασικά συναισθήματα τα οποία βρίσκονται στη βάση.
Τα βασικά συναισθήματα είναι η πύλη προς τον αυθεντικό μας εαυτό. Όταν μπορούμε να τα νιώσουμε και να τα χρησιμοποιήσουμε, το νευρικό μας σύστημα «ηρεμεί». Είναι προσαρμοστικό για τη ζωή: ξέρουμε τι νιώθουμε και τι χρειαζόμαστε. Αν, όμως, μάθαμε στην παιδική ηλικία ότι κάποια βασικά συναισθήματα δεν «επιτρέπονταν» στους γονείς μας, τα μπλοκάρουμε με ντροπή ή ενοχή, και τότε ενεργοποιούνται οι άμυνες. Στόχος είναι να κατέβουμε μέσα από το βασικό συναίσθημα προς τις τέσσερις C: calm (ηρεμία), connection (σύνδεση), curiosity (περιέργεια), compassion (συμπόνια) μια ρυθμισμένη φυσιολογική κατάσταση.
Για τους γονείς, η κατανόηση αυτής της διαδικασίας μπορεί να αλλάξει την τροχιά μιας αλληλεπίδρασης με το παιδί: ανοίγει τον δρόμο για μεγαλύτερη σύνδεση και λιγότερα «trigger» από αμυντικές συμπεριφορές του παιδιού (π.χ. αναστροφή ματιών, αγένεια). Θέλουμε να διατηρούμε «ανοιχτές πόρτες» για σύνδεση και ασφαλή δεσμό, ώστε τα παιδιά να μας εμπιστεύονται ως ασφαλές καταφύγιο.
CNN: Πού «χωρά» η ντροπή;
Hendel: Η «υγιής» ντροπή έχει λόγο ύπαρξης: σε μικρές δόσεις μάς βοηθά να είμαστε καλοί άνθρωποι, να τηρούμε κανόνες και να μην πληγώνουμε τους άλλους. Το πρόβλημα είναι όταν ντροπιαζόμαστε για πτυχές της ταυτότητάς μας. Αν στην παιδική ηλικία δόθηκε μήνυμα «απαγορεύεται να είσαι/νιώθεις έτσι», εκείνο το κομμάτι μας μπαίνει στο υπόγειο. Αν, για παράδειγμα, η ντροπή «δένεται» με τη θλίψη, χάνεις την ικανότητα να νιώθεις θλίψη και να περνάς υγιώς από τις απώλειες της ζωής.
Για να νιώσουμε καλύτερα, θέλουμε να κινηθούμε από τις άμυνες πίσω στα βασικά συναισθήματα, ώστε να ρυθμίζουμε το νευρικό σύστημα και να επιστρέφουμε στον αυθεντικό, «ανοιχτόκαρδο» εαυτό. Με το Change Triangle περνάμε όλο και περισσότερο χρόνο εκεί και αναρρώνουμε ταχύτερα από τα triggers.
CNN: Μπορεί η εστίαση στη χαρά να μας κάνει καλύτερους γονείς;
Fraga: Απολύτως. Αν δεν μπορούμε να νιώσουμε χαρά για εμάς, είναι δύσκολο να τη νιώσουμε για τα παιδιά μας. Συχνά, η χαρά μπλοκάρεται επειδή στη δική μας παιδική ηλικία «απαγορεύτηκε». Έχω δει πολλές μητέρες να νιώθουν ότι είναι «λάθος» να γιορτάζουν τις επιτυχίες των παιδιών τους, από φόβο μην φανούν υπεροπτικές. Επίσης, με τόση αναστάτωση στον κόσμο, ο εγκέφαλος τείνει να εντοπίζει απειλές, ειδικά για την ασφάλεια των παιδιών, έτσι ο χρόνος που αφιερώνουμε να παρατηρήσουμε χαρά είναι ελάχιστος μπροστά στον χρόνο της ανησυχίας. Απλές ασκήσεις «αναζήτησης χαράς» ευγνωμοσύνη, σωματική παρατήρηση όταν ακούμε ευχάριστα νέα μας βοηθούν να τη βιώνουμε και να τη «γευόμαστε». Η χαρά μας κάνει να νιώθουμε ευρύχωροι και η έρευνα δείχνει ότι η απόλαυση (savoring) συνδετικών και χαρούμενων στιγμών βοηθά στη διαχείριση του στρες.
CNN: Μπορούμε να γίνουμε «συναισθηματικά ευφυείς» γονείς οποτεδήποτε;
Fraga: Ποτέ δεν είναι αργά. Υπάρχει πάντα ελπίδα για ίαση, χάρη στη νευροπλαστικότητα, την ικανότητα του εγκεφάλου να αναδομεί νευρωνικά μονοπάτια. Δεν αλλάζεις το παρελθόν, αλλά αλλάζεις το παρόν: τον τρόπο που δουλεύεις τα συναισθήματά σου. Αυτή η ικανότητα είναι από τα καλύτερα δώρα που δίνουμε στα παιδιά μας, είναι το «ψωμί και βούτυρο» της ευεξίας. Όταν μπορούμε να πλοηγούμαστε στα δικά μας συναισθήματα, μεγαλώνουμε παιδιά που μπορούν να κάνουν το ίδιο.
Συμπερασματικά
Για να μεγαλώσουν ψυχικά ανθεκτικά παιδιά, οι γονείς χρειάζεται πρώτα να κατανοήσουν και να φροντίσουν τα δικά τους συναισθήματα. Αυτό υποστηρίζουν η ψυχοθεραπεύτρια Hilary Jacobs Hendel και η ψυχολόγος Juli Fraga στo Parents Have Feelings, Too, όπου παρουσιάζουν το εργαλείο Change Triangle.
Κεντρική ιδέα: τα βασικά συναισθήματα είναι «ταχύτατα προγράμματα» που ενεργοποιούνται ασυνείδητα για να μας προστατεύσουν. Δεν ελέγχονται με «σκληράδα» ή καθαρή θέληση. Όταν, όμως, τα φοβόμαστε ή τα μπλοκάρουμε (με άγχος, ενοχή, ντροπή) και στη συνέχεια σηκώνουμε άμυνες (π.χ. αποφυγή, υπερεργασία, αποσύνδεση), πληρώνουμε τίμημα στην υγεία και στις σχέσεις μας.
Το Change Triangle προτείνει μια κίνηση «από πάνω προς τα κάτω»:
- Στην κορυφή βρίσκονται οι άμυνες και οι ανασταλτικές καταστάσεις (άγχος/ντροπή/ενοχή) που σπρώχνουν τα συναισθήματα κάτω.
- Στη βάση βρίσκονται τα βασικά συναισθήματα, η πύλη στον αυθεντικό εαυτό.
- Στόχος είναι, βιώνοντας ασφαλώς το συναίσθημα (χωρίς παρορμητικές πράξεις), να φτάνουμε στις 4C: ηρεμία, σύνδεση, περιέργεια, συμπόνια.
Ιδίως για τον θυμό, η Hendel τονίζει μια διαδικασία δύο βημάτων: πρώτα τον νιώθω και ρυθμίζω το σώμα, ύστερα επιλέγω συνειδητά πώς (ή αν) θα τον εκφράσω με τρόπο που ωφελεί εμένα και την οικογένεια. Έτσι αποφεύγονται τόσο οι εκρήξεις όσο και η «εσωτερική» διάβρωση (κατάθλιψη, ενοχή, άγχος).
Η Fraga υπενθυμίζει ότι και οι πατέρες παλεύουν με ντροπή και άγχος, συχνά χωρίς αναγνώριση, κάτι που οδηγεί σε άμυνες όπως υπερεργασία ή απόσυρση. Η επικύρωση της εμπειρίας τους είναι κρίσιμη για μια πιο υγιή γονεϊκότητα.
Η ντροπή μπορεί να είναι χρήσιμη σε μικρές δόσεις (κοινωνικοί κανόνες), αλλά όταν «δένεται» με πτυχές της ταυτότητας (π.χ. «δεν επιτρέπεται να λυπάσαι»), τότε αποκόπτει βασικά συναισθήματα και δυσκολεύει τη διαχείριση απωλειών και προκλήσεων.
Τέλος, η χαρά αξίζει ενεργή καλλιέργεια: πρακτικές όπως ευγνωμοσύνη και «γεύση» των καλών στιγμών ενισχύουν την ανθεκτικότητα, ειδικά σε έναν κόσμο που μας κρατά σε εγρήγορση για κινδύνους.
Το αισιόδοξο μήνυμα αναφέρθηκε ήδη: ποτέ δεν είναι αργά. Χάρη στη νευροπλαστικότητα, μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο που δουλεύουμε τα συναισθήματά μας σήμερα και, κάνοντάς το, δίνουμε στα παιδιά μας το ισχυρότερο μάθημα: πώς να ρυθμίζουν τα δικά τους και να συνδέονται μαζί μας με ασφάλεια.
ΠΗΓΗ: CNN
