Αστρονόμοι που χρησιμοποιούν το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Hubble κατέγραψαν για πρώτη φορά άμεσες εικόνες καταστροφικών συγκρούσεων αστεροειδών σε άλλο πλανητικό σύστημα, ανοίγοντας ένα νέο παράθυρο κατανόησης για τον τρόπο σχηματισμού και εξέλιξης των πλανητών. Η πρωτοποριακή αυτή ανακάλυψη προέρχεται από παρατηρήσεις του κοντινού άστρου Fomalhaut, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση μόλις 25 ετών φωτός από τη Γη.
Ο Fomalhaut είναι ένας από τους πιο λαμπρούς αστέρες του νυχτερινού ουρανού και βρίσκεται στον αστερισμό Piscis Austrinus (Νότιος Ιχθύς). Είναι μεγαλύτερος και σημαντικά φωτεινότερος από τον Ήλιο, ενώ εδώ και δεκαετίες αποτελεί αντικείμενο έντονου επιστημονικού ενδιαφέροντος, λόγω των εκτεταμένων και φωτεινών δακτυλίων σκόνης και θραυσμάτων που τον περιβάλλουν. Οι δακτύλιοι αυτοί θεωρούνται υπολείμματα από συγκρούσεις πλανητοειδών, παρόμοιες με εκείνες που έλαβαν χώρα και στο πρώιμο Ηλιακό Σύστημα.
Το 2008 οι αστρονόμοι είχαν ανακοινώσει την πιθανή ανίχνευση ενός εξωπλανήτη, ο οποίος ονομάστηκε Fomalhaut b. Ωστόσο, οι νέες παρατηρήσεις δείχνουν ότι το αντικείμενο αυτό δεν είναι πλανήτης, αλλά ένα εκτεταμένο νέφος σκόνης, προϊόν βίαιης σύγκρουσης πλανητοειδών. Το νέφος αυτό ταξινομείται πλέον ως Fomalhaut cs1 (circumstellar source 1 – περιαστρική πηγή 1).
Η ανακάλυψη έγινε ακόμη πιο εντυπωσιακή με την ανίχνευση ενός δεύτερου, παρόμοιου νέφους σκόνης, του Fomalhaut cs2, το οποίο εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά σε εικόνες του Hubble το 2023. Το γεγονός ότι ένα νέο σημείο φωτός εμφανίστηκε ξαφνικά, απουσιάζοντας από όλες τις προηγούμενες παρατηρήσεις, αποτέλεσε ισχυρή ένδειξη ότι οι επιστήμονες έγιναν μάρτυρες μιας πρόσφατης και εξαιρετικά βίαιης σύγκρουσης.
«Αυτή είναι σίγουρα η πρώτη φορά που βλέπω ένα σημείο φωτός να εμφανίζεται από το πουθενά σε ένα εξωπλανητικό σύστημα», δήλωσε ο επικεφαλής της έρευνας, ο ελληνοαμερικανός καθηγητής Αστρονομίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Μπέρκλι και συνεργαζόμενος ερευνητής του ΙΤΕ, Παύλος Κάλας. «Το γεγονός ότι απουσιάζει από όλες τις προηγούμενες εικόνες του Hubble σημαίνει ότι μόλις γίναμε μάρτυρες μιας σύγκρουσης δύο τεράστιων αντικειμένων, που δημιούργησε ένα νέφος θραυσμάτων εντελώς διαφορετικό από ό,τι γνωρίζουμε στο Ηλιακό μας Σύστημα».
Ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον προκαλεί το ότι δύο τόσο σπάνια φαινόμενα –τα cs1 και cs2– εντοπίστηκαν στον ίδιο χώρο και μέσα σε χρονικό διάστημα μόλις δύο δεκαετιών. Σύμφωνα με παλαιότερα θεωρητικά μοντέλα, συγκρούσεις τέτοιας κλίμακας θα έπρεπε να συμβαίνουν μία φορά κάθε 100.000 χρόνια ή και πιο σπάνια. Ωστόσο, οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι στο σύστημα του Fomalhaut οι συγκρούσεις είναι πολύ πιο συχνές.
Οι ερευνητές εκτιμούν ότι τα σώματα που συγκρούστηκαν είχαν διάμετρο περίπου 30 χιλιομέτρων. Με βάση αυτή την εκτίμηση, υπολογίζεται ότι στο σύστημα του Fomalhaut περιφέρονται περίπου 300 εκατομμύρια παρόμοια πλανητοειδή, όπως εξηγεί ο καθηγητής Μάρκ Γουάιατ από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.
Η ανακάλυψη έχει σημαντικές επιπτώσεις και για το μέλλον της αναζήτησης εξωπλανητών. Τα νέφη σκόνης, όπως τα cs1 και cs2, μπορούν να μιμηθούν την εικόνα ενός πλανήτη που αντανακλά το φως του άστρου του, γεγονός που ενδέχεται να προκαλέσει λανθασμένες ερμηνείες σε μελλοντικές διαστημικές αποστολές άμεσης απεικόνισης.
Οι αστρονόμοι έχουν ήδη εξασφαλίσει επιπλέον χρόνο παρατήρησης με το Hubble για τα επόμενα τρία χρόνια, ενώ το Διαστημικό Τηλεσκόπιο James Webb θα συμβάλει στη μελέτη της σύστασης και του μεγέθους των κόκκων σκόνης. Παράλληλα, θα διερευνηθεί το ενδεχόμενο παρουσίας παγωμένου νερού, προσφέροντας πολύτιμες πληροφορίες για τις φυσικές διεργασίες που διαμορφώνουν πλανητικά συστήματα σε ολόκληρο το Σύμπαν.
Με πληροφορίες από το Universetoday
