Συναντήσαμε το νέο Γενικό Διευθυντή του Ιδρύματος Β. κ Μ. Θεοχαράκη, Στέλιο Βασιλάκη, στους χώρους του Ιδρύματος όπου η Οπυ Ζούνη «συναντά» 5 ακόμα διεθνείς καλλιτέχνιδες της Γεωμετρικής Αφαίρεσης. Είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί του για την εμπειρία του ως επιτελικό στέλεχος του Ιδρύματος Νιάρχος, για την εκπαιδευτική του δράση, αλλά και τη φιλοσοφία και τους στόχους του κυρίως γύρω από το νέο προγραμματισμό του Ιδρύματος .
- Κύριε Βασιλάκη μετά από θητεία ως Διευθυντής Προγραμμάτων και Στρατηγικής του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος σας βρίσκουμε στο τιμόνι του Ιδρύματος Θεοχαράκη. Πως προέκυψε η νέα συνθήκη;
Ξεκίνησε μια κουβέντα με τους υπεύθυνους του Ιδρύματος Θεοχαράκη πριν από περίπου ενάμιση χρόνο. Μου δημιούργησε πολύ ιδιαίτερη εντύπωση η τοποθεσία του Οργανισμού. Ηρθα, πέρασα κάποιες ώρες και κάποιες μέρες εδώ βλέποντας τι ακριβώς γίνεται και πιστεύω ακράδαντα ότι υπάρχει μια πολύ μεγάλη ευκαιρία, μια πολύ μεγάλη πρόκληση να γίνουν πολύ ιδιαίτερα πράγματα. Κυρίως λόγω της τοποθεσίας του Ιδρύματος στο κέντρο της Αθήνας αλλά ταυτόχρονα και κυρίως της ιστορίας του – υπάρχει μια βαθιά ιστορία 20 χρόνων πάνω στην οποία μπορεί να «πατήσει» κανείς και να κάνει καινούργια βήματα. Ηταν για μένα μια νέα πρόκληση μετά από όλα αυτά τα χρόνια στο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και θέλω να ευχαριστήσω τους ανθρώπους του Ιδρύματος Θεοχαράκη και ιδιαίτερα τον κύριο Βασίλη και την κυρία Μαρίνα για την εμπιστοσύνη και τη συμπαράσταση.
- Ποια η πολυτιμότερη εμπειρία που, σύμφωνα με τη γνώμη σας πάντα, αποκτήσατε κατά τη διάρκεια της προηγούμενης θητείας σας στο Ιδρυμα Νιάρχος;
Ότι οι Οργανισμοί στο πεδίο ήταν το πιο σημαντικό κομμάτι όλης της δουλειάς μας. Βρεθήκαμε τότε στην πολύ ευνοϊκή θέση να μπορούμε να δώσουμε χρήματα για το κοινό καλό. Αυτό ήταν πάρα πολύ σημαντικό και ταυτόχρονα ξεχωρίζω τη διαπίστωση ότι υπάρχουν πάρα πολύ σημαντικοί άνθρωποι που μπορούν να παρέχουν βοήθεια σε όσους τη χρειάζονται.
- Για να πάμε λίγο πιο πίσω, είστε κάτοχος διδακτορικού στην κλασσική φιλολογία και στις ελληνικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Εχετε διδάξει κλασσική λογοτεχνία, βυζαντινή κουλτούρα και πολιτισμό, σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία και σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Πόσο δεκτικό είναι το διεθνές κοινό στη βυζαντινή κουλτούρα και στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία;
Πολύ, αλλά χρειάζονται πολύ πιο συντονισμένες προσπάθειες. Μέχρι τώρα η διάδοση της βυζαντινής κουλτούρας και πολιτισμού και της νεοελληνικής λογοτεχνίας βασιζόταν σε μεμονωμένες προσπάθειες δωρητών με τη δημιουργία εδρών σε Πανεπιστήμια. Οι προσπάθειες αυτές όμως ποτέ δεν ήταν συντονισμένες. Χρειάζεται συντονισμός ώστε να υπάρχει στρατηγική στα ανοίγματα αυτών των συγκεκριμένων εδρών.
- Εχετε τιμηθεί με το βραβείο εξαιρετικής διδασκαλίας από το Κολέγιο Τεχνών και Επιστημών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της διδασκαλίας σας εκείνα που πιστεύετε ότι έπαιξαν ρόλο ως προς αυτή τη διάκριση;
Για εμένα το πιο σημαντικό είναι το να είσαι πάντα διαθέσιμος στους μαθητές σου. Πάντοτε. Είναι πράγματα τα οποία τα έμαθα από τους δασκάλους μου οι οποίοι ήταν φοβερά γενναιόδωροι με το χρόνο τους και τη γνώση τους. Αυτό κάνει τον μαθητή να έλθει πιο κοντά και να δείξει ενδιαφέρον. Οσο πιο γενναιόδωρος είσαι κι όσο πιο ανοιχτός να ακούσεις τους μαθητές σου, τόσο πιο εύκολο είναι να τους φέρεις κοντά σου.
- «Η φετινή μας προσπάθεια δεν αφορά τόσο την παρουσίαση όσο την παρουσία», αναφέρετε στο εισαγωγικό σημείωμα του καλλιτεχνικού προγράμματος 2025 – 2026 του Ιδρύματος Θεοχαράκη με τίτλο «Η τέχνη ως πράξη οικειότητας». Ποιο είναι το βασικό πνεύμα που το διαπνέει;
Με μια λέξη θα έλεγα η οικειότητα: Πως ο χώρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί έτσι ώστε να δημιουργήσει εμπειρίες οικείες για το κοινό – είτε πρόκειται για τα μουσικά, τα εκπαιδευτικά, τα εικαστικά ή τα θεατρικά προγράμματα – που ξεκινούν για πρώτη φορά φέτος – ή και οι διαλέξεις. Ολη μας η προσάθεια βασίζεται στο να έρθει σε πολύ στενή επαφή το κοινό με την εκάστοτε δράση.
- Ένα πλούσιο εικαστικό πρόγραμμα – εδώ να πούμε ότι με την υπογραφή του πολύπειρου Τάκη Μαυρωτά, το εικαστικό πρόγραμμα του Ιδρύματος ήταν από τότε που ξεκίνησε μέχρι τώρα το σήμα-κατατεθέν του – φιλοξενεί το Ιδρυμα: Από την έκθεση Γεωμετρική Αφαίρεση: Όπυ Ζούνη, Etel Adnan, Samia Halaby, Saloua Raouda Choucair, Ebtisam Abdulaziz, Lubna Chowdhary ως το πρόγραμμα Raw «για επιμελητικές φωνές έξω από τα στεγανά».
Το Ιδρυμα, όπως είπατε, έχει μια πολύ μεγάλη εικαστική παράδοση. Είκοσι χρόνια πολύ σοβαρών εκθέσεων. Ιστορικών εκθέσεων. Σκοπός είναι να βασιστούμε σ’ αυτή την παράδοση αλλά ταυτόχρονα να κάνουμε καινούργια ανοίγματα. Και προς διαφορετικούς καλλιτέχνες και προς διαφορετικούς χώρους. Θα ήταν εύκολο να κάνουμε μια έκθεση για την Οπυ Ζούνη – με μια γενναιόδωρη οικογένεια να διαφυλάττει και να αναδεικνύει το σπουδαίο έργο της. Αυτό που θέλουμε να κάνουμε με τις εικαστικές μας παρεμβάσεις είναι να «ανοίγουμε» συγκεκριμένα θέματα από τα οποία να ξεκινήσει μια συζήτηση. Τι εννοώ; Δεν μπορείς να καλύψεις τη γεωμετρική αφαίρεση με 53 έργα . Αυτό, όμως, που θέλαμε ήταν ξεκινήσει μια συζήτηση: Οτι υπάρχει μια ομάδα γυναικών που ασχολούνται με τη γεωμετρική αφαίρεση επηρεασμένες από την ισλαμική παράδοση με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο από το δυτικό. Θέλουμε να δημιουργούμε θέματα που προκαλούν το κοινό να σκεφτεί. Θεωρώ ότι το εκπαιδευτικό είναι το σημαντικό κομμάτι του Ιδρύματος. Ταυτόχρονα, θέλουμε να χρησιμοποιείται ο χώρος ώστε να γίνονται κι άλλες δράσεις. Ας πούμε, το μουσικό πρόγραμμα ως τον Ιούνιο θα έχει ως βάση την έκθεση της Γεωμετρικής Αφαίρεσης από την οποία περιβαλλόμαστε στον εκθεσιακό χώρο που φιλοξενεί τη συνάντησή μας και την επερχόμενη έκθεση για τον Στήβεν Αντωνάκο με τίτλο “Stephen Antonakos: A Centennial Celebration” (18 Μαρτίου 2026 – 28 Ιουνίου 2026).
- Μουσική από κλασσικούς ήχους ως ρετρό Σάββατα. Ποιο το προφίλ των μουσικών επιλογών του νέου προγράμματος;
Και πάλι θα ξεκινήσω με τη λέξη οικειότητα αλλά πιστεύω ταυτόχρονα ότι τα μουσικά προγράμματα του Ιδρύματος θα πρέπει να αφουγκράζονται τις ανάγκες της κοινωνίας εκεί έξω. Προσπαθούμε να φέρουμε ακούσματα τα οποία ανταποκρίνονται στο τι ακούγεται εκεί έξω τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Και το μουσικό πρόγραμμα το προσπαθεί.
- Θα θέλαμε κι ένα σχόλιο ως προς το πρόγραμμα των διαλέξεων και συζητήσεων όπου παίρνετε έναν ενεργό ρόλο με συζητήσεις σας με προσωπικότητες όπως ο Μαρκ Μαζάουερ – ενώ ταυτόχρονα συνεχίζεται και η σειρά διαλέξεων του Στέλιου Ράμφου.
Υπάρχει συνοχή. Το πρόγραμμα των διαλέξεων έχει σκοπό να δημιουργήσει συζητήσεις με στοχαστές γύρω από προβλήματα που απασχολούν την κοινωνία μας. Οι Μαρκ Μαζάουερ, Κρίστοφερ Κινγκ, Κατερίνα Φλέμιγκ, είναι άνθρωποι που γνωρίζουν εις βάθος τους χώρους τους και μιλούν για πράγματα που είναι φοβερά επίκαιρα. Επίσης γίνεται συζήτηση κι όχι διάλεξη.
- Πρέπει να πω ότι εντυπωσιάστηκα με τη δυναμική εισαγωγή του θεάτρου σε ένα Ιδρυμα που δεν έχει παράδοση στο θέατρο. Πιστεύετε ότι αυτή η επιλογή ενέχει και κάποιο ρίσκο;
Όχι. Πιστεύω ότι μόνο το Ιδρυμα να κερδίσει μπορεί. Είναι ιδανικό το Αμφιθέατρο στο υπόγειο του κτηρίου και σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις πολλά πράγματα. Σκοπός μας ήταν να ακουστούν φωνές δυναμικές και δεν έχουν ακουστεί ως τώρα για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Ξεκινάμε με μια πολύ σημαντική συζήτηση για τη λογοκρισία στο θέατρο που συμπεριλαμβάνει σημαντικούς ανθρώπους από όλη την Ευρώπη και συνεχίζουμε – για πρώτη φορά – μια προσπάθεια ανάδειξης του έργου του Χάρι Κοντολέων, ένας από τους σημαντικότερους νέους αμερικανούς θεατρικούς συγγραφείς που έφυγε στην καρδιά της επιδημίας του AIDS στα 35 του χρόνια αφήνοντας ένα, άγνωστο σε πολλούς, έργο. Κάνουμε αναγνώσεις έργων ανθρώπων που ανήκουν στην κοινότητα των Αφροελλήνων και που δεν έχουν ακουστεί μέχρι τώρα. Η φιλοσοφία η οποία διέπει την προσέγγιση του Ιδρύματος είναι να αναδείξουμε φωνές που δεν έχουν τη δυνατότητα να ακουστούν. Μας ενδιαφέρει να αισθανθούν οι καλλιτέχνες ότι εδώ υπάρχει ένας χώρος που θα τους δώσει τη δυνατότητα και δουλέψουν και να εκφραστούν ελεύθερα.
- Κύριε Βασιλάκη, ποιο το μεγαλύτερό σας στοίχημα για το Ιδρυμα Θεοχαράκη; Ποια η σφραγίδα που θα θέλατε να αφήσετε στο Ιδρυμα;
Πρώτον, θα ήθελα να είμαστε ένας χώρος τον οποίο να σκέπτονται ως πιθανό για έκθεση οι καλλιτέχνες οπουδήποτε κι αν ανήκουν όταν θέλουν να παρουσιάσουν τη νέα τους δουλειά. Και δεύτερον το κοινό – χωρίς να γίνονται υπερβολικές διαφημίσεις ή να δίνονται πολλά χρήματα – να θέλει να πληροφορηθεί ανά πάσα στιγμή για το τι γίνεται στο ίδρυμα Θεοχαράκη επειδή θα έχει μάθει ότι εδώ διαρκώς θα γίνεται κάτι ενδιαφέρον.
- Και πως θα θέλατε να δείτε το Ιδρυμα σε 10 χρόνια;
Θα ήθελα να το δω γεμάτο από νέους ανθρώπους, από ανθρώπους από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα και γεμάτο διαρκώς από νέες δραστηριότητες. Να είμαστε ο χώρος που έρχονται δημιουργοί για να δημιουργήσουν. Και το κοινό να αισθάνεται άνετα και οικεία εδώ. Αν συμβεί αυτό ένα μεγάλο στοίχημα έχει κερδηθεί.
- Πώς ισορροπείτε ανάμεσα στην καλλιτεχνική ελευθερία και στις πρακτικές/οικονομικές απαιτήσεις ενός Ιδρύματος;
Δεν υπάρχει πολιτιστικός οργανισμός στον κόσμο ο οποίος να καλύπτει τα λειτουργικά του έξοδα. Δηλαδή, τα προγράμματα που γίνονται είτε στο ΜΟΜΑ είτε στο Γκουγκενχάιμ έχουν πάντοτε ελλείματα. Η διαφορά είναι ότι στο εξωτερικό υπάρχουν «δυνατά» διοικητικά συμβούλια που βάζουν το χέρι στην τσέπη και άλλες πρωτοβουλίες που καλύπτουν τα λειτουργικά κενά τα οποία υπάρχουν. Εδώ είμαστε πολύ προσεκτικοί. Πιστεύω απόλυτα ότι μπορείς να κάνεις σοβαρά πράγματα χωρίς να κάνεις υπερβολικά έξοδα. Σ’ αυτή την περίπτωση ο Οργανισμός είναι τυχερός διότι ο Βασίλης κι η Μαρίνα Θεοχαράκη κάλυπταν πάντα τα έξοδα.
