Του Δρ. Χρυσοβαλάντη Παπαθανασίου, Αν. Γραμματέα Τομέα Κοινωνικής Ένταξης & Συνοχής (Πρόνοιας) ΠΑΣΟΚ - Κίνημα Αλλαγής, τ. πρόεδρου ΕΚΚΑ
Πριν από περίπου έναν χρόνο, τέτοια εποχή, ο πρωθυπουργός επισκέφτηκε, συνοδευόμενος από την αρμόδια υφυπουργό και τον γενικό γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, αστέγους στο λιμάνι του Πειραιά. Κατά ειρωνεία της τύχης, δύο μέρες μετά την επίσκεψη του πρωθυπουργού ένας άστεγος, μην αντέχοντας το κρύο, άφηνε την τελευταία του πνοή σε πεζοδρόμιο της Θεσσαλονίκης. Σαν déjà vu, πριν από λίγες μέρες ένας άλλος συμπολίτης μας από τη συμπρωτεύουσα πέθανε μέσα σε κατάστημα όπου βρισκόταν με την άδεια του ιδιοκτήτη για να προστατευτεί από τα έντονα καιρικά φαινόμενα.
Τα τελευταία 10 χρόνια το ποσοστό των αστέγων στην Ε.Ε. αυξήθηκε κατά 70% και ο αριθμός τους υπολογίζεται πλέον στα 4 εκατομμύρια, ενώ για την Ελλάδα δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, παρά τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις ότι η απογραφή των αστέγων θα ολοκληρωνόταν μέχρι τον Μάρτιο του 2022.
Το μέλλον, ωστόσο, προδιαγράφεται ζοφερό, καθώς η οικονομική ύφεση και η συνεπαγόμενη απώλεια θέσεων εργασίας και μείωση εισοδήματος, η μη προστασία της πρώτης κατοικίας, η έλλειψη διαθέσιμων προς ενοικίαση ακινήτων, η αύξηση των ενοικίων, αλλά και ο άδοξος τερματισμός του προγράμματος φιλοξενίας προσφύγων «ESTIA», προβλέπεται ότι θα αυξήσουν τα ποσοστά αστεγίας στη χώρα μας.
Το 2021 υπογράφηκε η «Δήλωση της Λισαβόνας σχετικά με την ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την καταπολέμηση του φαινομένου της αστεγίας» από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., τα οποία δεσμεύτηκαν στα εξής:
- Κανείς δεν κοιμάται χωρίς κατάλυμα λόγω έλλειψης προσβάσιμης, ασφαλούς και κατάλληλης προσωρινής στέγασης.
- Κανείς δεν ζει σε προσωρινή ή μεταβατική στέγαση για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από το αναγκαίο για την επιτυχή μετακίνηση σε μόνιμη λύση στέγασης.
- Κανείς δεν απομακρύνεται από κανένα ίδρυμα (π.χ. σωφρονιστικό κατάστημα, νοσοκομείο, ίδρυμα περίθαλψης) χωρίς προσφορά κατάλληλης στέγασης.
- Οι εξώσεις θα πρέπει να αποτρέπονται όποτε είναι δυνατόν και σε κανέναν δεν ασκείται έξωση χωρίς βοήθεια για την εξεύρεση κατάλληλης λύσης στέγασης, όταν χρειάζεται.
- Κανείς δεν υφίσταται διακρίσεις λόγω της κατάστασης αστεγίας.
Για ποιο από τα παραπάνω έχει μεριμνήσει η κυβέρνηση της ΝΔ μέχρι σήμερα; Για την πρόσβαση σε προσωρινά καταλύματα για όσους από τη μια μέρα στην άλλη βρίσκονται χωρίς στέγη; Για την προσωρινή φιλοξενία όσων αποφυλακίζονται και δεν έχουν πού να πάνε; Για την προστασία των ευάλωτων πολιτών μέσω νομοθετικής ρύθμισης για τις εξώσεις; Τι έγινε με τον Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης Ακινήτων (αρ. 218 του Ν. 4738/2020) που θα λειτουργούσε μέχρι το τέλος του α΄ τριμήνου του 2022, όπως είχε δεσμευτεί η κυβέρνηση;
Η ένταξη του προγράμματος «Στέγαση και Εργασία» στον κρατικό προϋπολογισμό και η μετατροπή του από πιλοτικό πρόγραμμα σε μόνιμο εργαλείο κοινωνικής πολιτικής είναι στη σωστή κατεύθυνση. Όμως, πώς διασφαλίζεται η ορθή υλοποίησή του από δήμους, ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ; Και, κυρίως, πώς διασφαλίζεται η καθολική πρόσβαση όσων δεν έχουν σταθερή ή ασφαλή κατοικία;
Η ομάδα των αστέγων δεν είναι ομοιογενής. Κάθε άστεγος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και τις δικές του ανάγκες. Οι πολιτικές κατά της αστεγίας πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες των ανθρώπων αυτών και οι υπηρεσίες που προσφέρονται πρέπει να είναι εξατομικευμένες.
Χρειάζονται πολιτικές που θα αντιστοιχούν στις 4 κύριες κατηγορίες της τυπολογίας ETHOS της FEANTSA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των Εθνικών Οργανώσεων που Εργάζονται με τους Αστέγους): άστεγοι στον δρόμο, έλλειψη κατοικίας, επισφαλής στέγη, ανεπαρκής ή ακατάλληλη στέγη. Πολλοί άστεγοι αντιμετωπίζουν ζητήματα εξαρτήσεων και ψυχικής υγείας και τα υπνωτήρια αστέγων στους δήμους δεν αποτελούν λύση. Ακόμα και σε μέρες έντονων καιρικών φαινομένων, παρατηρείται το φαινόμενο τα υπνωτήρια να μην εξαντλούν τη δυναμικότητα των θέσεων φιλοξενίας που διαθέτουν και πολλοί άστεγοι να παραμένουν στον δρόμο. Θα πρέπει ως πολιτεία να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους προσέγγισης και υποστήριξης των ανθρώπων αυτών.
Τέτοιες μέρες τα υπηρεσιακά αυτοκίνητα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) θα έπρεπε να βρίσκονται στους δρόμους της Αθήνας και κλιμάκια ειδικών επιστημόνων να ενημερώνουν τους αστέγους για τις διαθέσιμες θέσεις φιλοξενίας, αλλά και να διερευνούν μαζί τους τη βέλτιστη λύση βάσει των ιδιαίτερων αναγκών τους.
Η Φινλανδία την τελευταία δεκαετία κατάφερε να μειώσει το ποσοστό των αστέγων της κατά 40%.
Η πολιτική της στηρίχτηκε στην προσέγγιση Housing First, μια ιδέα του ελληνικής καταγωγής Sam Tsemberis.
Αυτό που έκαναν οι Φινλανδοί ήταν ότι επένδυσαν στην πρόληψη και άρχισαν να επιδοτούν τα ενοίκια προτού οι άνθρωποι χάσουν τη στέγη τους. Μελέτες δείχνουν ότι υπάρχει ακόμη και οικονομικό όφελος από τη στέγαση των αστέγων, καθώς γίνεται λιγότερη χρήση των κοινωνικών και υγειονομικών υπηρεσιών, που τείνουν να είναι ακριβότερες. Οι Φινλανδοί υπολόγισαν ότι, για κάθε άστεγο που βρίσκει σπίτι, το κράτος γλιτώνει κάθε έτος 15.000 ευρώ.
Η Ελλάδα παρουσιάζει δύο ιδιαιτερότητες σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ε.Ε.:
α) το φαινόμενο της έλλειψης στέγης δεν έχει εκλάβει μη διαχειρίσιμες διαστάσεις και
β) υπάρχει στεγαστικό απόθεμα σε φορείς του Δημοσίου.
Κατά τη διάρκεια της θητείας μου ως προέδρου στο ΕΚΚΑ είχα προτείνει την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας δημόσιων οργανισμών ως στρατηγική για την καταπολέμηση της αστεγίας. Είχα εντυπωσιαστεί από το μέγεθος της περιουσίας του εποπτευόμενου από το Υπουργείο Εργασίας & Κοινωνικών Υποθέσεων φορέα, η οποία παρέμενε αναξιοποίητη.
Σκεφτόμουν ότι εάν οι κατοικίες που είχαν δοθεί στο ΕΚΚΑ ως δωρεά για τη στήριξη των ευάλωτων πολιτών χρησιμοποιούνταν γι’ αυτόν τον σκοπό –σύμφωνα με την αρχή Housing First–, η αστεγία θα μπορούσε να εξαλειφθεί στη χώρα μας. Και τότε, εκτός από το φινλανδικό παράδειγμα, θα μιλούσαμε και για το «ελληνικό θαύμα». Αν υπήρχε πολιτική βούληση, η αστεγία θα ήταν παρελθόν!