Ένα νέο στέλεχος της γρίπης των πτηνών που μεταδίδεται εύκολα μεταξύ των άγριων πτηνών έχει οδηγήσει σε εκρηκτική εξάπλωση σε νέες γωνιές του κόσμου, μολύνοντας και προκαλώντας θανάτους σε διάφορα είδη θηλαστικών και προκαλώντας ανησυχίες για μια πανδημία πιο φονική από την Covid-19.
Σημειώνεται πως, όπως έγινε γνωστό την Παρασκευή, ο ΠΟΥ συνεργάζεται με τις αρχές της Καμπότζης ύστερα από τον εντοπισμό δύο επιβεβαιωμένων κρουσμάτων σε ανθρώπους της γρίπης των πτηνών τύπου H5N1 εντός της ίδιας οικογένειας. Χαρακτηρίζοντας την κατάσταση «ανησυχητική» λόγω της πρόσφατης αύξησης στα κρούσματα σε πτηνά και θηλαστικά, η δρ Σίλβι Μπράιαντ, διευθύντρια της υπηρεσίας ετοιμότητας και πρόληψης επιδημιών και πανδημιών, δήλωσε σε ενημέρωση των δημοσιογράφων που έγινε διαδικτυακά ότι ο ΠΟΥ αναθεωρεί την αξιολόγηση κινδύνου διεθνώς υπό το φως των πρόσφατων εξελίξεων.
Η υπηρεσία υγείας των Ηνωμένων Εθνών χαρακτήρισε νωρίτερα αυτό τον μήνα χαμηλό το επίπεδο κινδύνου για τους ανθρώπους από τη γρίπη των πτηνών. Την Πέμπτη οι αρχές στην Καμπότζη ανακοίνωσαν τον θάνατο ενός 11χρονου κοριτσιού εξαιτίας της γρίπης των πτηνών τύπου H5N1, και άρχισαν τη διενέργεια τεστ σε 12 από τις επαφές της.
«Η παγκόσμια κατάσταση του H5N1 είναι ανησυχητική δεδομένης της παγκόσμιας εξάπλωσης του ιού στα πτηνά σε όλο τον κόσμο και τις αυξανόμενες αναφορές κρουσμάτων σε θηλαστικά, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων», δήλωσε η Μπράιαντ.
«Ο ΠΟΥ λαμβάνει πολύ σοβαρά τον κίνδυνο από τον ιό και προτρέπει αυξημένη επαγρύπνηση από όλες τις χώρες».
Πόσο απειλητικός είναι;
Ωστόσο αυτές οι αλλαγές που έχουν επιτρέψει στον ιό να μολύνει άγρια πτηνά τόσο αποτελεσματικά πιθανότατα κάνουν δυσκολότερο για αυτόν να μολύνει ανθρώπινα κύτταρα, είπαν στο Reuters κορυφαίοι ειδικοί. Οι απόψεις τους συνάδουν με τις αξιολογήσεις διεθνών υγειονομικών αξιωματούχων, που θεωρούν πως το παρόν ξέσπασμα του Η5Ν1 αποτελεί μικρή απειλή για τους ανθρώπους.
Το νέο στέλεχος, ονόματι Η5Ν1 clade 2.3.4.4b, εμφανίστηκε το 2020 και έχει εξαπλωθεί σε πολλές περιοχές της Αφρικής, της Ασίας και της Ευρώπης, καθώς και της βόρειας και της νότιας Αμερικής, προκαλώντας θανάτους άνευ προηγουμένου σε άγρια και οικόσιτα πτηνά. Ο ιός έχει επίσης μολύνει θηλαστικά- από αλεπούδες και αρκούδες γκρίζλι μέχρι φώκιες και θαλάσσιους λέοντες, που πιθανώς έφαγαν άρρωστα πτηνά.
Αντίθετα με προηγούμενα ξεσπάσματα, αυτή η υποκατηγορία του Η5Ν1 δεν προκαλεί σοβαρή νόσηση στον άνθρωπο. Μέχρι τώρα σχετικά λίγα κρούσματα έχουν αναφερθεί στον ΠΟΥ, σε άτομα που είχαν στενή επαφή με μολυσμένα πτηνά, και τα πιο πολλά εξ αυτών ήταν ήπια.
«Νομίζουμε πως ο κίνδυνος για το κοινό είναι χαμηλός» είπε ο Δρ. Τίμοθι Ουγιέκι, επικεφαλής υγειονομικός αξιωματούχος του Τμήματος Γρίπης του CDC των ΗΠΑ.
Ο τρόπος με τον οποίο ο ιός εισέρχεται και μολύνει κύτταρα είναι ένας λόγος για «σιωπηλό» προβληματισμό, είπαν στο Reuters ειδικοί σε θέματα γρίπης. Λένε πως τα χαρακτηριστικά που έκαναν τον ιό αυτόν να ευδοκιμεί στα άγρια πτηνά πιθανότατα τον κάνουν λιγότερο μολυσματικό στους ανθρώπους.
«Είναι ξεκάθαρο πως είναι ένας πολύ, πολύ επιτυχημένος ιός για τα πτηνά, και αυτό σχεδόν αποκλείει το να είναι ένας πολύ, πολύ επιτυχημένος ιός στα θηλαστικά» είπε ο Ρίτσαρντ Γουέμπι, διευθυντής του WHO Collaborating Center for Studies on the Ecology of Influenza in Animals and Birds.
Ειδικοί θεωρούν πως το πέρασμα στα θηλαστικά είναι ένα πρόωρο σημάδι για αύξηση της παρακολούθησης των ιών αντί για ένδειξη μιας νέας πανδημίας.
«Ας πάρουν όλοι μια ανάσα» είπε ο Μάικλ Όστερχολμ, ειδικός σε θέματα μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, που παρακολουθεί τον Η5Ν1 από τότε που πρωτοεμφανίστηκε το 1997, αναφερόμενος σε όσους κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου.
Τι έγινε με τα μινκ
Αυτό που προκάλεσε ανησυχία μεταξύ των ιολόγων ήταν μια μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο στο Eurosurveillance, δείχνοντας πιθανή μετάδοση του ιού από θηλαστικό σε θηλαστικό σε μια φάρμα με μινκ στην Ισπανία.
«Θα ήταν εύλογο ένας ιός ικανός να μεταδίδεται από μινκ σε μινκ να είναι ικανός να μεταδίδεται και από άνθρωπο σε άνθρωπο» ανέφερε η Μισέλ Γουίλε, ειδική σε θέματα δυναμικής των ιών άγριων πτηνών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ.
Αυτό είναι ένα σενάριο για το οποίο ειδικοί σε θέματα ασθενειών προειδοποιούν εδώ και δεκαετίες. Τα μινκ έχουν πολλά κοινά με τις νυφίτσες, ένα ζώο που χρησιμοποιείται συχνά σε πειράματα με γρίπη λόγω των ομοιοτήτων του με τους ανθρώπους.
Αν και οι ακριβείς αλλαγές που απαιτούνται για να γίνει εύκολα μεταδοτικός στους ανθρώπους ένας ιός δεν είναι γνωστές, κάποιες έρευνες πριν μια δεκαετία έδωσαν μερικά στοιχεία.
Με ειδικά πειράματα (gain of function), επιστήμονες σκόπιμα τροποποίησαν τον Η5Ν1 για να γίνει μεταδοτικός στις νυφίτσες και διαπίστωσαν πως χρειάζονταν τουλάχιστον πέντε πολύ συγκεκριμένες μεταλλάξεις.
Οι περισσότερες από τις περιπτώσεις θηλαστικών ως τώρα είχαν μόνο μία από αυτές τις μεταλλάξεις, σε ένα γονίδιο ονόματι ΡΒ2, το οποίο ήταν παρόν στα μινκ. Ο Γουέμπι είπε πως ο ιός μπορεί να κάνει αυτή την αλλαγή εύκολα. Αυτό που δεν έχει αλλάξει, ωστόσο, ακόμα και στα μινκ, είναι πως ο ιός ακόμα προτιμά να προσκολλάται σε «δέκτες» όπως αυτούς που συναντώνται στα πτηνά για να εισέρχεται και να μολύνει κύτταρα. Τα μινκ έχουν δέκτες σαν αυτούς που βρίσκονται και στα πτηνά και στους ανθρώπους, μα αυτοί των πτηνών είναι σπάνιοι στους ανθρώπους και βρίσκονται βαθιά στους πνεύμονες. Οι ανθρώπινοι ιοί της γρίπης κατά κανόνα προσδένονται σε δέκτες που βρίσκονται στο άνω αναπνευστικό.
«Ξέρουμε πως οι ιοί των πτηνών μπορούν περιστασιακά να μολύνουν ανθρώπους, μα φαίνονται πως χρειάζεται πολλή επαφή με πουλιά» είπε ο Τζέιμς Λόου, καθηγητής κλινικής κτηνιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι.
Σύμφωνα με τον Ουγιέκι του CDC, μελέτες των γενετικών αλληλουχιών του Η5Ν1 στα μινκ «δεν υποδεικνύουν αλλαγές που να δείχνουν αυξημένη δυνατότητα μόλυνσης του άνω αναπνευστικού των ανθρώπων». Η αλλαγή αυτή είναι απαραίτητη για να μπορεί ένας ιός γρίπης των πτηνών να εξαπλώνεται εύκολα σε ανθρώπους. «Αυτό που σώζει τους ανθρώπους αυτή τη στιγμή είναι ότι, όπως φαίνεται, καθίσταται πραγματικά πολύ δύσκολο αυτός ο ιός να αλλάξει προτιμήσεις» είπε ο Γουέμπι.
Κανείς από τους ειδικούς δεν απέρριψε το ενδεχόμενο ο Η5Ν1 ή κάποιος άλλος ιός της γρίπης των πτηνών να μεταλλαχθεί και να προκαλέσει πανδημία, και πολλοί πιστεύουν ότι ο κόσμος μας δεν έχει δει την τελευταία πανδημία γρίπης. «Θα έπρεπε να είμαστε σε επαγρύπνηση; Ναι» είπε ο Λόου. «Θα έπρεπε να χάσουμε τον ύπνο μας για αυτό; Μάλλον όχι».