Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη στιγμή που για πρώτη φορά πέρασα το κατώφλι του πανεπιστημίου στο οποίο για τα προσεχή χρόνια θα σπούδαζα στις ΗΠΑ. Απλετος χώρος τον οποίο συμπλήρωνε μια ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική με κτίρια όπως η βιβλιοθήκη, το μουσείο, ή το «μέγαρο μουσικής», κτίρια υψηλής αισθητικής και με μεγάλο πολιτιστικό αντίκτυπο όχι μόνο για τους φοιτητές αλλά και για την κοινότητα γύρω από το πανεπιστήμιο και κατά προέκταση την πόλη και τους πολίτες της.
Αυτό που δέσποζε στον υπαίθριο χώρο και αντίκρυζε ο επισκέπτης και οι φοιτητές σε καθημερινή βάση, ήταν ένα τεράστιο γλυπτό (Large Two Forms) του Χένρυ Μούρ. Δεν τον ήξερα αλλά εξαιτίας του έργου μπήκα στον κόπο να τον μάθω. Στην αρχή απορούσα, μαθημένος από την Ελλάδα, πως αυτό το γλυπτό, αλλά και τα υπόλοιπα κτίρια είχαν γλιτώσει από την μουτζούρα και την καταστροφή δεδομένου ότι, όπως με είχαν ενημερώσει, οι Αμερικανοί στερούνταν πνευματικότητας.
Πέρασαν δεκαετίες από τότε και το γλυπτό του Μούρ, όπως και τα άλλα κτίρια στο αμερικανικό ακαδημαϊκό ίδρυμα που περιέγραψα είναι ακόμη στη θέση τους. Αντίθετα στην πατρίδα μας οι δεκαετίες που πέρασαν δεν βελτίωσαν την εικόνα των ακαδημαϊκών μας ιδρυμάτων. Ατέρμονες συζητήσεις για τη βία και την ανομία στα πανεπιστήμια, οι μουτζούρες και οι φθορές μια κανονικότητα την οποία όλοι μας την έχουμε αποδεχθεί ως τέτοια λες και δεν έχουμε μνήμη πολιτισμού, προέλευση και προορισμό. Σαν να μην έχουμε παρελθόν και να έχουμε αποστρέψει το βλέμμα μας από το μέλλον.
Με αυτές τις σκέψεις έφτασα στον χώρο του Μουσείου Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών για τη συνέντευξη Τύπου με αφορμή την έκθεση «Θεόδωρος Παπαγιάννης, Ιστορία – Διαχρονία». τα εγκαίνια της οποίας είναι τη Δευτέρα 1η Φεβρουαρίου 2022, στις 18:00.
Εντυπωσιάστηκα! Οφείλω να ομολογήσω ότι δεν ήξερα την ύπαρξη του Μουσείου Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ.
Αντίκρισα μια ζωφόρο-κόσμημα, μια μοναδική παγκοσμίως τοιχογραφία που αφηγείται την Οδύσσεια και καλύπτει επιφάνεια περίπου 180 τετραγωνικών μέτρων, έργο του ζωγράφου Γιώργου Κόρδη.
Εκεί και το Αρχαιολογικό Πάρκο Πανεπιστημιόπολης, συλλογές αρχαίας γλυπτικής επιγραφικής και εκμαγείων, συλλογή προϊστορικής αρχαιολογίας, κλασσικής αρχαιολογίας και βυζαντινής ζωγραφικής.
Εκεί και ο Θεόδωρος Παπαγιάννης και τα έργα του σαν συνέχεια του χώρου και του χρόνου.
«Έχω σημαδευτεί από την αρχαιότητα, περπάτησα στον μεσογειακό χώρο και με πότισε» είπε δηλώντας περήφανος που συνυπάρχει με τόσο σπουδαία έργα.
Ο Θεόδωρος Παπαγιάννης μπορεί να διδάχτηκε από τους μεγάλους ευρωπαίους δασκάλους του 20ου αιώνα, ωστόσο εδώ και μισόν αιώνα υπηρετεί τη μεγάλη παράδοση της ελληνικής γλυπτικής. Εκτός της μεγάλης, ευρωπαϊκής παράδοσης ισότιμες αναφορές του ήταν και είναι ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ο Γεράσιμος Σκλάβος, ο Χρήστος Καπράλος και βέβαια ο δάσκαλος του Γιάννης Παππάς.
Σε αυτόν τον τελευταίο, τον Γιάννη Παππά (1913-2005), αναφέρουν οι διοργανωτές της έκθεσης, αφιερώνει ο Παπαγιάννης την έκθεση που του οργανώνει η Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
«Τίτλος της συγκεκριμένης έκθεσης – παρέμβασης (ανάμεσα στις προθήκες και τα μόνιμα εκθέματα του πανεπιστημιακού μουσείου) είναι, συμβολικά, «Θεόδωρος Παπαγιάννης, Ιστορία – Διαχρονία». Κυρίως γιατί επιδιώκονται η τόσο διαφωτιστική επικοινωνία αλλά και ο διάλογος ανάμεσα στις διαφορετικές, πολιτιστικές περιόδους, όσο και η αναντίρρητη συνέχεια που υπάρχει στην τέχνη (αυτό δηλαδή που λείπει δραματικά από την κοινωνία ευρύτερα: επικοινωνία και διάλογος). Εν προκειμένω, ένας διάλογος – όχι πάντα εύκολος ή αυτονόητος – των προϊστορικών, κλασικών και βυζαντινών εκθεμάτων του Μουσείου με τις τερακότες, τα πήλινα φιγουρίνια, τα λαξευμένα μάρμαρα, τις μακέτες μνημείων και τις ορειχάλκινες φιγούρες του καλλιτέχνη» σημειώνουν οι διοργανωτές της έκθεσης.
Όμως το όραμα είναι μεγαλύτερο. Δεν πρόκειται για ακόμη μια έκθεση αλλά για ένα άνοιγμα στην κοινωνία. Πρόκειται για μια πρόταση πολιτισμού και σύνθεσης προς μια κοινωνία που δείχνει ασύνδετη με τον εαυτό της και την ιστορία της.
«Προσπαθούμε να ανοίξουμε το πανεπιστήμιο στην κοινωνία. Μέσα από αυτή την προσπάθεια επιδιώκουμε να δείξουμε ότι τα πανεπιστήμια μπορούν να παράξουν πολιτισμό» τόνισε ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, Μάνος Στεφανίδης ο οποίος επιμελήθηκε την έκθεση.
Μεταξύ των έργων του εντυπωσιάζει «Η Έξοδος του Μεσολογγίου» σύνθεση με 400 τερακότες φιγούρες των προγόνων που είναι σαν βγαίνουν από το χάος για να το βάλουν με τη θυσία τους σε τάξη. Όλες οι φιγούρες «κουβαλούν» πολλούς συμβολισμούς, τη θυσία, την διαχρονική συνέχεια και την ανάσταση του Έθνους...
Ακριβώς απέναντι, πλαισιωμένη από γλυπτά ηρώων του ΄21, η φιγούρα του δάσκαλού του Γιάννη Παππά κοιτά τους αγωνιστές, νομίζει κανείς ότι το παρελθόν αλληλοκοιτάζεται με το μέλλον στο παρόν.
Αλλο ένα έργο του είναι τα ψωμιά, ο Αρτος. Κεραμικά, λαχταριστά ψωμιά. Η ιερότητα του ψωμιού ανά τους αιώνες λατρεύεται και δοξάζεται από τον Παπαγιάννη ως σημείο αναφοράς μας, ως ταυτότητα και μυστήριο σε μια απομαγευμένη εποχή.
Ένα από τα «τοτέμ» του μεγάλου γλύπτη μας κοιτάζει επιβλητικά εκεί μεταξύ των προϊστορικών αρχαιοτήτων και των βυζαντινών εικόνων. Εργα που έφτιαξε από τα αποκαϊδια του Πολυτεχνείου.
Σε σημείωμά του, με ημερομηνία 15/2/1994, το οποίο εμπεριέχεται στο βιβλίο του με τίτλο «Μύθοι και Σύμβολα» ο καλλιτέχνης αναφέρει:
«Μάζεψα τα αποκαΐδια με πόνο ψυχής από το καμένο Πολυτεχνείο και έστησα σκιάχτρα να ξορκίσω τα κακά που πληθαίνουν γύρω μου. Φαντάσματα που τρομοκρατούν τα όνειρά μου κι αγριεύουν τον ύπνο μου. Σημάδια μιας πραγματικότητας που με μελαγχολεί και με εξουθενώνει. Έβγαλα το μαύρο απ΄την ψυχή μου που χρόνια τώρα οι κάθε είδους εμπρηστές την ποτίζουν.
Όρθωσα σύμβολα της παρακμής ενός κόσμου που αλληλοσπαράσσεται και μιας πατρίδας που μοιάζει να μην έχει κανένα μέλλον. Αναζητώ το μύθο σε μια εποχή που οι πολλοί κάνουν προσπάθεια να «απομυθοποιήσουν» όπως λένε την τέχνη, σαν μια φυγή από μια πραγματικότητα που δεν αντέχω...Σαν ειδωλολάτρης ορθώνω ξανά τα ξόανα ξορκίζοντας την κακή μοίρα αυτού του τόπου...
Μαζεύω τ΄αποκαϊδια με απέραντη θλίψη από μια χώρα που καίγεται. Καίει τα πνευματικά της ιδρύματα και ό,τι σημαντικό της έχει απομείνει κι όλοι καμώνονται πως δεν συμβαίνει τίποτα...Ναι τα φαντάσματα αυτά με εκφράζουν. Είναι η δική μου αντίδραση σ΄ενα έθνος που μοιάζει υπνωτισμένο...».
***
Τα επίσημα εγκαίνια της έκθεσης, με ελεύθερη την παρουσία του κοινού και ξενάγηση από τον επιμελητή της έκθεσης, ομότιμο καθηγητή κ. Μάνο Στεφανίδη, θα τελεστούν τη Δευτέρα 1 Φεβρουαρίου Ιανουαρίου 2022, ώρα 18:00, με τήρηση όλων των υγειονομικών πρωτοκόλλων προστασίας από την Covid-19.
Έκθεση: «Θεόδωρος Παπαγιάννης, Ιστορία – Διαχρονία» στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης στο δεύτερο όροφο της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (αίθουσα υπ’ αριθμ. 210)