Ήμασταν μια ετερόκλητη παρέα: ένας αμερικανός από την Καλιφόρνια, βιετναμέζικης καταγωγής κατά το ήμισυ και ειδικός στην τεχνητή νοημοσύνη, μια θεολόγος από τη Νέα Υόρκη και εγώ. Απολαμβάναμε την περασμένη Τρίτη το δείπνο μας πάνω στην ταράτσα ενός εστιατορίου με θέα στην Ακρόπολη. Στην αρχή όλα ωραία πλην της ελληνικής σαλάτας, η οποία θα μπορούσε να έχει περισσότερες ντομάτες και φέτα.
Ο φίλος είναι υπέρμαχος της ΑΙ (της τεχνητής νοημοσύνης) και δεν τό κρύβει. Εγώ από τη μεριά μου υπέρμαχος της «νεκρής» αλλά αείζωης αρχαιοελληνικής. Μετά τους μεζέδες (δεν άρεσαν πολύ στους ξένους οι κολοκυθοκεφτέδες) άναψε η συζήτηση. Η φίλη θεολόγος άκουγε προσεκτικά (ή τουλάχιστον, ευγενικά).
«Πρέπει να πω», είπα, «ότι παρά την ασχετοσύνη μου περί την τεχνολογία, έχω επιχειρήσει να διδάξω αρχαία ελληνική γραμματική με το ChatGpt 3.5 (που είναι εύχρηστο, ακόμη και για μένα). Το πρόγραμμα δίνει ορθές εξηγήσεις γραμματικών εννοιών αλλά τα συνοδευτικά παραδείγματα που δίνει είναι σαχλά! Δεν είναι πάντα αξιόπιστη η μετάφραση των αρχαίων κειμένων. Επειδή αποκλείει δεδομένα σχετικά με το σεξ, δεν μεταφράζει αισχρολογικού περιεχομένου κείμενα όπως χωρία από τον Αριστοφάνη. Ούτε μπορεί πάντα να κλίνει ορθώς ουσιαστικά και επίθετα ή να κάνει χρονική αντικατάσταση των ρημάτων. Συχνά δεν αναγνωρίζει ρηματικούς τύπους. Για παράδειγμα, αναλύει μια μετοχή ως το 3ο πρόσωπο ενικού του παρατατικού χρόνου. Ενίοτε, ακόμη, το chat συγχέει το λεξιλόγιο των αρχαίων με αυτό της νεοελληνικής. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις, μεταφράζει λατινικά κείμενα καλύτερα από το Google translator».
«’Εχεις δίκιο», παραδέχθηκε ο φίλος, «αλλά το chat μπορεί ακόμη και να συνθέσει ένα ποίημα στα λατινικά και τα σανσκριτικά! Για κάποιο λόγο δεν ανταποκρίνεται πλήρως—ακόμη – στην αρχαία ελληνική». Εδώ κατέρριψε ο συνδαιτυμόνας μου την κοινοτυπία ορισμένων (ελλήνων) φιλολόγων ότι η αρχαία ελληνική έχει κάποια μυστηριώδη, δομική σχέση με τη γλώσσα των υπολογιστών. Αν θυμάμαι καλά, άλλωστε, ο Bill Gates, όταν ρωτήθηκε ποια γλώσσα θα πρότεινε σε ένα ειδήμονα της πληροφορικής να μάθει, απάντησε: «Κινεζικά».
Μετακινούμενος από το μέτωπο της αρχαίας Ελλάδος, εξαπέλυσα μια δεύτερη επίθεση κατά της υψηλής τεχνολογικής νοημοσύνης: «Πολύ πρόσφατα διάβασα ότι φοιτητές του ΜΙΤ κατόρθωσαν, χωρίς να έχουν γνώσεις της βιολογίας, να πληροφορηθούν από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης πώς να κατασκευάσουν βιολογικά όπλα με τη μορφή παθογόνων, ικανών να προξενήσουν μια πανδημία».
Ο κομπιουτεράς φίλος αντέδρασε σαν να είχα προσβάλει κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο: «Κοίτα, αρχικά ήταν εύκολο να αποσπάσεις παράνομες πληροφορίες από το Open AI. Τώρα όμως έχει επιβληθεί ένα είδος λογοκρισίας—υπερβολικής, θα έλεγα. Παλιότερα πολλοί χρησιμοποιούσαν το ChatGPT ως υποκατάστατο ενός ψυχοθεραπευτή. Αν όμως προσπαθήσεις σήμερα να το κάνεις αυτό, θα σου προτείνει να αναζητήσεις έναν ανθρώπινο σύμβουλο. (Περιέργως έχει εξαλειφθεί από τον προγραμματισμό του και υλικό σχετικό με την αυτο-βοήθεια).Το ChatGPT αρνείται επίσης να απαντήσει ερωτήσεις σχετικές με δημογραφικές στατιστικές και σχεδόν πάντα αποφεύγει την πολιτική. Πού και πού, μου αρνείται να εκτελέσει τυχαίες, μη προσβλητικές οδηγίες. Αυτό είναι κατονητό, αλλά είναι κρίμα που η τεχνολογία δεν αξιοποιείται στον μέγιστο δυνατό βαθμό απλώς εξαιτίας κάποιων κακών χρηστών της».
Αποστομωτική απάντηση. Όταν ήρθε η στιγμή να παραγγείλουμε τα κυρίως πιάτα, η συζήτηση πήρε μια αναπάντεχη τροπή. Η θεολόγος με ερώτησε για το ναυάγιο της Πύλου—αν είχα νεότερες λεπτομέρειες. O φίλος ξαφνιάστηκε. «Ποιο ναυάγιο;» μας ρώτησε. Του διηγηθήκαμε σε αδρές γραμμές τι μάλλον συνέβη. Άλλαξε η έκφραση του προσώπου του. Θυμήθηκε, είπε, τους χιλιάδες Βιετναμέζους, τους λεγόμενους boat people, που διέφυγαν στο διάστημα 1970 έως 1990 με βάρκες από τη χώρα τους μετά τον πόλεμο. Χιλιάδες πνίγηκαν. Σκέφθηκα ότι ίσως να είχε συγγενείς ανάμεσα στους «ανθρώπους της βάρκας».
Αμήχανη σιγή για δυο λεπτά. Η ιστορία του μακρινού ναυαγίου έγινε η προσωπική ιστορία ενός ξένου επισκέπτη στην Αθήνα. Άγγιξε και την θεολόγο της παρέας: «Από τη δική μου σκοπιά, ανακαλώ (στη Γένεση 21 της Παλαιάς Διαθήκης) την αιγυπτία Άγαρ, την υπηρέτρια της Σάρας—απέκτησε με τον Αβραάμ ένα γιο, τον Ισμαήλ, και δεκατρία χρόνια αργότερα εκδιώχθηκε με το παιδί της από το σπίτι του Αβραάμ. Εφοδιασμένη με λίγο ψωμί και νερό, περιπλανάται με τον Ισμαήλ στην έρημο. Το αγόρι κλαίει και τον ακούει ο Θεός.
Τον 21ον αιώνα εκατομμύρια μητέρες με τα παιδιά τους περιπλανώνται ανά τις υδάτινες ερήμους, ξεφεύγοντας από την οικογενειακή βία, τον πόλεμο, την πείνα. Οι άνθρωποι που χάθηκαν στα ανοικτά της Πύλου ήσαν αβοήθητοι όπως η Άγαρ και ο Ισμαήλ».
Το ναυάγιο μάς απασχόλησε αρκετά. Ως πιστός τεχνολόγος, ο φίλος μου προσέτρεξε στο κινητό του και έδωσε οδηγίες στο ChatGTP να συνθέσει μια αφήγηση για την εκατόμβη της Πύλου. Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα αναδύθηκε ένα κείμενο. Μεταφράζω δύο επιγραμματικές προτάσεις του:
“Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήσαν απλώς θύματα που χάθηκαν στο πέλαγος, αλλά φωνές που απαιτούσαν να τις ακούσουμε. Η θυσία τους συνοψίζει την τραγική κατάσταση αναρίθμητων άλλων που ζούσαν με τις ίδιες ελπίδες, τους ίδιους φόβους και όνειρα».
Το ChatGTP δεν σκέφτεται (ούτε αισθάνεται), απλώς παράγει σαν νευρωνικό δίκτυο. Καμιά φορά όμως μπορεί να πει αλήθειες που πολλοί άνθρωποι αυτόματα αποφεύγουν.