Μια 16χρονη που πεθαίνει από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ στο Γκάζι, μια έφηβη που καταρρέει στη Σαντορίνη, ένας ανήλικος που μεταφέρεται αναίσθητος στο Περιστέρι, ένας 15χρονος στο νοσοκομείο στην Καβάλα, ένας ακόμα σε κλαμπ του Αγρινίου. Τα πρόσφατα περιστατικά δεν είναι εξαίρεση, είναι η κορυφή ενός παγόβουνου που στατιστικά αποδεικνύεται τεράστιο.
Τις τελευταίες εβδομάδες η επικαιρότητα καταγράφει αλλεπάλληλα συμβάντα με ανήλικους και αλκοόλ:
- 16χρονη χάνει τη ζωή της από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ σε μπαρ στο Γκάζι.
- Λίγες μέρες μετά, έφηβη καταρρέει στη Σαντορίνη από κατάχρηση ποτού.
- Αγόρι μεταφέρεται στο νοσοκομείο έπειτα από υπερβολική κατανάλωση σε νυχτερινή έξοδο στη Λεχαινά.
- 15χρονος στην Καβάλα νοσηλεύεται μετά από κατανάλωση αλκοόλ σε μπαρ, με τον ιδιοκτήτη να αντιμετωπίζει ποινικές διώξεις.
- Ανήλικος στο Αγρίνιο καταλήγει στο νοσοκομείο μετά από ποτό σε νυχτερινό κέντρο· συλλαμβάνεται ο ιδιοκτήτης.
- 16χρονος εντοπίζεται αναίσθητος έξω από μπαρ στο Περιστέρι, έπειτα από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, οδηγώντας σε συλλήψεις.
Τα περιστατικά έχουν κοινό παρονομαστή. Ανήλικοι, «διασκέδαση» χωρίς όρια, εύκολη πρόσβαση σε αλκοόλ, συχνά σε χώρους όπου τυπικά απαγορεύεται η πώληση σε κάτω των 18.
Οι αριθμοί πίσω από τα περιστατικά
Πίσω από τις δραματικές ιστορίες κρύβεται ένα μοτίβο κατανάλωσης αλκοόλ που, ειδικά στην Ελλάδα, μοιάζει εκτός ελέγχου.
Τι δείχνουν τα στοιχεία για την Ελλάδα; Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία για τους Έλληνες εφήβους:
- 92% των εφήβων δηλώνουν ότι μπορούν “εύκολα” να βρουν αλκοόλ.
- 86% λένε ότι έχουν καταναλώσει αλκοόλ.
- 37% αναφέρουν binge drinking – δηλαδή κατανάλωση πέντε ή περισσότερων ποτών σε μία μόνο έξοδο – τουλάχιστον μία φορά τον τελευταίο μήνα.
- 13% δηλώνουν ότι είχαν μεθύσει τον τελευταίο μήνα, αυξημένο ποσοστό σε σχέση με το 10% του 2019.
Παλαιότερη μελέτη του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής είχε δείξει ότι 4 στα 10 ελληνόπουλα έχουν δοκιμάσει αλκοόλ πριν τα 15.
Με απλά λόγια, στην Ελλάδα η πρώτη επαφή με το ποτό γίνεται νωρίς και η κατάχρηση σε εφηβική ηλικία δεν είναι εξαίρεση – είναι σχεδόν κανόνας.
Τι συμβαίνει στην Ευρώπη και τον ΟΟΣΑ
Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά η χώρα μας φαίνεται να κινείται στις πιο σκοτεινές αποχρώσεις του ευρωπαϊκού χάρτη:
- Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στοιχεία της έρευνας ESPAD δείχνουν ότι 73% των μαθητών έχουν δοκιμάσει αλκοόλ τουλάχιστον μία φορά, ενώ 42% ήπιαν τον τελευταίο μήνα. Περίπου 1 στους 3 είχε αρχίσει να πίνει πριν τα 13.
- Στον ΟΟΣΑ, για το 2022, 60% των 15χρονων δηλώνουν ότι έχουν καταναλώσει αλκοόλ κάποια στιγμή στη ζωή τους και 38% ότι ήπιαν τον τελευταίο μήνα.
- Η βαριά επεισοδιακή κατανάλωση (binge drinking) στους εφήβους στην ΕΕ υπολογίζεται γύρω στο 38% στα αγόρια και 37% στα κορίτσια, ποσοστά σχεδόν διπλάσια από των ενηλίκων.
Παρότι σε ορισμένες χώρες παρατηρείται μείωση της κατανάλωσης σε βάθος δεκαετιών, νέες μελέτες δείχνουν ότι η Gen Z, ιδίως στις μεγαλύτερες ηλικίες της (21–27), αρχίζει πάλι να αυξάνει το ποτό, διαψεύδοντας τη θεωρία της «νηφάλιας γενιάς».
Γιατί πίνουν τόσο νωρίς; Οι ειδικοί μιλούν για ένα μείγμα παραγόντων:
- Πίεση της παρέας και “κανονικοποίηση” του ποτού σε πάρτι, κλαμπ και σχολικές εκδρομές.
- Μάρκετινγκ και social media, όπου τα αλκοολούχα ποτά παρουσιάζονται ως μέρος της «cool» εφηβικής/νεανικής ζωής.
- Οικογενειακά πρότυπα, όπου το «ένα ποτηράκι στο σπίτι» θεωρείται ακίνδυνο, ανοίγοντας όμως την πόρτα για πολύ νωρίτερη εξοικείωση.
- Έλλειψη ουσιαστικού ελέγχου σε περίπτερα, μίνι μάρκετ και νυχτερινά μαγαζιά· στην πράξη, η απαγόρευση πώλησης σε ανήλικους συχνά μένει στα χαρτιά.
Την ίδια στιγμή, διεθνείς οργανισμοί (WHO, ΟΟΣΑ) προειδοποιούν ότι δεν υπάρχει “ασφαλές” επίπεδο κατανάλωσης για εφήβους. Η πρώιμη και βαριά χρήση αυξάνει τον κίνδυνο εξάρτησης, ατυχημάτων, βίας, αλλά και μακροπρόθεσμων προβλημάτων υγείας.
Τι κάνει η πολιτεία και τι μένει στον αέρα – Ψηφιακά εργαλεία και στοχευμένες εξορμήσεις στην Ελλάδα
Μετά τον θάνατο 16χρονου που φέρεται να προμηθεύτηκε αλκοόλ από νυχτερινό κατάστημα, η ελληνική πολιτεία ανακοίνωσε ότι «πάει ψηφιακά» απέναντι στο φαινόμενο:
- Σχέδια για ψηφιακή ιχνηλάτηση πωλήσεων αλκοόλ και καπνού προς ανηλίκους.
- Εντατικοποίηση των ελέγχων σε περίπτερα, μίνι μάρκετ και μπαρ, με αυστηρότερα πρόστιμα και κυρώσεις.
- Δημόσιες δεσμεύσεις για καμπάνιες ενημέρωσης σε σχολεία και πλατφόρμες που χρησιμοποιούν οι νέοι.
Ταυτόχρονα, οι συλλήψεις ιδιοκτητών σε Αγρίνιο, Καβάλα και άλλες περιοχές στέλνουν το μήνυμα ότι η ανοχή μειώνεται – αν και, όπως παραδέχονται στελέχη της δημόσιας υγείας, «μετά τα γεγονότα, όχι πριν».
Τι προτείνουν ΕΕ και διεθνείς οργανισμοί
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η στρατηγική για τη μείωση της βλάβης από το αλκοόλ είναι σαφής εδώ και χρόνια:
- Περιορισμός στη διαφήμιση και το μάρκετινγκ αλκοολούχων, ειδικά όταν στοχεύουν ή εκτίθενται σε νέους – κάτι που αποτυπώνεται και στην Οδηγία για τις Υπηρεσίες Οπτικοακουστικών Μέσων.
- Μείωση της διαθεσιμότητας: αυστηρότεροι κανόνες για ώρες και σημεία πώλησης, ηλικιακά όρια, έλεγχοι ταυτότητας.
- Οικονομικά μέτρα: αύξηση φορολογίας, ελάχιστη τιμή μονάδας για το αλκοόλ (όπως στη Βρετανία και άλλες χώρες), που αποδεδειγμένα μειώνει την υπερκατανάλωση.
- Στοχευμένα προγράμματα στα σχολεία και στην πρωτοβάθμια φροντίδα, με έγκαιρο εντοπισμό της επικίνδυνης χρήσης και σύντομες παρεμβάσεις συμβουλευτικού τύπου.
Παρά την ύπαρξη αυτών των εργαλείων, η εφαρμογή τους διαφέρει σημαντικά από χώρα σε χώρα. Στην Ελλάδα, οργανώσεις δημόσιας υγείας επισημαίνουν ότι το νομοθετικό πλαίσιο παραμένει αποσπασματικό και η επιβολή του αδύναμη.
Η καθημερινότητα πίσω από τα νούμερα
Στη γλώσσα των εφήβων, το binge drinking σπάνια λέγεται με αυτόν τον όρο. Είναι απλώς «βγήκαμε και το παρακάναμε λίγο». Πίσω όμως από αυτό το «λίγο» κρύβονται:
- Μεθύσια στα 15 και 16, που καταλήγουν στα Επείγοντα Περιστατικά με απώλεια αισθήσεων.
- Καβγάδες, βία, σεξ χωρίς συναίνεση ή χωρίς προστασία, όπου το αλκοόλ λειτουργεί ως επιταχυντής κινδύνου – σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα.
- Παιδιά που επιστρέφουν σπίτι «λίγο ζαλισμένα», με γονείς που συχνά προτιμούν να γελάσουν παρά να ανησυχήσουν.
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι ακόμη και αν η καθημερινή κατανάλωση στους νέους είναι συχνά μικρότερη από των ενηλίκων, τα επεισοδιακά «ξεσπάσματα» σε αλκοόλ αφήνουν βαρύ αποτύπωμα στο νευρικό σύστημα, την ψυχική υγεία και την ανάπτυξη.
Τι μπορούν να κάνουν γονείς και σχολεία
Από τις διεθνείς καλές πρακτικές και τις συστάσεις οργανισμών προκύπτουν μερικές σταθερές:
- Συζήτηση χωρίς δαιμονοποίηση, αλλά με σαφή όρια: το «σιγά, ένα ποτό είναι» σε παιδιά Γυμνασίου στέλνει μήνυμα ανοχής που δύσκολα αναστρέφεται.
- Καθαρό μήνυμα ότι το αλκοόλ πριν τα 18 δεν είναι “δικαίωμα ενηλικίωσης”, αλλά παράγοντας κινδύνου.
- Προγράμματα στα σχολεία που δεν περιορίζονται σε μια «ομιλία» τον χρόνο, αλλά εντάσσονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα, συνδέονται με την ψυχική υγεία, την πίεση της παρέας και τις δεξιότητες άρνησης.
- Εκπαίδευση προσωπικού σε μπαρ, κλαμπ, καταστήματα ώστε η άρνηση πώλησης σε ανήλικο να γίνεται κανόνας, όχι εξαίρεση – και να υποστηρίζεται από ελέγχους και πρόστιμα.
Από τα στατιστικά στην πολιτική ευθύνη
Τα νούμερα για το αλκοόλ στους νέους δεν είναι απλώς «ανησυχητικά». Είναι το υπόβαθρο πάνω στο οποίο χτίζονται οι επόμενες έκτακτες εισαγωγές, οι επόμενες τραγωδίες, οι επόμενες «συλλήψεις ιδιοκτητών» και έκτακτες συσκέψεις υπουργείων. Η συζήτηση για το αλκοόλ στους ανήλικους δεν είναι ηθικολογία. Είναι ζήτημα δημόσιας υγείας, δικαιωμάτων των παιδιών και πολιτικής βούλησης.
Όσο η πρόσβαση σε ποτό για έναν 15χρονο παραμένει πιο εύκολη από την πρόσβαση σε ψυχολόγο ή σε έναν ασφαλή χώρο διασκέδασης, η «επιδημία» δεν θα περιορίζεται στα ρεπορτάζ – θα παίζει σε ζωντανή μετάδοση στα επείγοντα.
