Αν νομίζετε οτι η οδοντόβουρτσά σας είναι ένα καθαρό αντικείμενο που βάζετε καθημερινά στο στόμα σας, θα πρέπει να αλλάξετε γνώμη και να προβληματιστείτε. Και αυτό γιατί οι φθαρμένες τρίχες της σχηματιζουν μια ξηρή θαμνώδη περιοχή γεμάτη μικρόβια και μικροοργανισμούς.
Αυτή τη στιγμή, η οδοντόβουρτσά σας φιλοξενεί από 1 έως 12 εκατομμύρια βακτήρια και μύκητες που ανήκουν σε εκατοντάδες διαφορετικά είδη, καθώς και αναρίθμητους ιούς. Δημιουργούν βιολογικές μεμβράνες στις εκτεθειμένες επιφάνειες της βούρτσας ή διεισδύουν στις ρωγμές των φθαρμένων τριχών. Το καθημερινό «κύμα» από νερό, σάλιο, κύτταρα του δέρματος και υπολείμματα τροφής από το στόμα μας προσφέρει στα μικρόβια ό,τι χρειάζονται για να αναπτυχθούν. Κάθε τόσο, προστίθενται κι άλλοι μικροοργανισμοί από τα σταγονίδια που εξαπλώνονται όταν τραβάμε το καζανάκι ή ανοίγουμε το παράθυρο.
Κι όμως, δύο φορές τη μέρα βάζουμε αυτό το «κοκτέιλ» μικροβίων στο στόμα μας και το ανακατεύουμε και καλά καλά.
Οπότε… μήπως θα έπρεπε να ανησυχούμε περισσότερο για το πόσο καθαρή είναι η οδοντόβουρτσά μας;
Από πού προέρχονται τα μικρόβια
«Τα μικρόβια στις οδοντόβουρτσες προέρχονται κυρίως από τρεις πηγές», εξηγεί ο Μαρκ-Κέβιν Ζιν, μικροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών Rhine-Waal στη Γερμανία, που έχει μελετήσει τη μικροβιακή μόλυνση των οδοντόβουρτσων. Αυτές οι πηγές είναι: το στόμα του χρήστη, το δέρμα του και το περιβάλλον όπου φυλάσσεται η βούρτσα.
Ακόμη όμως και μια καινούργια, αχρησιμοποίητη βούρτσα μπορεί να φέρει ήδη μικροβιακή «κοινότητα». Μια μελέτη σε 40 καινούργιες οδοντόβουρτσες διαφορετικών εταιρειών στη Βραζιλία έδειξε ότι οι μισές ήταν ήδη επιμολυσμένες με διάφορα βακτήρια.
Οι περισσότεροι, φυσικά, κρατάμε τις οδοντόβουρτσές μας μέσα στο μπάνιο — εκεί όπου συνήθως υπάρχει και τουαλέτα.
Ευτυχώς, τα περισσότερα μικρόβια που βρίσκονται στις χρησιμοποιημένες βούρτσες μας είναι αρκετά ακίνδυνα. Προέρχονται κυρίως από το ίδιο μας το στόμα. Κάθε φορά που βουρτσίζουμε τα δόντια μας, οι τρίχες «συλλέγουν» μικρόβια όπως Rothia denocariosa, Streptococcaceae mitis και Actinomyces — όλα φυσιολογικοί και συχνά ωφέλιμοι κάτοικοι της στοματικής μας κοιλότητας, που προστατεύουν από άλλα, πιο επικίνδυνα βακτήρια.
Όμως, ανάμεσά τους υπάρχουν και επιβλαβείς «λαθρεπιβάτες».
Ποια είναι τα επικίνδυνα βακτήρια
«Τα σημαντικότερα είναι τα Streptococci και Staphylococci, που προκαλούν τερηδόνα», λέει ο Βινίσιους Πεντράτσι, καθηγητής οδοντιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο στη Βραζιλία. Άλλα βακτήρια προκαλούν ουλίτιδα ή περιοδοντική νόσο.
Έχουν επίσης βρεθεί βακτήρια και μύκητες που δεν έχουν καμία δουλειά πάνω στις οδοντόβουρτσες — όπως Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa και Enterobacteria, που σχετίζονται με γαστρεντερίτιδες και τροφικές δηλητηριάσεις. Άλλες μελέτες εντόπισαν παθογόνα όπως το Klebsiella pneumoniae (συχνή αιτία ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων) και ζυμομύκητες του γένους Candida, που προκαλούν καντιντίαση.
Αυτά τα μικρόβια προέρχονται από το νερό με το οποίο ξεπλένουμε τη βούρτσα, από τα χέρια μας και από το περιβάλλον — που, φυσικά, είναι συνήθως το μπάνιο.
Τα αερολύματα στην τουαλέτα
Το μπάνιο είναι ζεστό και υγρό περιβάλλον, όπου σχηματίζονται συχνά αερολύματα — μικροσκοπικά σταγονίδια που μπορούν να μεταφέρουν βακτήρια και ιούς στον αέρα. Αυτό κάνει τις οδοντόβουρτσες ιδιαίτερα ευάλωτες στη μόλυνση, λέει ο Ζιν.
Και εδώ έρχεται το δυσάρεστο μέρος: Κάθε φορά που τραβάμε το καζανάκι, ένα σύννεφο σταγονιδίων νερού και περιττωμάτων εκτοξεύεται έως και 1,5 μέτρο στον αέρα γύρω από την τουαλέτα. Μαζί του μεταφέρονται βακτήρια και ιοί, όπως αυτοί που προκαλούν γρίπη, Covid-19 και νοροϊό.
Αν η οδοντόβουρτσά σας βρίσκεται κοντά, το περιεχόμενο της λεκάνης μπορεί να καταλήξει πάνω στις τρίχες της.
Παρότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η εισπνοή μικροβίων τη στιγμή που τραβάμε το καζανάκι καλό είναι να κλείνουμε πάντα το καπάκι πριν τραβήξουμε το νερό.
Σε κοινόχρηστα μπάνια, το πρόβλημα είναι εντονότερο: σε μια πανεπιστημιακή μελέτη, το 60% των φοιτητικών οδοντόβουρτσων βρέθηκε επιμολυσμένο με βακτήρια από κόπρανα — και πολλές βούρτσες είχαν μικρόβια που προέρχονταν από άλλους χρήστες.
Ωστόσο, η Έρικα Χάρτμαν, καθηγήτρια στο Northwestern University (ΗΠΑ), θεωρεί ότι ο φόβος για το «σύννεφο της τουαλέτας» είναι μάλλον υπερβολικός. Η ομάδα της δεν βρήκε τόσα εντερικά βακτήρια όσα θα περίμενε κανείς, και όπως σημειώνει, πολλά από αυτά δεν επιβιώνουν για πολύ στον αέρα.
«Δεν νομίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αρρωσταίνουν από την οδοντόβουρτσά τους», λέει.
Πόσο διαρκούν οι ιοί στην οδοντόβουρτσα
Μερικές έρευνες δείχνουν ότι ιοί όπως η γρίπη και ο κορονοϊός μπορούν να επιβιώσουν πάνω στην οδοντόβουρτσα για αρκετές ώρες, ενώ ο ιός του απλού έρπητα (HSV-1) μπορεί να παραμείνει έως και 48 ώρες. Γι’ αυτόν τον λόγο οι ειδικοί συνιστούν να μην μοιραζόμαστε οδοντόβουρτσες και να μην αφήνουμε τις βούρτσες να ακουμπούν μεταξύ τους.
Η Χάρτμαν σημειώνει πως αυτό δεν είναι τόσο σημαντικό μεταξύ ατόμων που ζουν μαζί, καθώς μοιράζονται ήδη πολλά κοινά μικρόβια μέσω επαφής ή φιλιών. Μάλιστα, μελέτες δείχνουν ότι οι ιδιοκτήτες κατοικίδιων συχνά μοιράζονται και μέρος της μικροβιακής τους χλωρίδας με τα ζώα τους.
Ενδιαφέρον έχει και το ότι κάποιες από τις ιικές κοινότητες στις οδοντόβουρτσες είναι ωφέλιμες — πρόκειται για βακτηριοφάγους, ιούς που επιτίθενται στα βακτήρια, περιορίζοντας τον αριθμό τους.
Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος;
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο κίνδυνος είναι πολύ μικρός, συμφωνεί ο Ζιν. Ωστόσο, μπορεί να είναι σοβαρότερος για άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό.
Έρευνες DNA σε βακτήρια οδοντόβουρτσων έδειξαν ότι ορισμένα φέρουν γονίδια ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά, κάνοντάς τα πιο δύσκολα στη θεραπεία. Αν και τα επίπεδα είναι χαμηλά, αποτελούν «μέτρια ανησυχία» για τη δημόσια υγεία. Μια ιταλική μελέτη, πάντως, σε 50 φοιτητικές οδοντόβουρτσες βρήκε πολλαπλά ανθεκτικά βακτήρια σε όλες.
Ορισμένες βούρτσες κυκλοφορούν με αντιμικροβιακή επίστρωση, αλλά οι περισσότερες μελέτες δείχνουν πως δεν μειώνουν ουσιαστικά τα βακτήρια — και μπορεί να προωθούν ανθεκτικά στελέχη.
Το πιο απλό και αποτελεσματικό είναι να αφήνουμε τη βούρτσα να στεγνώσει κάθετα στον αέρα. Οι περισσότεροι ιοί, όπως η γρίπη και ο κορονοϊός, απενεργοποιούνται όταν στεγνώσουν, ενώ τα βακτήρια Streptococcus mutans (κύρια αιτία τερηδόνας) πεθαίνουν μετά από περίπου 12 ώρες.
Η Αμερικανική Οδοντιατρική Ένωση συνιστά επίσης να μην καλύπτεται το κεφάλι της βούρτσας ή να φυλάσσεται σε κλειστά δοχεία, γιατί έτσι ενισχύεται η ανάπτυξη μικροβίων.
Πώς να καθαρίζετε την οδοντόβουρτσά σας
Υπάρχουν δεκάδες προτεινόμενοι τρόποι απολύμανσης — από υπεριώδες φως μέχρι πλυντήριο πιάτων ή φούρνο μικροκυμάτων. Οι περισσότεροι, όμως, είναι είτε αναποτελεσματικοί είτε επικίνδυνοι για τη βούρτσα. Το μικροκύμα αποστειρώνει αποτελεσματικά, αλλά συχνά λιώνει τις τρίχες.
Η οδοντόκρεμα που χρησιμοποιείτε, συνήθως με αντιμικροβιακές ιδιότητες, συμβάλλει στη μείωση των βακτηρίων. Το ξέπλυμα με νερό βοηθά, αν και αρκετά μικρόβια παραμένουν.
Κάποιοι ερευνητές θεωρούν πιο αποτελεσματικό το μούλιασμα σε διάλυμα ξυδιού 1%, αν και αφήνει δυσάρεστη γεύση.
Εναλλακτικά, μπορείτε να βυθίζετε το κεφάλι της βούρτσας για 5–10 λεπτά σε στοματικό διάλυμα με 0,12% χλωρεξιδίνη ή 0,05% σετυλοπυριδίνιο.
Οι παλιές, φθαρμένες τρίχες συγκρατούν περισσότερα βακτήρια και υγρασία. Για αυτό οι οδοντιατρικοί οργανισμοί —όπως η Αμερικανική Οδοντιατρική Ένωση— προτείνουν να αλλάζουμε βούρτσα κάθε τρεις μήνες, ή συχνότερα σε περίπτωση ευάλωτης υγείας. Ο Ζιν έχει παρατηρήσει ότι η μικροβιακή επιβάρυνση κορυφώνεται μετά από 12 εβδομάδες χρήσης.
Προβιοτικές λύσεις: η νέα κατεύθυνση
Ορισμένοι ερευνητές ακολουθούν μια διαφορετική προσέγγιση: οδοντόκρεμες που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη «καλών» βακτηρίων. Τα λεγόμενα προβιοτικά προϊόντα στοχεύουν να «εμβολιάσουν» τη στοματική κοιλότητα με ωφέλιμα μικρόβια.
Το Streptococcus salivarius, για παράδειγμα, καταπολεμά τα επιβλαβή βακτήρια και την πλάκα, ενώ το Limosilactobacillus reuteri ανταγωνίζεται το Streptococcus mutans, προσφέροντας προστασία από την τερηδόνα.
«Τεχνολογίες όπως οι προβιοτικές επιστρώσεις ή τα βιοδραστικά υλικά στις τρίχες ίσως προσφέρουν νέους τρόπους διατήρησης ενός υγιούς μικροβιακού ισοζυγίου στις οδοντόβουρτσες», λέει ο Ζιν.
«Ωστόσο, η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο».
Μέχρι τότε, ίσως αξίζει να ρίξετε μια πιο προσεκτική ματιά στη βούρτσα σας. Ήρθε η ώρα να την αλλάξετε; Ή, τουλάχιστον, να τη μετακινήσετε λίγο πιο μακριά από την τουαλέτα.
Πηγή: BBC
