Από τότε που απονεμήθηκαν για πρώτη φορά το 1901, τα Βραβεία Νόμπελ τιμούν τις ίδιες επιστημονικές κατηγορίες που όρισε στη διαθήκη του ο Άλφρεντ Νόμπελ: Φυσιολογία ή Ιατρική, Φυσική και Χημεία. Παρά τις πολλές προτάσεις να επεκταθούν αυτές οι κατηγορίες, καθώς η επιστήμη έχει γίνει όλο και πιο διεπιστημονική, οι κατηγορίες παραμένουν αμετάβλητες — και αυτό ισχύει αυτή την εβδομάδα: Το Νόμπελ Ιατρικής ανακοιώθηκε τη Δευτέρα, ακολουθούν την Τρίτη και την Τετάρτη οι ανακοινώσεις των βραβείων Νόμπελ Φυσικής και Χημείας. Στη θέση των Νόμπελ, έχει εμφανιστεί ένας πλούτος από άλλα σημαντικά βραβεία που τιμούν το επιστημονικό έργο (και) σε άλλους τομείς.
Παρακάτω αναφέρονται μερικά από τα βραβεία:
Το Βραβείο Άμπελ για τα Μαθηματικά
Το Βραβείο Άμπελ που καθιερώθηκε το 2002, απονέμεται ετησίως σε έναν μαθηματικό για «πρωτοποριακά επιστημονικά επιτεύγματα» στον τομέα του, συνοδευόμενο από χρηματικό έπαθλο 7,5 εκατομμυρίων νορβηγικών κορωνών, δηλαδή περίπου 750.000 δολαρίων ( 642.178,50 ευρώ). Ονομάζεται έτσι προς τιμήν του Νορβηγού μαθηματικού Νιλς Χένρικ Άμπελ και απονέμεται από τη Νορβηγική Ακαδημία Επιστημών και Γραμμάτων.
Τον Μάρτιο, ο Masaki Kashiwara από το Πανεπιστήμιο του Κιότο στην Ιαπωνία έγινε ο φετινός νικητής του Βραβείου Άμπελ για εξαιρετικά συμπεριληπτικό έργο έργο που συνδυάζει την Αλγεβρα, τη Γεωμετρία και τις Διαφορικές Εξισώσεις.
Μόνο μία γυναίκα έχει τιμηθεί με το Βραβείο Άμπελ: η Karen Uhlenbeck, μαθηματικός στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, το 2019 για το έργο της στον γεωμετρικό λογισμό.
Ένα ακόμη σημαντικό βραβείο στα μαθηματικά είναι το Μετάλλιο Φιλντς, το οποίο απονέμεται κάθε τέσσερα χρόνια. Σε αντίθεση με το Βραβείο Άμπελ και τα Νόμπελ, αυτή η διάκριση δίνεται μόνο σε άτομα κάτω των 40 ετών
Τα Βραβεία Lasker
Κάθε χρόνο, το Ίδρυμα Lasker τιμά θεμελιώδεις ανακαλύψεις και ιατρικές προόδους που βελτιώνουν την ανθρώπινη υγεία. Τα βραβεία απονεμήθηκαν για πρώτη φορά το 1945 και συνοδεύονται από χρηματικό έπαθλο 250.000 δολαρίων ( 214.059 ευρώ). Οι κατηγορίες είναι: Βασική έρευνα, κλινική έρευνα και ειδική συνεισφορά, ενώ ένα βραβείο για την προσφορά στο δημόσιο συμφέρον απονέμεται κάθε δύο χρόνια.
Τα βραβεία, που φέρουν το όνομα της Mary και του Albert Lasker, θεωρούνται από τα πιο σημαντικά στον τομέα της ιατρικής, και πολλοί από τους νικητές τους έχουν στη συνέχεια τιμηθεί και με Νόμπελ. Οι επιστήμονες που βραβεύτηκαν φέτος μελετούσαν την κρυμμένη πολυπλοκότητα των κυττάρων, νέες μορφές βιολογικής ύλης και θεραπείες για την κυστική ίνωση.
Το Βραβείο Turing στην Επιστήμη Υπολογιστών
Η Ένωση Μηχανών Υπολογιστών (Association for Computing Machinery) δημιούργησε το Βραβείο Turing — ύψους 1 εκατομμυρίου δολαρίων / 856.238 ευρώ — προς τιμήν του Άλαν Τούρινγκ, του Βρετανού μαθηματικού που θεωρείται από πολλούς ο πατέρας της σύγχρονης επιστήμης υπολογιστών. Το βραβείο απονέμεται ετησίως από το 1966 για συνεισφορές στην πληροφορική, περιλαμβανομένων τομέων όπως η κρυπτογραφία και η τεχνητή νοημοσύνη. Από το 2014, το βραβείο χρηματοδοτείται από την Google.
Ο Andrew Barto, από το Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Άμχερστ, και ο Richard Sutton, από το Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα, είναι οι φετινοί παραλήπτες του Βραβείου Turing. Το έργο τους στον τομέα της «ενισχυτικής μάθησης» (reinforcement learning) έθεσε τα θεμέλια για την τεχνητή νοημοσύνης.
Τα Βραβεία Kavli
Τα Βραβεία Kavli τιμούν επιστήμονες για σημαντικές ανακαλύψεις στην αστροφυσική, τη νανοεπιστήμη και τη νευροεπιστήμη. Απονέμονται ανά διετία από τρεις φορείς: το Ίδρυμα Kavli, το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας της Νορβηγίας και τη Νορβηγική Ακαδημία Επιστημών και Γραμμάτων.
Τα βραβεία — ύψους 1 εκατομμυρίου δολαρίων για κάθε τομέα / 856.238 ευρώ— καθιερώθηκαν το 2008 και φέρουν το όνομα του Fred Kavli, Νορβηγού-Αμερικανού φιλάνθρωπου, ο οποίος ανέπτυξε βαθύ ενδιαφέρον για την επιστήμη όταν σπούδασε φυσική στο Νορβηγικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας.
Το 2024, το βραβείο απονεμήθηκε σε τρεις ομάδες επιστημόνων για τις ανακαλύψεις τους στην επιστήμη των εξωπλανητών, στα βιολογικά νανοδομημένα υλικά και στη νευροεπιστήμη που σχετίζεται με την αναγνώριση προσώπων
Το Βραβείο Tyler για την Περιβαλλοντική Προσφορά
Το Βραβείο Tyler, συχνά αποκαλούμενο και «Νόμπελ του Περιβάλλοντος», απονέμεται σε επιστήμονες, οικολόγους, οικονομολόγους, υπεύθυνους χάραξης πολιτικής ή οργανισμούς που εργάζονται για να «διατηρήσουν και να βελτιώσουν» τον φυσικό κόσμο.
Το ετήσιο διεθνές βραβείο, που συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 250.000 δολαρίων, (214.059 ευρώ) ιδρύθηκε το 1973 από τον John Tyler, έναν από τους ιδρυτές της ασφαλιστικής εταιρείας Farmers Insurance Group, και τη σύζυγό του Alice Tyler. Η Sandra Díaz, Αργεντινή οικολόγος, και ο Eduardo Brondízio, Βραζιλιανο-Αμερικανός ανθρωπολόγος, τιμήθηκαν με το πιο πρόσφατο Βραβείο Tyler, το 2025, για το έργο τους που συνδέει τη βιοποικιλότητα με την ανθρώπινη κοινωνία. Είναι οι πρώτοι Νοτιοαμερικανοί που λαμβάνουν το βραβείο.
Μεταξύ των προηγούμενων βραβευθέντων περιλαμβάνονται η Jane Goodall, διάσημη ειδικός στους χιμπατζήδες και ακτιβίστρια για τη διατήρηση της άγριας ζωής, καθώς και ο Mario Molina, χημικός που τιμήθηκε με Νόμπελ για την έρευνά του σχετικά με το πώς μια κοινή κατηγορία χημικών ουσιών κατέστρεφε το προστατευτικό στρώμα όζοντος της Γης.
Το Βραβείο Vetlesen για τη Γεωλογία
Το Βραβείο Vetlesen δημιουργήθηκε το 1959 για να τιμήσει ερευνητές των γεωεπιστημών που συνήθως παραβλέπονται από το Βραβείο Νόμπελ. Το βραβείο, που φέρει το όνομα του εφοπλιστή και φιλάνθρωπου Georg Unger Vetlesen, απονέμεται περίπου κάθε τρία χρόνια και συνοδεύεται από χρηματικό ποσό 250.000 δολαρίων / 214.059 ευρώ.
Προηγούμενοι παραλήπτες του βραβείου ανακάλυψαν στοιχεία ότι οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν από πρόσκρουση μετεωρίτη πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, ανέπτυξαν τη θεωρία των τεκτονικών πλακών και βελτίωσαν τις μεθόδους πρόβλεψης θανατηφόρων ηφαιστειακών εκρήξεων. Ο David Kohlstedt, από το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, ήταν ο πιο πρόσφατος νικητής το 2023 για την έρευνά του που αναπαρήγαγε σε εργαστηριακό περιβάλλον τις θερμοκρασίες, πιέσεις και χημικές συνθήκες του μανδύα της Γης. Το έργο του οδήγησε σε σημαντικές ανακαλύψεις σχετικά με τη λειτουργία του εσωτερικού του πλανήτη.
Τα Βραβεία Wolf για τις Επιστήμες και τις Τέχνες
Κάθε χρόνο, το Ίδρυμα Wolf στο Ισραήλ απονέμει τέσσερα βραβεία για ερευνητικά επιτεύγματα που έχουν φέρει σημαντικές ανακαλύψεις στη φυσική, την ιατρική, τα μαθηματικά, τη χημεία ή τη γεωργία.
Ένα επιπλέον βραβείο απονέμεται σε καλλιτέχνη. (Το 2018, απονεμήθηκε στον Paul McCartney.) Κάθε βραβείο συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 100.000 δολαρίων / 85.623 ευρώ. Αν και συχνά θεωρείται προάγγελος για πιθανή απονομή Νόμπελ, το Βραβείο Wolf αναγνωρίζει επίσης επιστήμονες που εργάζονται σε τομείς πέρα από τις κατηγορίες των Νόμπελ. Οι επιστήμονες που τιμήθηκαν φέτος μελέτησαν την ανθεκτικότητα των φυτών σε ασθένειες, την καταλυτική δράση χημικών ενώσεων, τα μαγνητικά πεδία και τα ανθρώπινα αντισώματα.
Τα Βραβεία Kyoto
Το Βραβείο Kyoto ιδρύθηκε το 1984 από τον Ιάπωνα βιομήχανο Kazuo Inamori, με στόχο την αναγνώριση επιτευγμάτων σε τομείς που παραδοσιακά δεν καλύπτονται από τα Βραβεία Νόμπελ. Το βραβείο απονέμεται σε τρεις κατηγορίες: προηγμένη τεχνολογία, βασικές επιστήμες, και τέχνες και φιλοσοφία. Κάθε χρόνο, το Ίδρυμα Inamori απονέμει ένα βραβείο σε κάθε κατηγορία, συνοδευόμενο από 100 εκατομμύρια γιεν, δηλαδή περίπου 670.000 δολάρια /573.679 ευρώ..
Το Βραβείο Millennium για Τεχνολογική Καινοτομία
Κάθε δύο χρόνια, η Τεχνολογική Ακαδημία της Φινλανδίας απονέμει το Βραβείο Millennium σε καινοτομίες που ενισχύουν τη βιωσιμότητα και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής. Το βραβείο απονεμήθηκε για πρώτη φορά το 2004 και συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 1 εκατομμυρίου ευρώ (περίπου 1,1 εκατομμύριο δολάρια / 941.861 ευρώ ). Ο Bantval Jayant Baliga, μηχανικός στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, τιμήθηκε το 2024 για την εφεύρεση μιας διαδεδομένης ημιαγωγικής συσκευής που χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία ηλεκτρονικών.
Το Βραβείο Draper για τη Μηχανική
Το Βραβείο Draper τιμά μηχανικούς οποιασδήποτε ειδικότητας των οποίων οι εφευρέσεις έχουν βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής. Απονέμεται κάθε δύο χρόνια από το 1989 από την Εθνική Ακαδημία Μηχανικής των ΗΠΑ. Το βραβείο συνοδεύεται από 500.000 δολάρια / 428.119 ευρώ και φέρει το όνομα του Charles Stark Draper, Αμερικανού μηχανικού που ανέπτυξε σημαντική τεχνολογία πλοήγησης. Το 2024, ο φυσικός Stuart Parkin του Ινστιτούτου Max Planck για τη Φυσική Μικροδομών στη Γερμανία βραβεύτηκε για την ανάπτυξη “σπιντρονικών” (spintronic) συσκευών, που επιτρέπουν την αποθήκευση τεράστιων ποσοτήτων ψηφιακών δεδομένων στο cloud.
Και τα … ατιμωτικά Nobel (Ig Nobel) για ασυνήθιστα επιτεύγματα
Το Βραβείο Ig Nobel — λογοπαίγνιο με τη λέξη ignoble («ατιμωτικό») — είναι σατιρικό αλλά πολυαναμενόμενο κάθε χρόνο. Ιδρύθηκε το 1991 από τον Marc Abrahams, εκδότη του περιοδικού Annals of Improbable Research. Το βραβείο τιμά επιστημονικές έρευνες που «κάνουν τους ανθρώπους να γελούν, και μετά να σκέφτονται».
Οι φετινοί νικητές περιλάμβαναν εκείνους ιπου εκπόνησαν έρευνα η οποία απέδειξε ότι οι αγελάδες που «βάφονται» με ρίγες σαν ζέβρες μπορούν να αποφύγουν επιθέσεις από μύγες που δαγκώνουν…. Σε αντίθεση με τη «σοβαρή» τελετή απονομής των Νόμπελ στη Στοκχόλμη, τα Βραβεία Ig Nobel απονέμονται στο ΜΙΤ (Μασαχουσέτη), σε ένα θεματικό γεγονός που περιλαμβάνει ρίψη χάρτινων αεροπλάνων, οπερατικές ερμηνείες και διαλέξεις διάρκειας 24 δευτερολέπτων.
Σημειωτέον ότι νομπελίστες — δηλαδή άτομα που έχουν τιμηθεί με Βραβείο Νόμπελ — συμμετέχουν κάθε χρόνο στην απονομή των Ig Nobel.
ΠΗΓΗ: NYT
