Γράφει ο Διονύσης Τσιριγώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστημίου Πειραιώς
*
Η σύγκρουση στη Λωρίδα της Γάζας αποτελεί μια από τις πλέον πολύπλοκες και μακροχρόνιες κρίσεις στο σύγχρονο διεθνές σύστημα, η οποία δεν δύναται να περιοριστεί σε τοπικό επίπεδο, καθώς ενσωματώνει πληθώρα ιστορικών, πολιτικών, θρησκευτικών και γεωστρατηγικών παραγόντων που αλληλεπιδρούν και ανατροφοδοτούνται μεταξύ τους. Για να κατανοήσει κανείς πλήρως τη φύση και την εξέλιξη αυτής της κρίσης, απαιτείται μια πολύ-επιστημονική προσέγγιση, συνδυάζοντας στοιχεία από τη θεωρία διεθνών σχέσεων, το διεθνές δίκαιο, τη θεωρία συγκρούσεων και την ανθρωπολογία-κοινωνιολογία. Η αξονική αιτία της σύγκρουσης εδράζεται στον κατακερματισμό της Παλαιστίνης και στη Νάκμπα (αραβικά: النكبة, «Καταστροφή») που συνώθησε στην εκτεταμένη εκδίωξη και εκτόπιση των Παλαιστινίων από τις εστίες τους κατά τη διάρκεια του Αραβοϊσραηλινού Πολέμου του 1948, συμβατικά συνδεδεμένη με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ. Παρά τις διαδοχικές προσπάθειες διαπραγμάτευσης, η απουσία βιώσιμης πολιτικής λύσης οδήγησε σε επαναλαμβανόμενους κύκλους βίας, με καταστρεπτικές συνέπειες για τον άμαχο πληθυσμό. Οι πρόσφατες εξελίξεις, όπως η αποτυχία των διαπραγματεύσεων στο Κατάρ το 2023 και η ταυτόχρονη αναγνώριση της Παλαιστίνης από ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες (Βουλγαρία, Ιρλανδία, Ισπανία, Κύπρος, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σουηδία, Σλοβακία, Σλοβενία) καταδεικνύουν την πολυπλοκότητα και τις βαθύτερες αιτίες της αδυναμίας επίλυσης της σύγκρουσης.
Η ισραηλινή στρατηγική στη Γάζα εκδηλώνεται μέσα από τρεις κύριους άξονες που, παρά τις διακριτές τους λειτουργίες, αλληλοσυνδέονται και αλληλοενισχύονται.
Πρώτον, η στρατιωτική δράση, που περιλαμβάνει επανειλημμένες επιδρομές, βομβαρδισμούς και επιχειρήσεις εξουδετέρωσης της Χαμάς, αποσκοπεί στην εξασφάλιση της εθνικής ασφάλειας του Ισραήλ, συχνά όμως σε βάρος του άμαχου πληθυσμού. Η συστηματική χρήση βίας δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, καθώς κάθε στρατιωτική ενέργεια προκαλεί αντίποινα και αυξάνει την ένταση. Οι διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν καταδικάσει επανειλημμένα τις επιθέσεις που πλήττουν αμάχους, υπογραμμίζοντας την παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου.
Δεύτερον, η δημογραφική πολιτική και οι πρακτικές περιορισμού ή μετακίνησης του παλαιστινιακού πληθυσμού αναδεικνύουν μια πολιτική διάσταση που θίγει ευθέως το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και παραπέμπει σε πρακτικές που έχουν ιστορικά καταγραφεί ως παράνομες Αυτές οι πολιτικές προκαλούν σοβαρές ανησυχίες για τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τον σεβασμό της διεθνούς νομιμότητας.
Τρίτον, η οικονομική και πολιτική μεταμόρφωση της Γάζας, με σχέδια που φέρονται να στοχεύουν στη μετατροπή της σε μια μορφή «τουριστικού παραδείσου» υπό ισραηλινό έλεγχο, αποτελεί μια ακόμη πτυχή που δείχνει τον στρατηγικό σχεδιασμό για τον έλεγχο και την αναδιαμόρφωση της περιοχής. Παρόμοιες τακτικές έχουν εφαρμοστεί ιστορικά σε άλλες συγκρούσεις, όπως η πολιτική αποικιοποίησης στην Κύπρο μετά το 1974, όπου η οικονομική εξάρτηση χρησιμοποιήθηκε ως μέσο ελέγχου και αλλοίωσης της κοινωνικής σύνθεσης.
Κατά τούτο, η κρίση στη Γάζα δεν μπορεί να ιδωθεί ανεξάρτητα από το διεθνές-περιφερειακό πλαίσιο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, παραδοσιακοί σύμμαχοι του Ισραήλ, προωθούν μια πολιτική που επιδιώκει τη διατήρηση της ισορροπίας ισχύος στην περιοχή, αποφεύγοντας να ασκήσουν ουσιαστική πίεση για ειρηνική διευθέτηση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζει διχογνωμία, καθώς χώρες όπως η Γαλλία και η Ισπανία έχουν προχωρήσει σε αναγνώριση της Παλαιστίνης, ενώ άλλες επιλέγουν πιο συγκρατημένες θέσεις λόγω φόβων κλιμάκωσης της σύγκρουσης. Παράλληλα, περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Αίγυπτος και το Κατάρ, λειτουργούν ως διαμεσολαβητές, αν και με περιορισμένη αποτελεσματικότητα. Η εμπλοκή χωρών όπως το Ιράν, η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία προσθέτει νέα στρώματα πολυπλοκότητας, καθώς η κάθε μία επιδιώκει να προωθήσει τα γεωπολιτικά της συμφέροντα μέσω υποστήριξης διαφόρων παραγόντων στην περιοχή, εντείνοντας την ένταση και καθιστώντας την κρίση ακόμα πιο δύσκολη στη διαχείριση της.
Η ανθρωπιστική διάσταση της κρίσης είναι εξίσου ανησυχητική. Οι κατηγορίες περί γενοκτονίας και εγκλημάτων πολέμου έχουν λάβει ευρεία διεθνή αναγνώριση, καθώς η καταστροφή των υποδομών, η διακοπή της βασικής παροχής υπηρεσιών, και η παρεμπόδιση της ανθρωπιστικής βοήθειας έχουν οδηγήσει σε μια κρίση επιβίωσης για εκατομμύρια ανθρώπους. Ο ΟΗΕ έχει αναφέρει ότι οι θάνατοι από τις αρχές Οκτωβρίου 2023 ξεπερνούν τις 80.000, με δυσανάλογη αναλογία παιδιών και γυναικών, ενώ η κατάρρευση του συστήματος υγείας και η εξάπλωση ασθενειών επιδεινώνουν περαιτέρω τις συνθήκες διαβίωσης. Η έννοια της «εγκληματικής λιμοκτονίας», που έχει υιοθετηθεί από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, περιγράφει με ακρίβεια την τακτική της σκόπιμης δημιουργίας συνθηκών μαζικού θανάτου μέσω της στέρησης βασικών αγαθών, που χρησιμοποιείται ως όπλο πολέμου.
Υπό αυτό το πρίσμα, η παρούσα κατάσταση αποκαλύπτει τις σημαντικές αδυναμίες του διεθνούς συστήματος στη διασφάλιση της εφαρμογής του διεθνούς δικαίου και στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Η πολιτική βούληση για μια βιώσιμη ειρήνη παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη, καθώς τα αντικρουόμενα συμφέροντα και η έλλειψη ουσιαστικής διαμεσολάβησης εμποδίζουν την πρόοδο. Για να επιτευχθεί μια ριζική αλλαγή, είναι απαραίτητο όχι μόνο να δοθεί άμεση ανακούφιση στους πληγέντες αλλά και να σχεδιαστεί μια μακροπρόθεσμη στρατηγική που θα περιλαμβάνει τον τερματισμό της κατοχής, την αναγνώριση των πολιτικών δικαιωμάτων των Παλαιστινίων, την οικονομική αποκατάσταση και την επανένωση των διασπασμένων κοινοτήτων. Μόνο μέσα από μια ολιστική και δίκαιη προσέγγιση μπορεί να δημιουργηθεί το θεμέλιο για μια βιώσιμη ειρήνη και συνεργασία στην περιοχή.
Συμπερασματικά, η κρίση στη Λωρίδα της Γάζας υπερβαίνει το τοπικό επίπεδο και αποτελεί δοκιμασία για το διεθνές σύστημα σε ό,τι αφορά την ηθική, το δίκαιο και την πολιτική. Η ανάγκη για μια δίκαιη, βιώσιμη και ανθρωπιστική λύση είναι άμεση και επιτακτική, με τη διεθνή κοινότητα να καλείται να ξεπεράσει τις πολιτικές διαφορές και να δράσει συλλογικά με γνώμονα τη δικαιοσύνη και την προστασία της ανθρώπινης ζωής, ώστε να αποτραπεί περαιτέρω καταστροφή και να ανοίξει ο δρόμος για μια νέα εποχή ειρήνης στη Μέση Ανατολή.
