Εν έτει 2025 ακούμε καθημερινά για τον πόλεμο, κυρίως από άνδρες. Διαβάζουμε για το πόσα όπλα πρέπει να αγοραστούν στην Ευρώπη και τους αντίστοιχους προϋπολογισμούς. Ακούμε ότι θα ήταν χρήσιμο για τη χώρα μας να έχει πολεμική βιομηχανία σαν αυτό να μην είναι κάτι το απαίσιο. Παρακολουθούμε τις διαπραγματεύσεις των ηγετών να πέφτουν στο κενό, τις δηλώσεις τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που θυμίζουν παιδιά που αλλάζουν κάθε μέρα γνώμη.
Η συζήτηση για τον πόλεμο σήμερα έχει καταλήξει να θυμίζει παιδαριώδεις λεονταρισμούς των ισχυρών ή μπίζνες που γίνονται πολύ στυγνά. Και κάπως έτσι, ίσως καταλήγουμε να μη συνειδητοποιούμε τι συμβαίνει στ’ αλήθεια.
Το ντοκιμαντέρ «What Ιf Τhe War Ends Tomorrow?» των Hanna Jewsiewicka και Martyna Woiciechowska μας μεταφέρει σε μια άλλη πραγματικότητα. Αυτή των γυναικών που υπήρξαν αιχμάλωτες πολέμου στην Ουκρανία. Περιλαμβάνει τις μαρτυρίες τους για τη σωματική και σεξουαλική βία που υπέστησαν μετά τη ρωσική εισβολή, το πώς βοήθησαν η μία την άλλη να διαχειριστεί το βαθύ ψυχικό τραύμα και το πώς συνεχίζουν τώρα.
«Μοιράζομαι την ιστορία μου για να μην μένουν σιωπηλές οι άλλες γυναίκες», λέει η Γκαλίνα.
Η Γκαλίνα και ο σύζυγός της βοηθούσαν ορφανά παιδιά. Στα πενήντα τέσσερά της τώρα φροντίζει σαν μητέρα ένα μωρό του πολέμου. Πριν μερικά χρόνια τη συνέλαβαν για τη δράση της.
«Τα κεντρικά τους ήταν δυο σπίτια παρακάτω. Με έβαλαν να καθίσω σε βρεγμένο στρώμα. Μου έκαναν ηλεκτροσόκ κι έχασα τις αισθήσεις μου. Μου έριξαν νερό κι ύστερα μου έκαναν πάλι ηλεκτροσόκ. Ήθελαν να ομολογήσω ότι ήμουν στρατιωτική εθελόντρια. Τους είπα ότι ήμουν εθελόντρια και ότι βοηθούσα παιδιά». Της απάντησαν πως έτσι κι αλλιώς θα πέθαινε. Κι ότι είχαν καιρό να πάνε με γυναίκες. Τη βίασαν.
Η Ιρίνα διηγείται για μια κόρη σε ένα χωριό που άρπαξαν οι στρατιώτες και την πήγαν σε ένα τεθωρακισμένο όχημα. Η μητέρα της έτρεξε από πίσω με ξεκούμπωτα και σκισμένα ρούχα για να τη σώσει. Μετά τον βιασμό, η μητέρα απαγόρευσε στην κόρη της να μιλήσει για αυτό το θέμα.
«Ίσως χρειάζονται χρόνο. Όλοι καταλαβαίνουν ότι δεν φταίει η γυναίκα, αλλά συμπεριφέρονται σαν να κατηγορείται εκείνη. Αυτό πρέπει να αλλάξει», λέει.
Η Λουντμίλα ήταν αιχμάλωτη τρία χρόνια.
«Όσο ήμουν εκεί, τα παιδιά μου ήταν μόνα τους στο σπίτι», λέει. «Οι κοινωνικές υπηρεσίες μου αφαίρεσαν την επιμέλεια. Θα έστελναν τα παιδιά σε ορφανοτροφείο».
«Σε κάθε χωριό έβρισκα τέσσερις ή πέντε βιασμένες γυναίκες. Σκέφτηκα πως αν μείνουμε σιωπηλές, αυτό θα συνεχιστεί», λέει σε κάποιο άλλο σημείο του ντοκιμαντέρ η Ιρίνα, που υποστήριξε πολλές γυναίκες με τέτοια τραύματα για να μπορέσει να αντέξει το δικό της τραύμα. Υπήρξε κι εκείνη αρκετά χρόνια αιχμάλωτη.
«Έφυγα από εκεί εντελώς διαφορετική. Δεν ήξερα καν αν ήμουν ακόμη άνθρωπος», αναφέρει.
Την είχαν πάει σε μια πλατεία τυλιγμένη με μια ουκρανική σημαία, με μια ταμπέλα κρεμασμένη στον λαιμό, που έγραφε ότι ήταν δολοφόνος παιδιών. Φρικτοί άντρες φωτογραφίζονταν δίπλα της και γελούσαν ή σήκωναν την μπλούζα της. Εκείνη μέσα στο μυαλό της ζητούσε συγγνώμη από τον σύζυγο και την κόρη της που δεν θα τους έβλεπε ξανά, επιθυμούσε μόνο να πεθάνει γρήγορα.
Τελικά, την τράβηξε φωτογραφία ένας διεθνώς αναγνωρισμένος φωτογράφος, ο Mauricio Lima. Έστειλε τη φωτογραφία στους New York Times. Η φωτογραφία κυκλοφόρησε σε όλον τον κόσμο, οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα διαμαρτυρήθηκαν κι έτσι σώθηκε.
Ήταν πολύ δύσκολο αυτές οι γυναίκες να συνεχίσουν τη ζωή τους. Μα όλα άρχισαν να αλλάζουν, όταν άρχισαν να μιλούν η μία στην άλλη. Όταν άρχισαν να μιλούν ανοιχτά για το τραύμα τους και να νιώθουν πως πολεμούν με τον δικό τους τρόπο και αντιστέκονται απέναντι στη βία.
Στην Ουκρανία ή στο Ιράκ, στην Αφρική ή την Κολομβία είναι το ίδιο, αναφέρει κάποια σε μια συνάντηση των γυναικών αυτών στο ντοκιμαντέρ. Η σεξουαλική βία στον πόλεμο θεωρείτο απλώς μια παράπλευρη απώλεια, κάτι που υπήρχε πάντα.
Όμως, οι ιστορίες των γυναικών τώρα γίνονται ένα άλλου είδους όπλο.
«Λένε πως είμαστε αυτές που επέζησαν», λέει η Ιρίνα. «Προτιμώ να μιλάμε για εκείνες που άντεξαν. Είναι σημαντικό να βγάλεις τη λέξη «θύμα» από τη ζωή σου. Σε σέρνει σε μια άβυσσο».
Το ντοκιμαντέρ αυτό είναι μια γροθιά στο στομάχι, μα δείχνει με μεγάλη σαφήνεια ότι οι γυναίκες σήμερα δεν δέχονται άλλο να σιωπούν, όπως έκαναν για αιώνες. Τα δίκτυα που μπορεί να δημιουργήσουν μπορεί να είναι σωτήρια, όχι μόνο για τις ίδιες, αλλά και για ανθρώπους σε όλον τον κόσμο που μπορούν να παρηγορηθούν, να εμπνευστούν και να κατανοήσουν ότι πρέπει να αρχίσουμε να αντιλαμβανόμαστε κάπως διαφορετικά τη βία.
Εν κατακλείδι, ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον πόλεμο δεν γίνεται να περιορίζεται σε απρόσωπους αριθμούς νεκρών, ποσότητες και τιμές όπλων, ιδεολογίες, εθνικισμό, λόγια και λόγια και μεγάλες ιδέες, όνειρα για κυριαρχία και τελικά, αδιαφορία για τον ανθρώπινο πόνο που επιφέρει.
Γιατί ο πόλεμος υπήρξε πάντα όσο υπάρχει ο άνθρωπος ένα μεγάλο δεινό. Είναι πάνω από όλα κάτι το φρικτό. Και όταν αυτό δεν το συνειδητοποιούμε, έχουμε άραγε χάσει τη συνείδησή μας; Είναι άραγε κι αυτό μια παράπλευρη απώλεια;
