Η αφρικανική ήπειρος βιώνει την πιο βαθιά αναδιαμόρφωση της κυριαρχίας των πόρων της από το κύμα ανεξαρτησίας της δεκαετίας του 1960. Αυτός ο θεσμικός μετασχηματισμός, που καταλύεται από κοινού από δημοσιονομικές πιέσεις, πολιτικούς κύκλους και γεωπολιτικό ανταγωνισμό, επαναπροσδιορίζει τη δυναμική ισχύος των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού κρίσιμων ορυκτών.
Η Κίνα, ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΟΠΥ) από την Αφρική, αντιμετωπίζει κίνδυνο περιουσιακών της στοιχείων, με το 15-20% των έργων να βρίσκονται σε περιοχές υψηλού κινδύνου. Η επικείμενη αναδιάρθρωση της Αφρικανικής αλυσίδας εφοδιασμού Κρίσιμων ΟΠΥ (ΚΟΠΥ), μάλιστα υπό το πρίσμα του «εθνικισμού» τους, μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις και στην ΕΕ.
Από την άλλη πλευρά, η εξέλιξη αυτή, πέρα από τους κινδύνους μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για την Ευρώπη, λαμβάνοντας επίσης υπόψη ότι η ΕΕ υστερεί στις επενδύσεις σε ΚΟΠΥ μπαταριών σε τρίτες χώρες, μεταξύ των οποίων και σε αφρικανικές (Σχ. 1).
Επιπτώσεις για την Κίνα
Οικονομικές επιπτώσεις και κίνδυνοι περουσιακών στοιχείων: Η Κίνα αντιμετωπίζει άμεση απειλή για τις υφιστάμενες επενδύσεις και υποδομές της, όταν μάλιστα 15-20% των έργων της βρίσκονται σε περιοχές υψηλού κινδύνου, Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε:
Αναξιοποίητα έργα εξαγωγής ή επεξεργασίας που βασίζονται σε μακροπρόθεσμες συμφωνίες μπορεί να ανασταλούν ή να ακυρωθούν.
Επαναδιαπραγμάτευση συμβολαίων στο πλαίσιο της οποίας οι αφρικανικές κυβερνήσεις, με την ισχύ του νέου θεσμικού πλαισίου, μπορεί να απαιτήσουν υψηλότερους φόρους, μεγαλύτερα ποσοστά στα κέρδη ή ακόμη και εξαγορές περιουσιακών/ιδιοκτησιακών στοιχείων.
Αύξηση λειτουργικού κόστους στην βάση αύξησης του «ασφαλίστρου κινδύνου» (risk premium/insurance) για την Κίνα σημαίνει υψηλότερο κόστος για την ασφάλιση, την ασφάλεια και την εκπλήρωση νέων κανονισμών.
Πίεση στο μοντέλο ανάπτυξης: Το κινεζικό μοντέλο Belt and Road Initiative (BRI), που βασίζεται σε μακροπρόθεσμες συμφωνίες υποδομών έναντι πρόσβασης σε ΟΠΥ, αντιμετωπίζει προκλήσεις. Η Κίνα θα πρέπει να προσαρμοστεί σε ένα πιο απαιτητικό και απρόβλεπτο οικοσύστημα.
Γεωπολιτική προσαρμογή: Η Κίνα δεν μπορεί πλέον να στηρίζεται αποκλειστικά σε διμερείς σχέσεις με μεμονωμένους ηγέτες. Πρέπει να αλληλοεπιδρά με ευρύτερο φάσμα πολιτικών κομμάτων, κοινοβουλίων και κοινωνιών των πολιτών στην Αφρική, γεγονός που απαιτεί πιο λεπτή και πολύπλοκη διπλωματία.
Επιπτώσεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση
Ευκαιρία για επανείσοδο και ανασυγκρότηση επιρροής: Η ΕΕ, που έχει ιστορικούς δεσμούς με την Αφρική, βλέπει μια ευκαιρία να αναβαθμίσει τη γεωπολιτική της θέση. Ο μετασχηματισμός δημιουργεί ένα «ανοικτό πεδίο» όπου η επιρροή της Κίνας μειώνεται σχετικά. Η ΕΕ μπορεί:
Να προσφέρει εναλλακτικές δυνατότητες, με έμφαση στη βιωσιμότητα, τη διαφάνεια και την ανάπτυξη ικανοτήτων (capacity building), διαφοροποιώντας από το κινεζικό μοντέλο.
Να επενδύσει στην ενδοαφρικανική ολοκλήρωση. Υποστηρίζοντας έργα υποδομών που ενώνουν αφρικανικές αγορές (π.χ., Continental Free Trade Area – AfCFTA), η ΕΕ μπορεί να ενισχύσει τη θέση της ως εταίρος για την εσωτερική ανάπτυξη, και όχι μόνο για την εξαγωγή ΟΠΥ.
Πρόκληση στην ασφάλεια πρόσβασης και παροχής ΟΠΥ. Η ΕΕ εξαρτάται επίσης από την εισαγωγή ΚΟΠΥ. Η αναδιάρθρωση δημιουργεί αβεβαιότητα και πιθανή αύξηση των τιμών. Ωστόσο, η πιθανή μείωση της κινεζικής κυριαρχίας στην αλυσίδα εφοδιασμού μπορεί να είναι θετική για την ΕΕ από γεωπολιτική άποψη, ανοίγοντας νέους δρόμους διαφοροποίησης των πηγών προμήθειας.
Ανάγκη για νέο πακέτο πολιτικών, με την ΕΕ να πρέπει να αναπτύξει μια συνεκτική και γρήγορη στρατηγική για την Αφρική, που συνδυάζει:
Εμπορική και επενδυτική πολιτικ, με συμφωνίες που σεβόνται τα νέα αφρικανικά αισθήματα κυριαρχίας αλλά προστατεύουν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα.
Γεωπολιτική στρατηγική προωθώντας τη συνεργασία με άλλους παίκτες (π.χ., ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ινδία) για να δημιουργήσει ένα ισορροπημένο περιβάλλον ανταγωνισμού και να αποφύγει την επαναφορά νεοαποικιακών δομών.
Διαρθρωτικές τάσεις και μελλοντική εξέλιξη
Εντοπίζονται τέσσερις σχετικές τάσεις:
Επιτάχυνση θεσμοθέτησης πολιτικής: Οι αφρικανικές χώρες θα συνεχίσουν να δημιουργούν νόμους και ρυθμίσεις που ευνοούν τα εθνικά τους συμφέροντα, αναγκάζοντας όλους τους εξωτερικούς παίκτες να προσαρμοστούν.
Ασφάλιστρο κινδύνου ειδικά για την Κίνα: Η Κίνα, ως ο κυρίαρχος παίκτης, θα είναι ο κύριος στόχος αυτών των πολιτικών, αυξάνοντας το κόστος και τη δυσκολία των επιχειρήσεών της.
Επιτακτική ανάγκη μιας αφρικανικής αλυσίδας αξίας ΟΠΥ/ΚΟΠΥ: Η Αφρική δεν θέλει πλέον να είναι μόνο εξαγωγέας ΟΠΥ. Η πίεση για δημιουργία τοπικών βιομηχανιών επεξεργασίας και μεταποίησης θα αυξηθεί, γεγονός που θα αλλάξει τη δομή των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας ΟΠΥ/ΚΟΠΥ.
Πρόβλεψη για ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων: Ο ανταγωνισμός μεταξύ Κίνας, ΕΕ, ΗΠΑ και άλλων θα γίνει πιο έντονος, αλλά και πιο πολύπλοκος, καθώς κανένας δεν θα μπορεί να επιβάλει μονομερώς τους όρους του. Ο πίνακας 1, αντιπαραβάλλει τις στρατηγικές των κύριων παικτών, τονίζοντας τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που δημιουργεί ο αφρικανικός εθνικισμός.
Συμπέρασμα
Η τρέχουσα δυναμική είναι μια κρίση-ευκαιρία για όλους τους εμπλεκόμενους. Για την Κίνα, είναι κρίση που απαιτεί βαθιά στρατηγική ανασκόπηση και προσαρμογή. Για την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι μια σπάνια γεωπολιτική ευκαιρία να επανενταχθεί ως κύριος εταίρος στην Αφρική, αλλά μόνο εάν μπορέσει να δράσει γρήγορα, ενωμένα και με μια πραγματικά λυσιτελή πρόταση για την ήπειρο. Η πρόβλεψη για ένταση τα επόμενα χρόνια δείχνει ότι το παράθυρο για δράση είναι ανοιχτό, αλλά δεν θα μείνει για πολύ.
