Σε ένα μικρό χωριό στην όμορφη κοιλάδα Λόετσενταλ στην Ελβετία, ο Ματίας Μπέλβαλντ περπατά στον κεντρικό δρόμο, ανταλλάσσοντας χειραψίες και χαμόγελα με τους ντόπιους που συναντά στο πέρασμά του.
Ο Μπέλβαλντ είναι δήμαρχος – αλλά αυτό δεν είναι το δικό του χωριό. Πριν από δύο μήνες, το σπίτι του, που βρισκόταν πέντε χιλιόμετρα μακριά στο Μπλάτεν, εξαφανίστηκε από τον χάρτη, όταν ένα τμήμα του βουνού και του παγετώνα κατέρρευσε στην κοιλάδα.
Οι 300 κάτοικοι του χωριού είχαν προειδοποιηθεί και εγκατέλειψαν τα σπίτια τους μέρες νωρίτερα, έπειτα από ειδοποίηση γεωλόγων ότι το βουνό γινόταν ολοένα και πιο ασταθές. Ωστόσο, έχασαν τα πάντα: τα σπίτια, την εκκλησία, τα ξενοδοχεία και τις καλλιέργειές τους.
Ο Λούκας Κάλμπερματεν έχασε το οικογενειακό ξενοδοχείο, που ανήκε στην οικογένειά του για τρεις γενιές. «Η αίσθηση του χωριού, τα στενά δρομάκια, η εκκλησία, οι αναμνήσεις από την παιδική ηλικία… όλα έχουν χαθεί», λέει.
Σήμερα διαμένει προσωρινά στο χωριό Βίλερ. Εκεί έχει και ο Μπέλβαλντ ένα προσωρινό γραφείο, από όπου συντονίζει την τεράστια επιχείρηση καθαρισμού και ανοικοδόμησης του Μπλάτεν.
Τα αισιόδοξα νέα είναι ότι ο ίδιος πιστεύει πως το χωριό θα έχει αποκατασταθεί μέχρι το 2028, με τα πρώτα νέα σπίτια να είναι έτοιμα μέχρι το 2029. Ωστόσο, αυτό θα έχει υψηλό οικονομικό κόστος – ίσως φτάσει ακόμη και το ένα εκατομμύριο δολάρια ανά κάτοικο.
Οι εράνοι που οργανώθηκαν συγκέντρωσαν γρήγορα εκατομμύρια ελβετικά φράγκα για να βοηθήσουν τους πληγέντες. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση και το καντόνι έχουν υποσχεθεί οικονομική βοήθεια. Όμως, κάποιοι στην Ελβετία διερωτώνται: αξίζει πραγματικά τον κόπο;
Η καταστροφή συγκλόνισε την Ελβετία. Τα δύο τρίτα της χώρας είναι ορεινά και οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η τήξη των παγετώνων λόγω της παγκόσμιας θέρμανσης αυξάνει τον κίνδυνο κατολισθήσεων. Η προστασία αυτών των περιοχών συνεπάγεται τεράστιο κόστος.
Η Ελβετία ήδη δαπανά περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια ετησίως για προστατευτικά έργα. Ωστόσο, έκθεση του 2007 προς το ελβετικό κοινοβούλιο εκτιμά ότι η πλήρης προστασία από φυσικούς κινδύνους θα κόστιζε έως και έξι φορές περισσότερο.
Αξίζει μια τέτοια επένδυση; Ή μήπως η χώρα και οι κάτοικοι πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο εγκατάλειψης ορισμένων χωριών;
Ελβετική ταυτότητα
Οι Άλπεις αποτελούν θεμέλιο της ελβετικής ταυτότητας. Κάθε κοιλάδα, όπως η Λόετσενταλ, έχει τη δική της μοναδική παράδοση. Ο Κάλμπερματεν συνήθιζε να δείχνει στους επισκέπτες τα παλιά ξύλινα σπίτια του Μπλάτεν και να τους μαθαίνει λέξεις στη Λέετσχαερ, τη ντοπιολαλιά της περιοχής.
Η απώλεια του Μπλάτεν – και η απειλή απώλειας κι άλλων παρόμοιων χωριών – προκαλεί φόβους ότι πολλά στοιχεία της αλπικής κληρονομιάς θα μπορούσαν να εξαφανιστούν.
Σήμερα, το Μπλάτεν βρίσκεται θαμμένο κάτω από εκατομμύρια κυβικά μέτρα από πέτρα, λάσπη και πάγο. Το βουνό από πάνω του παραμένει ασταθές.
Όταν εκκενώθηκε ο οικισμός, οι κάτοικοι – που ζούσαν σε σπίτια αιώνων – πίστευαν πως ήταν απλώς ένα προληπτικό μέτρο και ότι σύντομα θα επέστρεφαν.
Ο Φερνάντο Λένερ, συνταξιούχος επιχειρηματίας, θυμάται: «Ξέραμε ότι θα υπήρχε κατολίσθηση… Αλλά ήταν αδιανόητο. Δεν περίμενα ποτέ κάτι τέτοιο. Εκείνη η έκρηξη, όταν όλα κατέρρευσαν, ήταν συγκλονιστική. Η γη σείστηκε».
Κατολισθήσεις: πιο συχνές, πιο απρόβλεπτες
Οι κάτοικοι του Μπλάτεν ελπίζουν σε γρήγορη επιστροφή και αποφεύγουν τις συζητήσεις για την κλιματική αλλαγή. Επισημαίνουν ότι οι Άλπεις ήταν πάντα επικίνδυνες, θεωρώντας την καταστροφή σπάνιο γεγονός.
Ωστόσο, οι επιστήμονες επιμένουν ότι η κλιματική αλλαγή καθιστά τη ζωή στις Άλπεις πιο επισφαλή. Ο Ματίας Χους, ερευνητής παγετώνων στο ETH της Ζυρίχης, σημειώνει ότι η τήξη του μονίμως παγωμένου εδάφους αποσταθεροποιεί τα βουνά.
«Δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε τέτοια φαινόμενα», λέει. «Αλλά το ανησυχητικό είναι ότι αυτά τα φαινόμενα αυξάνονται και γίνονται πιο απρόβλεπτα».
Μελέτη του Νοεμβρίου 2024 από το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Ερευνών έδειξε ότι η κλιματική αλλαγή αλλάζει τη συχνότητα, το μέγεθος και τη φύση των αλπικών κατολισθήσεων – παρότι η ακριβής μέτρηση του αντίκτυπου παραμένει δύσκολη.
Περισσότερα χωριά, περισσότερες εκκενώσεις
Στο Γκραουμπύντεν – μια περιοχή δημοφιλής για τους σκιέρ και πεζοπόρους – το χωριό Μπριέντζ εκκενώθηκε πριν δύο χρόνια λόγω αστάθειας του γειτονικού βουνού. Οι κάτοικοι ακόμη δεν έχουν επιστρέψει, ενώ οι πρόσφατες βροχές αυξάνουν τον κίνδυνο.
Στην περιοχή Μπερνέζε Όμπερλαντ, ένας βράχος αποσταθεροποιήθηκε, απειλώντας ακόμη ένα χωριό. Υπάρχει σχέδιο εκκένωσης σε περίπτωση ανάγκης.
Άλλες καταστροφές στοίχισαν και ανθρώπινες ζωές. Το 2017, μια κατολίσθηση στο Μπόντο σκότωσε οκτώ πεζοπόρους. Το χωριό ξαναχτίστηκε με κόστος 64 εκατομμύρια δολάρια.
Αν και δεν απειλούνται όλα τα αλπικά χωριά, η αστάθεια της κατάστασης προκαλεί ανησυχία.
Ο προβληματισμός
Μετά την τραγωδία στο Μπλάτεν, υπήρξε μεγάλη συμπάθεια. Όμως, το δυσβάσταχτο κόστος της ανοικοδόμησης δημιούργησε ερωτήματα.
Η «Neue Zürcher Zeitung» αμφισβήτησε το ελβετικό μοντέλο κατανομής πόρων, το οποίο μεταφέρει φορολογικά έσοδα από τις πόλεις στις ορεινές περιοχές. Χαρακτήρισε τους πολιτικούς «παγιδευμένους σε μια παγίδα ενσυναίσθησης» και πρότεινε τη μετεγκατάσταση όσων ζουν σε επικίνδυνες περιοχές.
Η πρόταση αυτή εξόργισε πολλούς. Αν και το 75% των πολιτών ζουν σε πόλεις, πολλοί διατηρούν βαθιούς οικογενειακούς δεσμούς με τα βουνά.
Η Ελβετία είναι σήμερα πλούσια και τεχνολογικά προηγμένη, αλλά η ιστορία της είναι αγροτική, σημαδεμένη από φτώχεια και σκληρές συνθήκες. Ο λιμός του 19ου αιώνα προκάλεσε μαζική μετανάστευση. Για πολλούς Ελβετούς, το «σπίτι» τους είναι ακόμα το χωριό όπου γεννήθηκαν.
Ο Κάλμπερματεν εξηγεί τη σημασία της λέξης “heimat”: «Είναι το μέρος που βλέπεις όταν κλείνεις τα μάτια και θυμάσαι την παιδική σου ηλικία. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο από ένα σπίτι».
Αν αυτές οι κοιλάδες αδειάσουν, κινδυνεύει να χαθεί μια ολόκληρη κουλτούρα. Ο ίδιος φέρνει ως παράδειγμα ορεινές περιοχές της βόρειας Ιταλίας που ερήμωσαν: «Τώρα είναι μόνο άδεια σπίτια και λύκοι. Θέλουμε κάτι τέτοιο;»
Για τους περισσότερους, η απάντηση είναι όχι. Μια δημοσκόπηση του ινστιτούτου Sotomo σε 2.790 άτομα ανέδειξε ότι το πιο πολυτιμημένο στοιχείο της χώρας είναι το όμορφο αλπικό τοπίο και η σταθερότητα – όμως δεν ρωτήθηκαν ποιο τίμημα είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν.
Δαμάζοντας τα βουνά
Ο Μπόρις Πρέβισιτς, διευθυντής του Ινστιτούτου Πολιτισμού των Άλπεων στο Πανεπιστήμιο της Λουκέρνης, λέει πως πολλοί Ελβετοί – ιδίως στις πόλεις – πίστευαν ότι είχαν δαμάσει τη φύση των Άλπεων.
Οι σιδηρόδρομοι, οι σήραγγες και τα τελεφερίκ είναι έργα μηχανικής που συνδέουν τις απομονωμένες περιοχές. Όμως, λόγω της κλιματικής αλλαγής, αυτή η σιγουριά έχει κλονιστεί.
«Πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να τα ελέγξουμε όλα. Τώρα βρισκόμαστε στο σημείο μηδέν σε ό,τι αφορά τις υποδομές», λέει.
«Το να πολεμάμε το βουνό σημαίνει να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι. Αλλά πρέπει και να δείχνουμε ευελιξία. Η εκκένωση είναι πάντα μια επιλογή – γιατί, στο τέλος, δεν μπορείς να συγκρατήσεις ολόκληρο το βουνό».
Πηγή: BBC
