Ανταπόκριση – Βρυξέλλες
«Οδικός Χάρτης για τη Διατήρηση της Ειρήνης – Ετοιμότητα Άμυνας 2030», είναι ο τίτλος του σχεδίου για την άμυνα της Ευρώπης που υιοθετήθηκε σήμερα από το Κολέγιο των Επιτρόπων και παρουσιάστηκε από την Κομισιόν . Πρόκειται για ένα κείμενο που, παρά τον ειρηνικό του τίτλο, σηματοδοτεί ίσως την πιο βαθιά μετατόπιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τη λογική της στρατιωτικής προπαρασκευής για την αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας με συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα και σαφές αποτύπωμα συνεργασίας με το ΝΑΤΟ.
Το σχέδιο, που στην ουσία επαναλαμβάνει αυτά που εδώ και καιρό συζητούνται και προετοιμάζονται, περιγράφει με λεπτομέρεια πώς η Ευρώπη πρέπει να γίνει «πλήρως έτοιμη για άμυνα» έως το 2030, να μπορεί να προβλέπει, να προετοιμάζεται και να ανταποκρίνεται «σε κάθε κρίση, ακόμη και υψηλής έντασης» σε αγαστή συνεργασία με το ΝΑΤΟ.
Τι σημαίνει αμυντική ετοιμότητα;
«Για να είναι έτοιμη έως το 2030, η Ευρώπη πρέπει να δράσει τώρα. Η στρατιωτικοποιημένη Ρωσία αποτελεί διαρκή απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, ενώ η διεθνής τάξη αμφισβητείται και ο στρατηγικός ανταγωνισμός εντείνεται. Η ευρωπαϊκή ετοιμότητα πρέπει να βασίζεται σε μια προσέγγιση 360°, λαμβάνοντας υπόψη απειλές από άλλες περιοχές, όπως η τρομοκρατία, η διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής…» αναφέρει ο οδικός χάρτης και καλεί σε καλά εξοπλισμένες ένοπλες δυνάμεις που είναι συνεκτικές και διαλειτουργικές, έχουν κατάλληλη εκπαίδευση και ένα δόγμα για τη χρήση στρατιωτικής βίας.
Πίσω από τις λέξεις
Πίσω από τη γλώσσα των θεσμών, αναδύεται μια νέα στρατηγική: η Ευρώπη δεν θέλει πλέον να είναι απλός χρηματοδότης της ασφάλειας, αλλά παραγωγός ισχύος.
Άλλωστε ο Άντριους Κουμπίλιους, ο Επίτροπος για την Άμυνα και το Διάστημα δήλωσε σήμερα πως «ο Οδικός Χάρτης παρουσιάζει όλα τα κύρια ορόσημα για την επίτευξη Ετοιμότητας Άμυνας έως το 2030, ώστε να αποτρέψουμε τη ρωσική επιθετικότητα, να αποτρέψουμε τον πόλεμο και να διατηρήσουμε την ειρήνη. Η πολιτική μας είναι η παραγωγή· ο σκοπός μας είναι η ειρήνη.».
Στον οδικό χάρτη τονίζεται ότι όλα κράτη μέλη παραμένουν κυρίαρχα στην εθνική τους άμυνα, όμως το σύνθετο περιβάλλον απειλών απαιτεί συντονισμένη δράση, αντί για ασύνδετες εθνικές πρωτοβουλίες.
«Σήμερα, λιγότερο από το 50% του αμυντικού εξοπλισμού προμηθεύεται εντός της ΕΕ, ενώ οι μη ευρωπαϊκοί προμηθευτές αυξάνουν το μερίδιό τους. Υπάρχει, επομένως, ανάγκη να επενδύσουμε περισσότερο, να επενδύσουμε από κοινού και να επενδύσουμε ευρωπαϊκά» τονίζεται στο σχέδιο όπου και εξηγεί πως αυτό μπορεί να γίνει.
Ορόσημο και το 2027 με Drones για όλη την Ένωση όχι μόνο για άμυνα αλλά και για επιθέσεις
Ο Οδικός Χάρτης προβλέπει επίσης τη δημιουργία, έως το 2027, μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ζώνης στρατιωτικής κινητικότητας, με εναρμονισμένους κανόνες και δίκτυο χερσαίων, εναέριων και θαλάσσιων οδών για την ταχεία μετακίνηση στρατευμάτων και εξοπλισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη, αναπτυγμένη σε στενή συνεργασία με το ΝΑΤΟ.
Για το 2027 ορίζεται ως στόχος και η δημιουργία του ευρωπαϊκού τείχους εναντίον μη επανδρωμένων αεροσκαφών όχι μόνο στα ανατολικά σύνορα αλλά και στη νότια πτέρυγα.
Επιπλέον το anti drone τείχος θα έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί και επιθέσεις. Επίσης, θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην αντιμετώπιση της εργαλειοποίησης του μεταναστευτικού, καθώς και στην παρακολούθηση του ρωσικού σκιώδους στόλου.
Οι πρωτοβουλίες έχουν σφιχτό χρονοδιάγραμμα υλοποίησης: το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναμένεται να τις εγκρίνει μέχρι το τέλος του 2025, ενώ η επίσημη έναρξη και οι πρώτες προσκλήσεις για κοινές προμήθειες μέσω του πλαισίου SAFE προγραμματίζονται για το πρώτο τρίμηνο του 2026.
Έως το τέλος του 2026 προβλέπεται να έχουν επιτευχθεί οι πρώτες επιχειρησιακές δυνατότητες, με την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Αντι-Drone να καθίσταται πλήρως λειτουργική ως το 2027, και το Eastern Flank Watch να ολοκληρώνεται μέχρι το 2028.
«Μόνο ό,τι είναι μετρήσιμο μπορεί να πραγματοποιηθεί» – Από την ξηρά στο διάστημα
Η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επανέλαβε σε δραματικό τόνο ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε κίνδυνο και τόνισε την ανάγκη της προστασίας κάθε πολίτη και κάθε τετραγωνικού εκατοστού της ευρωπαϊκής επικράτειας υπογραμμίζοντας παράλληλα την ανάγκη να περάσουμε από τη θεωρία στην πράξη.
«Ο σημερινός Οδικός Χάρτης για την Άμυνα παρουσιάζει ένα σαφές σχέδιο με κοινούς στόχους και συγκεκριμένα ορόσημα στην πορεία μας προς το 2030. Γιατί μόνο ό,τι μετριέται, πραγματοποιείται» είπε.
Περνώντας από τα σχέδια στην πράξη, ο Οδικός Χάρτης προτείνει τέσσερις ευρωπαϊκές εμβληματικές πρωτοβουλίες:
την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Αντι-drone,
την Παρακολούθηση της Ανατολικής Πτέρυγας,
την Ευρωπαϊκή Αεροπορική Ασπίδα και
την Ασπίδα Διαστήματος για την Άμυνα.
Με αυτές τις πρωτοβουλίες η Ευρωπαϊκή Ένωση φιλοδοξεί να αποκτήσει αυτόνομες ικανότητες αποτροπής και άμυνας σε πέντε πεδία επιχειρήσεων: ξηρά, αέρας, θάλασσα, κυβερνοχώρος και διάστημα.
Έσω έτοιμοι και «ισχύς εν τη ενώσει»
Το σχέδιο εισάγει την έννοια των «Συνασπισμών Ικανοτήτων» (Capability Coalitions), μια νέα μορφή συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών, με στόχο να καλυφθούν «κρίσιμα κενά» μέσω κοινής ανάπτυξης και προμηθειών. Οι συνασπισμοί αυτοί θα καλύπτουν εννέα βασικούς τομείς, από την αντιαεροπορική και αντιπυραυλική άμυνα μέχρι τα πυρομαχικά, τα drones, τα αντίμετρα drones και τη στρατιωτική κινητικότητα. Η φιλοσοφία είναι σαφής: από τον κατακερματισμό στην κοινή παραγωγή.
Συνεργασία με ομοϊδεάτες και τρίτες χώρες
Παράλληλα, ο Οδικός Χάρτης αφήνει ανοιχτό το περιθώριο για διμερείς ή τριμερείς συνεργασίες μεταξύ κρατών μελών, ιδίως στο πλαίσιο των «Συνασπισμών Ικανοτήτων». Οι μικρότερες αυτές συμμαχίες θα μπορούν να ξεκινούν πιλοτικά έργα ανάπτυξης – από νέα συστήματα drones μέχρι αντιαεροπορική τεχνολογία – και στη συνέχεια να εντάσσονται υπό την ευρωπαϊκή “ομπρέλα” χρηματοδότησης του SAFE ή του EDIP.
Με αυτόν τον τρόπο, η Κομισιόν ενθαρρύνει την ευελιξία, λειτουργώντας περισσότερο ως συντονιστής παρά ως κεντρικός διαχειριστής, επιτρέποντας στα κράτη μέλη να κινηθούν γρηγορότερα όπου υπάρχουν κοινές ανάγκες.
Παράλληλα, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο συνεργασίας με τρίτες χώρες που θεωρούνται “ομοϊδεάτες” εταίροι, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούν τις δημοκρατικές αρχές, τα πρότυπα διαφάνειας και τη συμβατότητα με τα ευρωπαϊκά και νατοϊκά πρότυπα ασφάλειας.
Χρηματοδότηση των αμυντικών επενδύσεων
Το ερώτημα που τίθεται είναι πως θα χρηματοδοτηθούν όλες αυτές οι δράσεις. Στον οδικό χάρτη δεν παρουσιάζονται νέα χρηματοδοτητικά εργαλείας αντίθεται διευκρινίζεται ότι ο Οδικός Χάρτης για την Άμυνα ακολουθεί το σχέδιο «ReArm Europe / Readiness 2030», που προβλέπει την ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας για σκοπούς άμυνας και τη δημιουργία του χρηματοδοτικού εργαλείου SAFE (Security Action for Europe) για την παροχή πόρων στα κράτη μέλη. Το εργαλείο αυτό αναμένεται να κινητοποιήσει περίπου 150 δισεκατομμύρια ευρώ, τα μισά εκ των οποίων θα έχουν δαπανηθεί έως το 2028. Επίσης, τον Μάρτιο του 2025, η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος παρουσίασαν τη Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Άμυνα – Ετοιμότητα 2030, η οποία εκτιμά ότι η ενίσχυση των ευρωπαϊκών αμυντικών δυνατοτήτων θα απαιτήσει επενδύσεις ύψους έως και 800 δισεκατομμυρίων ευρώ μέσα στην επόμενη πενταετία.
Την ίδια στιγμή, φαίνεται ότι και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) θα εμπλακεί ενεργά στη νέα αμυντική αρχιτεκτονική, η οποία αν και δεν καλύπτει άμεσα την παραγωγή όπλων, φαίνεται ότι θα μετατραπεί σε κομβικό πυλώνα της οικονομικής στήριξης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος ασφάλειας.
Επόμενα βήματα με την αίσθηση του επείγοντος σε μια Ευρώπη που αλλάζει
Το σχέδιο θα παρουσιαστεί στους ηγέτες των 27 κρατών μελών στη σύνοδο που θα διεξαχθεί την ερχόμενη εβδομάδα στις Βρυξέλλες και η δήλωση της Ύπατης Εκπροσώπου Κάγια Κάλας είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί:
«Η άμυνα είναι προϋπόθεση για τη διατήρηση της ειρήνης, και οι ευρωπαϊκές άμυνες δεν είναι ακόμη τόσο ισχυρές όσο θα έπρεπε. …Τα επόμενα χρόνια προβλέπουμε μια σημαντική ενίσχυση των ευρωπαϊκών δυνατοτήτων σε ολόκληρη την Ένωση, σε ευθυγράμμιση με τους στόχους του ΝΑΤΟ. …Πρόκειται για μια μεγάλη ευκαιρία, όχι μόνο για τη βιομηχανία άμυνας της Ευρώπης, αλλά και για τα κράτη μέλη που ενθαρρύνουμε να συνεργαστούν σε έργα που υπηρετούν το συλλογικό συμφέρον. Είναι καιρός να μετατρέψουμε την οικονομική ισχύ της Ευρώπης σε στρατιωτική ισχύ — και μάλιστα γρήγορα.»
Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού μηχανισμού παραγωγής όπλων, δικτύων και αμυντικών δομών, ακόμη κι αν είναι αναγκαία για την αποτροπή απειλών, γεννά μια αίσθηση ανησυχίας στους Ευρωπαίους πολίτες.
Μια ήπειρος που γεννήθηκε μέσα από την υπόσχεση «ποτέ ξανά πόλεμος» φαίνεται να καταρτίζει σήμερα, για πρώτη φορά, τον δικό της οδικό χάρτη πολέμου. Ακόμη κι αν η πρόθεση είναι αμυντική, η κλίμακα της προετοιμασίας φανερώνει ότι η Ευρώπη αναγνωρίζει πλέον τον εαυτό της ως δυνητικό «παίκτη» σε ένα περιβάλλον διεθνούς αντιπαράθεσης.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν η Ευρώπη θα μπορέσει πράγματι να το υποστηρίξει και ακόμη περισσότερο εάν οι Ευρωπαίοι πολιτες θα το στηρίξυν. Γιατί σε μια ήπειρο που ήδη δοκιμάζεται από οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις και σε γενιές που έχουν μεγαλώσει μακριά απ΄΄ο τη λογική του πολέμου, η στροφή προς μια «Ευρώπη της άμυνας» δεν είναι αυτονόητα αποδεκτή.
