Στις 10 Απριλίου 2024, το σύστημα εντοπισμού αστεροειδών ATLAS κατέγραψε την πρώτη λάμψη από την έκρηξη ενός γιγάντιου άστρου, με μάζα περίπου 12–15 φορές μεγαλύτερη από του Ήλιου. Μόλις 26 ώρες αργότερα, οι αστρονόμοι έστρεψαν το Very Large Telescope (VLT) στη Χιλή προς το σημείο της έκρηξης, αξιοποιώντας ένα εξαιρετικά σύντομο και σπάνιο χρονικό παράθυρο που επιτρέπει τη μελέτη των πρώτων στιγμών του θανάτου ενός άστρου.
Χάρη στην ταχύτητα της αντίδρασης των ερευνητών, ήταν δυνατό να καταγραφεί το σχήμα της έκρηξης σχεδόν αμέσως μετά το ξέσπασμα — μια λεπτομέρεια που θα είχε χαθεί αν οι παρατηρήσεις καθυστερούσαν ακόμα και μόλις μία ημέρα.
Η supernova, με τον κωδικό SN 2024ggi, σημειώθηκε στον γαλαξία NGC 3621, περίπου 22 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, στον αστερισμό της Ύδρας. Φωτογραφία που λήφθηκε από το VLT στις 11 Απριλίου 2024 δείχνει το ακριβές σημείο της έκρηξης μέσα στον γαλαξία.
Ένα τεράστιο άστρο διατηρεί το σχεδόν τέλειο σφαιρικό του σχήμα χάρη σε μια λεπτή ισορροπία: η βαρύτητα το τραβάει προς τα μέσα, ενώ η ενέργεια που παράγεται από πυρηνικές αντιδράσεις στο κέντρο του ωθεί την ύλη προς τα έξω. Όταν αυτή η ισορροπία διαταραχθεί, το άστρο καταρρέει. H βαρύτητα υπερισχύει πλήρως και ο πυρήνας συμπιέζεται από το ίδιο του το βάρος.
Η κατάρρευση συμπαρασύρει και τα εξωτερικά του στρώματα, τα οποία στη συνέχεια «αναπηδούν» προς τα έξω δημιουργώντας ένα ισχυρό ωστικό κύμα που διαλύει το άστρο. Όταν το σοκ διαπερνά την επιφάνεια, απελευθερώνεται τεράστια ποσότητα ενέργειας, προκαλώντας την εκρηκτική λάμψη της supernova. Το πώς ακριβώς γεννιέται αυτό το ωστικό κύμα και πώς εξαπλώνεται παραμένει ένα από τα πιο συζητημένα ζητήματα στην αστροφυσική.
Τα δεδομένα από το όργανο FORS2 του VLT, το μοναδικό στο Νότιο Ημισφαίριο ικανό για τέτοιες μετρήσεις, έδειξαν ότι το πρώτο φως της έκρηξης δεν εκπέμφθηκε ομοιόμορφα. Το αρχικό σοκ είχε επιμήκη μορφή — περισσότερο σαν ελιές παρά σαν σφαίρα — δείχνοντας ότι η έκρηξη δεν ήταν τέλεια συμμετρική.
Καθώς η έκρηξη επεκτεινόταν, το φως άρχισε να αποκαλύπτει την επαφή της supernova με το αέριο γύρω από το άστρο. Γύρω στη δέκατη ημέρα, τα εξωτερικά στρώματα πλούσια σε υδρογόνο έγιναν ορατά και βρέθηκαν να ευθυγραμμίζονται με τον ίδιο άξονα του αρχικού σοκ. Αυτό δείχνει ότι η διαταραχή στον πυρήνα είχε μια σταθερή, κατευθυνόμενη γεωμετρία από την πρώτη στιγμή — κάτι που υποδηλώνει έναν βαθύτερο μηχανισμό που επιβάλλει αυτόν τον προσανατολισμό.
Η ανάλυση αυτής της μοναδικής παρατήρησης επέτρεψε στους επιστήμονες να αποκλείσουν ορισμένα υπάρχοντα μοντέλα υπερκαινοφανών, ενώ ενισχύει άλλα, ανοίγοντας νέους δρόμους για την κατανόηση των βίαιων, τελικών στιγμών των άστρων μεγάλης μάζας.
Η έρευνα παρουσιάστηκε στις 12 Νοεμβρίου στο περιοδικό Science Advances.
Με πληροφορίες από livescience.com
